SunnudagsMogginn - 20.11.2011, Blaðsíða 28

28 20. nóvember 2011
Bókaútgáfan Hólar hefur gefið útbókina Elfríð – frá hörmungumÞýskalands til hamingjustrand-ar. Elfríð Pálsdóttir fæddist og
ólst upp í Þýskalandi á stríðsárunum þar
sem dauðinn beið við hvert fótmál. Frá-
sagnir hennar frá stríðsárunum eru
magnaðar og sumar óhugnanlegar, enda
tók það mjög á hana að rifja þá atburði
upp. Árið 1949 réð Elfríð sig sem vinnu-
konu í sveit á Íslandi. Þar kynntist hún
mannsefninu sínu, Erlendi Magnússyni,
en síðar urðu þau vitaverðir á Dalatanga í
25 ár. Saga Elfríðar er skráð af dóttur
hennar, Helgu Erlu, og verður gripið nið-
ur í hana hér á eftir:
Siglunes
Siglunes, hljómaði innra með mér, þetta
var ekki óþjált orð, en hvað í ósköpunum
var ég búin að koma mér út í, sjálft borg-
arbarnið? Þarna sat ég um borð í opnum
báti, með kvíðahnút í maganum og sjáv-
arloftið kalt og óvægið lék um andlit
mitt. Ef einhver hefði sagt mér að þetta
yrði hlutskipti mitt og ferðamáti næstu
átján árin þá hefði ég hlegið. Það var eng-
inn vegaslóði út á nesið en Nesskriður
voru aðalfarartálminn milli Siglufjarðar
og Sigluness. Leiðin var þokkalega fær
gangandi mönnum eftir fjárgötum yfir
sumartímann, en ekki var talið ráðlegt að
fara á hestum þessa leið.
Gunnar stýrði bátnum nálægt landi og
ég sá vel upp í fjörurnar og mér fannst
skriðurnar vera brattar. Eftir um það bil
hálfa klukkustund sá ég að við nálguð-
umst Siglunesfjöruna og í henni stóðu
nokkrir ungir og aldnir sem tóku á móti
okkur. Mér var hjálpað í land og ég stóð í
fjörunni ein og afskipt, enginn skildi mitt
tungumál og ég ekki þeirra. Það var ekki
laust við að menn gerðu rækilega úttekt á
mér og ég fann næstum fyrir augnaráð-
inu þegar einblínt var á mig, en ég lést
ekki taka eftir því. Einhver úr móttöku-
nefndinni tók farangur minn og fór með
hann upp á bakkann og ég fikraði mig
upp og örugglega hafa þeir sem horfðu á
eftir mér brosað, því göngulagið benti til
þess að ég hefði aldrei gengið í fjörugrjóti
áður, sem var reyndar rétt. Ég var ekki
vön öðru en steyptum götum og troðnum
stígum. Mér sýndist báturinn vera dreg-
inn upp á spili. Þegar ég kom upp á bakk-
ann kom til mín á að giska tíu eða ellefu
ára drengur sem benti mér að fylgja sér.
Mér leist ekki á blikuna, átti ég kannski
að ganga langan spöl með dótið mitt? Sú
varð ekki raunin. Við fórum aðeins stutta
leið að einum af Siglunesbæjunum, í svo-
kallað Þormóðshús, sem ber nafn af
landnámi Þormóðs hins ramma.
Þormóðshús og vistin
Ég var alls ekki viss um að þetta væri síð-
asti áfanginn. Ísland var stöðugt að koma
mér á óvart. Drengurinn sem hafði fylgt
mér benti mér á að fylgja sér inn í húsið
og fyrst var komið inn í mjög óvistlega
geymslu að mér fannst og þar tók við
eldhúsið. Mér er það í minni að þar var
kona að ljúka við að þvo sér um hárið.
Hún tók þéttingsfast í hönd mína og
brosti hlýlega og sagði eitthvað á þessu
torskilda tungumáli. Þetta var húsmóðir
mín Þorbjörg Þórðardóttir, kölluð Tobba
og hún var systir Þórðar sem hafði tekið á
móti mér á Siglufirði. Ég komst fljótlega
að því að þarna átti ég að vera í vist, en
Tobba sýndi mér herbergi inn af eldhús-
inu sem var með uppábúnu rúmi og hún
benti mér á að koma með töskuna mína.
Ég sá strax að húsmóðir mín var barns-
hafandi en hjónin áttu sjö ára stúlku sem
hét Inga og rúmlega ársgamlan son, Al-
bert Hauk. Drengurinn sem fylgdi
mér hét Hafsteinn og var syst-
ursonur húsfreyju. Þetta
voru gullfalleg börn og ég
hlakkaði til að fá að
kynnast þeim.
Ég man ennþá hvað
ég varð undrandi
þegar ég leit í kring-
um mig í eldhúsinu,
allt var svo fátæk-
legt en auðséð var á
umgengninni að
húsmóðirin var
hreinlát. Ósjálfrátt
gerði ég samanburð í
huganum við að-
stæður sem ég átti að
venjast, þær voru
mjög ólíkar því sem ég
sá þarna. Vatnskrani stóð
út úr einum veggnum og
undir honum var lítið vaska-
fat á trékassa. Eldhúsbekkur
með nokkrum hillum og efn-
isdulur fyrir í stað hurða, aðeins var einn
lítill veggskápur úti í einu eldhúshorninu
og hann var með hurð. Eldhúsborðið var
heldur betur farið að líta upp á landið og
stólkollarnir við það voru mjög ósam-
stæðir og fornfálegir. Enginn dúkur var á
gólfinu, aðeins ber steinninn. Í eldhúsinu
var ákaflega notalegt, það snarkaði í
eldavélinni og hún var greinilega kynt
með kolum og spýtum því eldiviðarkassi
var við hliðina á henni. Ég hafði aldrei
komið inn á svona fátæklegt heimili og
hugleiddi hvort fólkið myndi geta borgað
mér vinnulaun.
Klósett eða kamar
Eftir sjóferðina hafði ég mikla þörf fyrir
að komast á snyrtingu og ég reyndi að
gera mig skiljanlega með því að segja eitt
af fáu orðunum sem ég kunni í ensku,
WC. Tobba húsmóðir mín skildi mig
loksins og benti mér á að koma og fylgja
sér. Hún fór með mig út og fyrst hélt ég
að þar væri útikamar eins og hjá ömmu
minni þegar hún átti heima í sveitinni.
Nei, aldeilis ekki, við fórum upp fyrir
bæinn og þar tók Tobba niður brækur
sínar, settist á hækjur sínar og pissaði úti
í guðsgrænni náttúrunni og þar sem ég
var alveg komin í spreng gerði ég slíkt
hið sama. Þetta var eitthvað sem var al-
veg nýtt fyrir
mér, svo þyrmdi
yfir mig, hvar skyldi
blessað fólkið gera hin-
ar þarfir sínar? Tobba
horfði á mig hugsandi, gekk svo
niður að útihúsum sem voru skammt frá
bænum og ég elti hana. Við fórum inn í
fjósið og þar inni hímdi lítill kálfur á bási
en kýrnar voru greinilega úti. Ég leit í
kringum mig, enginn hálmur var í bás-
unum eins og var hjá þeim bændum sem
ég þekkti til heima í Þýskalandi. Það
hlaut að vera kalt fyrir skepnurnar að
liggja á berum steinbásum. Fjósið var
nokkuð þrifalegt og enginn kúaskítur
sjáanlegur. Ég leit á húsmóður mína, hún
gekk að flórnum, innst í honum var gat
með hlemm yfir, hún tók hann af og
benti mér á gatið og dagblöð sem lágu á
hillu við innganginn. Ef mér hefði verið
sagt þetta heima í Þýskalandi, hefði ég
gert gys að því og litið á það sem fordóma
til að gera mig afhuga þessu gönuhlaupi
sem Íslandsferðin þótti. En þarna blasti
við blákaldur veruleikinn og ég, borg-
arstúlkan, sem var í raun pjattrófa, starði
á flórgatið og Tobbu til skiptis. Var mig að
dreyma? Ég sem var vön baðherbergi
með öllu tilheyrandi. Það hefði verið
skömminni skárra að þurfa að nota kam-
ar en fara í fjósið og nota gömul dagblöð á
sitjandann, það var eins gott að enginn
álpaðist inn í fjósið meðan gengið var
örna sinna. Meðan við gengum út hryllti
mig við þeirri tilhugsun að fara niður í
fjósið og setjast á hækjur mínar yfir gatið,
en öllu má víst venjast. Hvar skyldi fólkið
baða sig? Öll hreinlætismál voru mér
mjög hugleikin á þessari stundu og það
var léttir þegar ég sá næturgagn undir
öllum rúmum, það þurfti þá ekki að
hlaupa út að nóttu til ef þannig atvik-
aðist.
Tobba sýndi mér herbergisskipan í
húsinu og hvar ýmsir nauðsynjahlutir
voru geymdir. Í geymslunni eða inn-
göngunni var bali sem var sennilega not-
aður sem baðkar fjölskyldunnar eða
þannig túlkaði ég bendingar Tobbu.
Fyrsta nóttin á Nesi
Þegar ég lagðist niður í rúmfletið fyrsta
kvöldið mitt í vistinni varð mér ekki
svefnsamt. Allt var svo nýtt fyrir mér,
aðallega velti ég fyrir mér salernis-
aðstæðum. Einnig hvað íslenskar hús-
mæður í sveitinni þyrftu að gera sér að
góðu og Tobba virtist ánægð með tilveru
sína. Svo var það birtan, ég kom einmitt
til Íslands þegar bjart er allan sólarhring-
inn og sólin hæst á lofti. Mér þótti óþægi-
legt að leggjast til svefns í björtu og ein-
mitt núna sendi miðnætursólin gyllta
loga sína inn um gluggana. Ég varð að
venjast þessu, eitt ár væri ekki svo langur
tími og ég skyldi þrauka, en réð samt
ekki við tárin sem runnu niður kinnar
mér. En hvað var ég að vorkenna mér,
þetta var alfarið mín ákvörðun. Það var
margoft búið að reyna að hafa mig ofan af
þessari vitleysu eins og Erna frænka orð-
aði mína fyrirætlan ...
Til hamingju-
strandar
Bókaútgáfan Hólar hefur gefið út bókina Elfríð –
frá hörmungum Þýskalands til hamingjustrand-
ar. Elfríð Pálsdóttir fæddist og ólst upp í Þýska-
landi á stríðsárunum. Árið 1949 réði Elfríð sig
sem vinnukona í sveit á Íslandi og þar kynntist
hún mannsefninu sínu.
Elfríð Pálsdóttir nítján ára og nýkomin til Íslands.
Brúðkaupsmynd þeirra
Elfríðar Pálsdóttur og
Erlends Magnússonar.
’
Ég varð að venjast
þessu, eitt ár væri
ekki svo langur tími
og ég skyldi þrauka, en réð
samt ekki við tárin sem
runnu niður kinnar mér.