SunnudagsMogginn - 20.11.2011, Blaðsíða 20

20 20. nóvember 2011
Úr inngangi
Hvers vegna að segjaþessa sögu? Kemurþetta öðrum við?Yrði það öðrum að
gagni? Þetta eru spurningar sem
áreiðanlega leita á marga þá sem
hafa orðið fyrir geðröskunum
eða alvarlegum geðsjúkdómum
og íhuga að fjalla um þá lífs-
reynzlu á opinberum vettvangi.
Er meiri ástæða til að segja frá og
fjalla um þá frekar en aðra sjúk-
dóma? Að vísu er mikið fjallað
um sjúkdóma í almanna-
umræðum en er tilefni til að
gera það með jafn persónulegum
hætti og hér er gert?
Einu sinni mátti ekki tala um
geðsjúkdóma eða öllu heldur
um fólk, sem þjáðist af þeim.
Slíkir sjúkdómar voru vandlega
faldir í fjölskyldum. Ekkert síð-
ur en áfengissýki.
Hún fékk fæðingareitrun var
sagt við ungling um miðbik síð-
ustu aldar sem skildi ekki und-
arlega háttsemi móðursystur
sinnar.
Það mátti ekki segja að hún
hefði sturlast, eins og það var
kallað þá.
Hún er bakveik var sagt við
dreng, sem furðaði sig á því að
föðursystir hans var rúmföst
mánuðum saman.
Það mátti ekki segja að hún
væri þunglynd.
Hann fékk lífhimnubólgu
sagði móðir við syni sína sem
áttu erfitt með að skilja hvað
móðurbróðir þeirra var sér-
kennilegur í háttum.
Það mátti ekki segja að hann
væri alvarlega geðveikur.
Að þegja um geðsjúkdóma,
sem sækja á, er mikið álag.
Að reyna að fela geðsjúkdóma
í fjölskyldum er enn þyngri
byrði.
Umtalið er grimmt – ekki sízt
í fámennu samfélagi.
Þetta er ein af ástæðunum
fyrir því að segja svona sögu.
Það er ákveðið frelsi fólgið í því
fyrir hinn sjúka og aðstand-
endur hans að segja allt. Þá er
ekki lengur yfir neinu að þegja.
Þá er ekki lengur neitt að fela.
Þá þurfa börn ekki lengur að
hlusta á hvísl skólasystkina
sinna:
Mamma hennar er geðveik.
Þá þarf ekki lengur að svara
varlega orðuðum spurningum
um heilsufarið. Það er spurt
öðruvísi um geðsjúkdóma en
um krabbamein eða blóðtappa.
(…)
En það er líka önnur mjög
persónuleg ástæða fyrir því að
bókin var skrifuð. Ég hef í bráð-
um hálfa öld fylgzt með baráttu
eiginkonu minnar við alvar-
legan geðsjúkdóm. Ég hef fylgzt
með henni bíða ósigur í þeirri
baráttu aftur og aftur. Ég hef
fylgzt með henni rísa upp í hvert
sinn og hefja þá baráttu á ný af
einstöku hugrekki og þraut-
seigju þar til að nú síðustu árin
má segja að jafnvægi hafi náðst.
Umhverfi okkar hefur stund-
um átt erfitt með að skilja hana
og háttsemi hennar með öllum
þeim sveiflum, hæðum og lægð-
um og óvæntum og óskiljan-
legum viðbrögðum sem þessum
sjúkdómi fylgja. Það væri ekki
rétt að segja að bókin hafi verið
skrifuð til þess að veita henni
„uppreisn æru“. Það varðar ekki
við ærumissi að verða veikur. En
kannski var hún skrifuð til þess
að sýna fram á að einstaklingur,
sem hefur orðið að heyja erfiða
baráttu við alvarlegan geð-
sjúkdóm nánast öll sín fullorð-
insár getur með því að gefast
aldrei upp skapað sér sæmilega
eðlilegt líf, eignast börn og
barnabörn og notið þess að sjá
framtíðina blasa við afkom-
endum sínum og gert sér vonir
um að hlutskipti þeirra í lífinu
verði betra.
Loks má vel vera að ég sé að
skrifa þessa bók til þess að gera
upp einn veigamesta þáttinn í
mínu eigin lífi og gera mér sjálf-
ur betur grein fyrir örlögum
þess unga fólks sem hittist í húsi
í Vesturbænum í febrúarmánuði
1964. Hvað sem öðru líður er
það svo að hér er bók sem skrif-
uð var af þörf og vonandi verður
hún einhverjum til gagns.
Vorið 1968
(…)
Þennan vordag í maí varð
sprenging. Gluggatjöldin voru
dregin fyrir um hábjartan dag til
þess að forðast augu sem horfðu
á hana inn um alla glugga.
Ég varð ráðvilltur, missti fót-
anna og var í algeru „sjokki“.
Það er engin leið að lýsa þeim
tilfinningum, sem bærast innra
með manni á svona stundum,
enda skildi ég þær ekki og skil
ekki enn.
Það var ekki eins einfalt og
ætla mátti við fyrstu sýn vorið
1968 að leita læknis. Það var erf-
itt að fá hana til þess að fallast á
að tala við lækni og útilokað að
fá hana til að fara til læknis.
Fyrsti geðlæknirinn, sem leit-
að var til, var að sjálfsögðu
tilbúinn til að ræða við konu
mína en ekki inni á heimili okk-
ar. Það var föst regla að sjúk-
lingar kæmu til læknis. Ég átti
erfitt með að skilja það. Geð-
læknar vita mæta vel hversu
erfitt er að fá geðsjúkt fólk til
þess að tala við lækni, hvað þá
að fara til læknis og stundum
nánast ómögulegt að fá þá til
þess að leggjast inn á spítala. En
sjálfsagt höfðu læknarnir sín rök
fyrir þessu fyrirkomulagi á sín-
um tíma.
Hvað ætli valdi því, að svo
erfitt er að fá fólk sem hugs-
anlega er orðið sjúkt á geði til
þess að tala við lækni eða leggj-
ast inn á geðdeild? Það getur
verið að sjúklingurinn sjálfur sé
skelfingu lostinn við þá til-
hugsun að hann kunni að vera
orðinn geðveikur. Heimsókn til
geðlæknis gæti verið staðfesting
á því. En svo má vel vera að
sjúklingurinn geti einfaldlega
ekki hugsað rökrétt á sama hátt
og sá sem kominn er með blóð-
tappa eða vísbendingar um
krabbamein getur kannski gert.
Hver svo sem ástæðan er má
segja að það sé nánast ómann-
eskjuleg krafa að ætlast til þess
að komið sé með sjúkling til
læknis á stofu eða spítala við
þessar aðstæður. Í þessu tilviki
var ómögulegt að fá konu mína
til að fara til geðlæknis.
Eftir nokkurt þóf tókst þeim
geðlækni, sem ég hafði fyrst
samband við, að fá starfsbróður
sinn til að koma á heimili okkar.
Niðurstaða hans var, að um væri
að ræða taugaáfall sem líklegt
væri að mundi lagast á svo sem
þremur vikum með lyfjatöku.
Síðan sú sjúkdómsgreining var
gerð eru liðin meira en 43 ár og
sjúkdómurinn ekki enn genginn
yfir – þótt hann hafi látið lítið
fara fyrir sér á köflum.
Það er ekki við þann lækni að
sakast sem var svo bjartsýnn í
upphafi. Hver getur séð fyrir
hvernig geðsjúkdómur hagar
sér? Enginn.
Uppeldið og umhverfið í æsku
stendur fyrir sínu. Þegar móð-
ursystir mín, Guðbjörg Rann-
veig Jóhannesdóttir, varð alvar-
lega geðveik var lítið um það
talað. Ég man enn þá skelfingu
sem greip mig dag einn, þegar
ég ætlaði að heimsækja eitthvert
frændsystkina minna og hún
kom til dyra, allt önnur kona en
ég hafði þekkt frá því ég mundi
eftir mér, ljúf og góð en breytt.
Í sveitinni var geðveikur
maður á bæ í nálægum dal. Það
var ekki um það talað en fólk
vissi af því.
Æfing í að fela ofneyzlu áfeng-
is náins aðstandanda kom sér
vel. Þau eru mörg leyndarmálin
í fjölskyldum. Fyrstu viðbrögð
mín voru þau að þetta skyldi
enginn fá að vita. Og jafnframt
sótti sú hugsun á mig að hin
unga eiginkona mín skyldi aldr-
ei fara á Klepp. Samtöl okkar um
veikindi bróður hennar, Gunn-
ars heitins Finnbogasonar, sem
hafði verið meira og minna á
Kleppi frá unglingsárum, voru
með þeim hætti að ég gat ekki
hugsað mér að hún færi þangað.
Þau veikindi voru ástæðan fyrir
ótta hennar um ættgengi þessa
sjúkdóms, sem að var vikið í
fyrstu sjúkraskýrslum.
Í æsku minni var Kleppur
óhugnanlegur staður. Ég þorði
ekki að koma nálægt Kleppi,
þegar ég var strákur. Þetta orð
Kleppur hafði öðlast sérstaka
þýðingu í þjóðarvitundinni.
Hvers vegna að segja
Út er komin bókin
Ómunatíð: Saga
um geðveiki, þar
sem Styrmir
Gunnarsson,
fyrrverandi rit-
stjóri Morgun-
blaðsins, fjallar
um erfið veikindi
eiginkonu sinnar
og stöðu barna
geðsjúks for-
eldris. Sunnu-
dagsmogginn
birtir hér kafla úr
bókinni.
Hvatinn að skrifum bókarinnar Ómunatíð var ekki síst að vekja athygli á aðstæðum barna, sem eiga foreldri sem glímir við geðröskun.