Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Qupperneq 65

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 2013 65
KristÍn bJarnadóttir
bls. 79), ull seld af sauðum (1927, bls. 45; 1965, bls. 7), og kaupamenn og kaupakonur
voru ráðin um sláttinn upp á mishátt kaup. Munurinn fór þó minnkandi; fyrst 52 kr.
og 35 kr. á viku, síðan 1300 kr. og 1075 kr. (1927, bls. 46; 1963, bls. 45). Í viðbæti við ann-
að hefti (1964, bls. 125–127) var enn að finna skilgreiningar á gömlum mælieiningum
og gjaldmiðli, svo sem þingmannaleið, alin, vætt, skippundi, hundraði á landsvísu og
tengslum þess við álnir og fiska samkvæmt fornu tali, eins og verið hafði í bók Ólafs
Stefánssonar (1785) en engin dæmi voru þó sett fram þar að lútandi.
Reikningsbók Elíasar Bjarnasonar var ætluð stálpuðum börnum og foreldrum. Þar var
mikið fjallað um verð á vörum en boðskapar um meðferð fjármuna gætir lítt. Dæmi
voru þó um kostnað við vindlinga sem taldir voru óþarfi (1939, bls. 31; 1963, bls. 31).
Einkennandi fyrir bókina er að sýnt er hvernig best er að gera hlutina og hvað beri að
varast en ekki skilið annað eftir handa lesandanum en að æfa sig á dæmum til að fá
svör eins og í listum yfir svör sem gefnir voru út.
Reikningsbækur Sigurbjörns Á. Gíslasonar og Elíasar Bjarnasonar voru báðar
löggiltar sem kennslubækur í námskrá fyrir barnaskóla árið 1929 ásamt Reikningsbók
handa alþýðuskólum eftir Steingrím Arason (Helgi Elíasson, 1944). Bækur Steingríms
og Elíasar voru síðan valdar til dreifingar hjá Ríkisútgáfu námsbóka árið 1939 en bók
Elíasar var ein endurútgefin. Upphaflega var gert ráð fyrir vali um kennslubækur.
Stöðug verðbólga og fjárskortur Ríkisútgáfunnar kom í veg fyrir að svo yrði nema
fyrstu árin. Engum var fært að keppa við ókeypis dreifingu Ríkisútgáfunnar. Opinber
útgjöld til menntamála fóru að mestu til skólabygginga langt fram eftir 20. öld og
önnur viðfangsefni skólahalds nutu lítillar athygli eða a.m.k. fjármuna. Landið var
einangrað sökum gjaldeyrishafta og ef til vill var ekki fylgst vel með erlendri þróun.
Ekki var fitjað upp á nýju námsefni í reikningi fyrir 10–12 ára gömul börn fyrr en árið
1969.
UMrÆÐa
Notkun kennslubókanna sex spannar tveggja alda tímabil, 1780–1980. Allar fjalla þær
um undirstöðuatriði reiknings með indó-arabískum tölum. Margt er líkt með sniði
bókanna og ætlan höfunda en einnig ólíkt. Hér á eftir verður drepið á helstu atriði.
Rætur kennslubókanna
Allar kennslubækurnar lutu evrópsku reikningsbókahefðinni. Van Egmond (1980, bls.
21–26) setti fram ítarlegan lista yfir algengt innihald libri di abbaco. Samanburður á efni
íslensku kennslubókanna við stytta útgáfu listans er sýndur í töflu. Auk eftirtalinna
atriða taldi Van Egmond fram þrautir til dægrastyttingar í þrettán liðum. Þær eru
sjaldséðar í íslensku bókunum og verða ekki taldar hér.