Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Side 67

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 2013 67
KristÍn bJarnadóttir
Gíslasyni og Elíasi Bjarnasyni var þó ljóst að tugabrot væru auðveldari viðureignar en
almenn brot. Eiríkur Briem (1880, bls. 4) mælti með því að byrja á tugabrotum jafn-
skjótt og búin væri ein blaðsíða af almennum brotum. Brotareikningur væri heldur
ekki nauðsynlegur til að skilja þríliðu. Elías Bjarnason (1927, bls. 3) tengdi tugabrots-
kommuna við metrakerfið sem var kynnt samkvæmt hefð með nefndum tölum á
undan brotareikningi. Lograreikningur var einnig nýmæli í bókum þeirra Eiríks og
Sigurbjörns.
Viðfangsefni kennslubókanna voru að mestu kaup og sala, magn vöru, vegalengdir
og þess háttar. Fólk keypti sykur, mjöl, bækur, pappír, kaffi, brennivín, landspildur
eða hlut í bát. Olía þurfti að endast á lampa, girðingu mátti fullgera á tilteknum tíma,
skipta þurfti arfi, hagnaði og tapi, maður gekk tiltekna vegalengd á dag o.s.frv. Þótt
samfélagið breyttist var gert ráð fyrir að unglingarnir ættu eftir að fást við svipuð
viðfangsefni. Þeir þurftu að átta sig á hvað hlutirnir kostuðu og hvort birgðir entust.
Höfundar bókanna
Höfundar allra bókanna voru ungir eldhugar sem vildu fræða landsmenn á sviði sem
þeir töldu að gæti orðið landi og lýð að gagni. Magnús Stephensen var aðeins 22 ára
þegar hann tók sér fyrir hendur að umrita bók föður síns sem hafði samið hana 27 ára.
Eiríkur Briem var 23 ára þegar hann gaf út fullbúna kennslubók. Elías Bjarnason var
23 ára þegar hann stofnaði skóla. Ólafur Olavius var um þrítugt þegar hann stofnaði
prentsmiðju í Hrappsey. Jón Guðmundsson og Sigurbjörn Á. Gíslason voru liðlega
þrítugir er þeir gáfu út bækur sínar.
Bakgrunnur höfundanna var eigi að síður ólíkur. Ólafarnir tveir og Magnús á 18.
öld nutu háskólanáms í Kaupmannahöfn og bækur þeirra voru undir beinum áhrifum
af dönskum og þýskum bókum. Nítjándu aldar mennirnir Jón Guðmundsson og
Eiríkur Briem luku stúdentsprófi frá Lærða skólanum en komust fyrst utan til Kaup-
mannahafnar eftir að þeir höfðu gefið út bækur sínar. Sigurbjörn lauk guðfræðinámi í
Reykjavík en fór einungis utan í námsferðir. Elías sker sig úr þessum hópi að því leyti
að menntun hans var með sama sniði og allrar alþýðu, heimanám á ábyrgð forráða-
manna. Hann aflaði sér sjálfur frekari menntunar, fyrst fullorðinn maður í barnaskóla
og síðar kennaramenntunar sem hann lauk á einum vetri.
Útbreiðsla og markhópar
Fyrstu þrjár bækurnar virðast hafa verið gefnar út á kostnað manna sem aðhylltust
upplýsinguna. Ólafur Olavius þakkaði Schach-Rathlau greifa í formála. Ólafur Stefáns-
son ávarpaði stjórn konungsverslunarinnar. Heimild bendir til þess að bókin hafi ver-
ið gefin skólapiltum. Hvort tveggja bendir til þess að útgáfurnar hafi verið kostaðar
af erlendum aðilum. Ólafur M. Stephensen gaf út Reikníngslist Jóns Guðmundssonar
á sinn kostnað, segir á titilblaði bókarinnar. Þessar þrjár bækur virðast því beinlínis
styrktar og gefnar út af hugsjónum um að lyfta menntunarstigi landsmanna, sér í lagi
uppvaxandi kynslóðar; að veita henni forsendur til að takast á við nám, störf og þátt-
töku í þjóðfélaginu (sbr. Niss, 1996). Allar voru þær ætlaðar og nýttar til sjálfsnáms.