Skagfirðingabók - 01.01.2011, Síða 174

SKAGFIRÐINGABÓK
Það er stálkassi, þrjátíu tonna, allur
tvöfaldur og á hjólum og rennur hann
áfram á böndum, sem eru utan um
hjólin og er knúinn áfram af aflvél.
Þessi stálkassi getur farið yfir svo að
segja hvað sem fyrir verður, skot­
grafir, skurði, gaddavírsflækjur, jafn­
vel í gegnum steinveggi. Þeir fara um
6 mílur enskar á klukkustund. Innan
í þeim eru, auk vélarinnar, er knýr þá,
5–6 vélbyssur og 2 litlar fallbyssur 6
punda eða 3 þumlunga. [12]
Á stríðsárunum 1939–1945, kynntust
Íslendingar ýmsum vélum og verk­
færum, sem herinn kom með. Hér má
nefna herbílana, jeppana og sex og tíu
hjóla dráttar­ og vörubíla. Einnig kom
herinn með jarðýtur og gröfur til að
nota við gerð vega og flugvalla. Þessi
tæki, sem mörg hver voru á beltum,
voru ekki öll flutt úr landi eftir notk­
un heldur seld hér. Þau viðskipti ann­
aðist Sölunefnd varnarliðseigna. Með
tækjum þessum breiddist út þekking
á notagildi þeirra og menn lærðu að
vinna með þeim og sáu að um algjöra
byltingu yrði að ræða við jarðrækt og
vegagerð yrðu þau tekin í notkun.
Hólaýtan kemur til landsins
Sumarið 1943 stóð Verkfæranefnd
ríkisins að kaupum á fyrstu þremur
beltadráttarvélunum, sem fluttar voru
til landsins til notkunar við jarðvinnsl u
og vegagerð. Vélar þessar voru af
gerðinni International TD 9. Eina
þeirr a fékk Sigfús Öfjörð í Norður koti
í Flóa, sem mun hafa verið hvatamaður
að þessum kaupum. [3] Hann keypti
vélina m.a. til að hefla þúfur af áveitu­
engjum í Flóanum, sem reyndist vel
framkvæmanlegt, en mest var hún
not uð við ræktun og vegagerð. Önnur
fór til Loftsstaðabræðra, þeirra Jóns og
Gísla Jónssona á Vestri­Loftsstöðum í
Flóa. Vél Sigfúsar fylgdi plógur, 24
tommu einskeri, sem vó 703 kg. [22]
Báðum þess um vélum fylgdi 20 diska
herfi, 713 kg að þyngd. Jarðýtur þess­
ar kostuðu 28.900 kr., plógurinn
2.360 kr. og hvort herfi 3.572 kr. [9a]
Vélarnar voru með 46 hestafla dísilvél,
heildar þyngd tæp sjö tonn en tönnin
var 2.100 kg. [2]
Saga Loftsstaðavélarinnar er lítt
kunn en vitað er um fyrstu þrjú árin.
Kristján Jónsson fyrrverandi bílstjóri
og bankamaður á Selfossi, vann með
vélinni og ræddi Ólafur Íshólm Jóns­
son við hann í byrjun febrúar árið
2010. Hann segir svo frá því samtali:
Ýtan kom til landsins ásamt tveimur
öðrum og var hún önnur þeirra véla af
þessari gerð sem kom í Árnessýslu.
Kaupendur voru Loftsstaðabræður,
þeir Jón og Gísli Jónssynir á Vestri­
Loftsstöðum í Gaulverjabæjarhreppi.
Strax fyrsta sumarið, 1943, var fengin
tönn á vélina og unnið með henni í
Krýsuvíkurveginum og var hús kom­
ið á hana sumarið 1944. Vél þessi var
not uð mikið við að ýta upp vegum og
í jarðvinnslu. Diska­ og fjaðraherfi
voru notuð við jarðvinnsluna. Krist­
ján byrjaði 15 ára á þessari vél og
vann með henni um tveggja ára skeið
uns hún var seld sumarið 1945. Var
vinnu svæðið aðallega í neðanverðum
Flóa milli Ölfusár og Þjórsár. Þegar
vélin var seld, kom maður frá kaup­
andanum (Kristján treysti sér ekki til
að segja hver var kaupandi, Reykja­
víkurbær eða einstaklingur) til að fara
með ýtun a frá Loftsstöðum upp að
Selfossi. Kristján fór með og keyrðu
174