Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2003, Síða 22

Þóra Jenný Gunnarsdóttir
Ifmolía
Margar minningar fólks eru tengdar viö ilm, hvort sem minningarnar eru góöar eöa slæmar. Ilm er hægt aö
nota sem meðferðarform og ilmollumeðferð er beitt innan heilbrigðisgeirans víða um heim til að styðja við
aðra meðferð, t.d. til að draga úr kvíða, bæta svefn og auka vellíðan. í þessari grein er fjallað um ilmolíur sem
lið í hjúkrunarmeðferð.
Saga ilmolía
Notkun jurta til lækninga nær aftur um þúsundir ára. Vitað er
til að sedrusviðarolía var notuð af Egyptum fyrir 5000 árum.
Heimildir eru til um notkun allt að 60 olíutegunda bæði til
að gefa ilmvötnum ilm og til lækninga í byrjun 17. aldar. Þá
hafði einnig verið margt skráð um virkni jurta og olía í Evr-
ópu. Eftir því sem vísindalegri þekkingu fleygði fram viku
jurtirnar fyrir tilbúnum efnasamböndum og lyfjum. 1 Frakk-
landi hefur notkun olía og ilms haldið velli og ekki að undra
þótt flest ilmvötn séu framleidd þar. Maurice Gattefosse,
efnafræðingur, var nefndur faðir ilmolíanna því hann rann-
sakaði virkni þeirra og lagði grunn að þeirri vísindalegu þekk-
ingu sem til er í dag á olíunum (Stevensen, 2001). Sagan seg-
ir að hann hafi verið að vinna í rannsóknarstofu sinni þegar
sprenging varð sem brenndi á honum annan handlegginn og
dýfði hann brenndu hendinni óvart ofan í næstu fötu sem í
var lavendilolía (Lavandula angustifolia). Svo vel gréri hönd-
in og sársaukinn varð svo lítill að hann ákvað að helga starf
sitt því að kanna virkni ilmolía. Margir af sjúklingum hans
voru hermenn sem særðust í fyrri heimsstyrjöldinni. Meðal
þeirra olía, sem hann notaði, voru hlóðberg, kamilla, smári og
sítróna til að meðhöndla sár og drep hermannanna. Með
auknum lyfjakostnaði, aukaverkunum og ónæmi baktería fyr-
ir mörgum sýklalyfjum hefur vaknað áhugi á virkni ilmolía og
hvernig hægt er að nota þær í meðferð. Þótt ilmplöntur og
Þóra Jenný Gunnarsdóttir
er hjúkrunarfraeðingur og
hefur nýlokið meistara-
námi við Háskólann i
Minnesota með áherslu á
rannsóknir og sértæk
meðferðarform.
afurðir þeirra hafi verið notaðar til lækninga og
í snyrtivörur í þúsundir ára eru heimildir um
eimaðar olíur ekki eldri en um 1000 ára. Olí-
urnar koma frá mismunandi stöðum jurtanna,
t.d. blómum (rósir), laufum (piparmintu), á-
vöxtum (sítrónu), fræjum (fenniku), grösum
(sítrónugrasi), rótum (kalmusrót), viði (sedrus-
viði) og berki (kanill) (Tisserand og Balacs,
1999). Eftir eimingu eru þær venjulega litlaus-
ar eða Ijósgular og hreinar. Olíurnar innihalda
blöndu af rúmlega hundrað lífrænum efnum.
Ekki verður farið í efnafræði í þessari grein en
nauðsynlegt er að kunna góð skil á efnaeigin-
leikum olíanna ef þær eru notaðar í lækninga-
skyni. Bent er sérstaklega á bók E. Joy Bowles
(2000) í heimildaskrá. Olíurnar eru rokgjarnar
og myndast við annarsstigsefnaskipti plantn-
anna. Ekki er alltaf vitað af hverju þessar olíur
20
Tímarit islenskra hjúkrunarfræðinga 1. tbl. 79. árg. 2003