Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2003, Blaðsíða 24

mr
III. Inntaka (ingestion) Sérstaka menntun þarf til að geta sagt
fólki til um inntöku á olíu, og skal það tekið fram að ekki er!
verið að ráðleggja hjúkrunarfræðingum að nota olíurnar
þannig. Hægt er að taka dropa í vatnslausn, í gelhylki eða sem
munnskol og einnig að nota stíla með tilbúinni lausn um
endaþarm eða í leggöng (Buckle, 1997; Price og Price, 1999).
Áhrif ilmolía
Notkun ilmolía í hjúkrun er enn á byrjunarstigi og helstu
rökin fyrir notkun eru þau að sjúklingarnir segja að þær,
verki eða áhrif verða sjáanleg. Rannsóknir hafa helst verið
gerðar á dýrum en upplýsingar um áhrif olíanna á mannslík-
amann eru ekki alltaf nægar. Tilgátur eru uppi um hver áhrif
! olíanna geta verið og oftast er þar samspil margra þátta. Til
dæmis eru slakandi áhrif af ilmolíum talin geta stafað af því
að olíurnar eru flókin, rokgjörn efnasambönd sem geta náð
til minnisstöðva ánægju í heilanum, sum efni í olíunum eru
einnig talin geta haft áhrif á móttökuenda dópamíns,
serótóníns og noradrenalíns í heilanum, og áhrif snertingar
| á húð geta haft áhrif til að auka slökun (Buckle, 1999). I ol-
íunum eru mörg virk efni sem geta haft áhrif á sál og líkama.
| Ahrifin geta verið slakandi eða örvandi eftir því hvaða olía er
notuð. Rannsóknir hafa sýnt að áhrifin geta verið margs kon-
| ar. Til dæmis hafa þær dregið úr verkjum, minnkað kvíða,
| aukið einbeitingu, haft slakandi áhrif, örvað virkni ónæmis-
| kerfisins, dregið úr þunglyndi og haft bakteríudrepandi áhrif
(Buckle, 2002; Stevensen, 2001).
Rannsóknir á virkni ilmolía eru enn á frumstigi en síðustu ár
hefur þekkingu og rannsóknum á notkun þeirra fleygt fram.
Nokkrar rannsóknir, sem hafa verið framkvæmdar af hjúkr-
unarfræðingum, gefa til kynna að ilmolíur geti haft jákvæð
I áhrif á líðan. Erfitt er þó oft að sýna fram á hvort olíur eiga
í raun allan þátt í því. I rannsókn á 122 gjörgæslusjúkling-
um sýndu Dunn, Sleep og Collett (1999) fram á að sjúkling-
ar, sem fengu nudd með 1% lausn af lavendilolíu sýndu
minni einkenni kvíða og voru jákvæðari samanborið við þá
j sjúklinga sem fengu bara nudd eða voru bara látnir hvíla sig.
I annarri rannsókn (Wilkinson, Aldridge, Salmon, Cain, og
Wilson, 1999) var borið saman nudd með og án ilmolía hjá
sjúklingum með krabbamein. 103 sjúklingum var skipt til-
I viljunarkennt í tvo hópa. Niðurstöður sýndu að úr kvíða dró
hjá báðum hópum eftir nudd hvort sem það var með eða án
ilmolíu.
i Lavendilolía er ein af þeim olíum sem hvað mest hefur verið
j notuð og best rannsökuð af hjúkrunarfræðingum og heilbrigð-
| isstarfsfólki. Jurtin sjálf getur orðið metra há, hún er fölgræn
j með mjóum greinum og fjólubláum, fallegum blómum.
! Þessi olía á sér langa sögu, nafnið kemur frá Rómverjum
j sem notuðu jurtina til að gefa baðvatninu ilm en latnesta
j orðið fyrir að þvo er lavare. Hún hefur um aldir verið notuð
til lækninga, einkum til að bæta líðan í maga
en umfram allt sem ilmvatn og einnig til að
halda skordýrum frá, gefa þvotti ilm og til að
veita slakandi áhrif (Lawless, 1992). Hún er
talin vera verkjadeyfandi, hafa bakteríu- og
sveppadrepandi áhrif, vera bólgueyðandi, draga
úr krömpum og hafa róandi áhrif svo eitthvað
sé nefnt. Ekki hefur enn verið sýnt fram á nei-
kvæðar aukaverkanir af völdum lavendilolíu í
rannsóknum.
Sjúklingar á gjörgæslu og á hjartadeildum
fundu minni verki og sváfu betur eftir nudd
með lavendilolíu (Woolfson og Hewitt, 1992)
og í rannsókn Brownfield (1998) var olían bor-
in á háls og axlir gigtarsjúklinga. Samkvæmt
viðtölum við þá sem þáðu meðferð voru áhrifin j
mjög jákvæð, einkum sváfu sjúklingar betur og
verkir minnkuðu.
Almennar varúðarráðstafanir
Áður en einstaklingur er meðhöndlaður með
ilmolíu þarf að hafa góðar upplýsingar um of-
næmi, lyf, heilsufar og fleira sem nauðsynlegt
er að vita um einstaklinginn. Algjört skilyrði er
að kynna sér helstu aukaverkanir olíu áður en
hún er notuð. Þar sem algengast er að nota olíu
á húðina er mikilvægt að prófa hvort sá sem
meðhöndla skal er viðkvæmur fyrir olíunni.
Viðbrögð húðarinnar geta verið þrenns konar:
erting, næmi og ljósofnæmi. Þessi viðbrögð
fara eftir styrkleika olíunnar en aldrei má setja
óþynnta olíu á húðina. Ef um ertingu er að
ræða koma viðbrögð fljótt fram en næmi mynd-
ast smám saman. Hægt er að setja tvisvar sinn-
um sterkari lausn en á að nota í meðferðinni
innan á framhandlegg, plástra yfir og hafa í tvo
sólarhringa til að sjá hvort einhver viðbrögð
koma fram. Til að forðast ljósofnæmi, sem
margar olíur valda, þarf að passa að sá sem er
meðhöndlaður fari ekki í sól eða ljós í a.m.k. 12
tíma eftir notkun (Tisserand og Balancs,
1999).
Nokkrar olíur geta haft áhrif á estrógenmyndun
í líkamanum þar sem efni í þeim eru mjög lík
estrógeni. Þetta getur verið varhugavert hjá
krabbameinsveiku fólki þar sem þekkt er að
nokkrar gerðir æxla geta verið háðar estrógeni
og því ber að fara mjög varlega með val á olíu
fyrir slíka sjúklinga (Buckle, 1997). Um notk-
un ilmolíu á ófrískar konur eru ekki allir sam-
Tímarit islenskra hjúkrunarfræðinga 1. tbl. 79. árg. 2003