Morgunblaðið - 21.03.1974, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. MARZ 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 420,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 25,00 kr. eintakið.
olíumöl. En nú er fyrirsjá-
anlegt, að nýtt átak þarf að
gera f þessum málum og
mikill áhugi hjá forráða-
mönnum sveitarfélaga á
þvf.
Til marks um þann
áhuga, sem nú er f dreif-
býlinu á varanlegri gatna-
gerð má nefna samtök, sem
þéttbýlissveitarfélög á
Vestfjörðum hafa stofnað
með það fyrir augum að
leggja varanlegt slitlag á
allar götur, sem byggð er
GATNAGERÐ
í DREIFBÝLI
Eitt stærsta vandamál
þéttbýlisstaða f dreif-
býlinu um þessar mundir
er hið lélega ástand gatna-
kerfisins. Víðast hvar í
kaupstöðum og kauptúnum
úti á landi er gatnakerfið
aðallega malargötur, sem
verða að algjöru svaði yfir
vetrartímann, þegar skipt-
ast á frosthörkur og þíða.
Þetta er sérstaklega baga-
legt, þar sem þéttbýlis-
kjarnar á landsbyggðinni
hafa yfirleitt risið í kring-
um fiskvinnslustöðvar og
nýjar hreinlætiskröfur
gera það að verkum, að
ekki er lengur talið viðun-
andi, að umhverfi fisk-
vinnslustöðva sé hreinasta
svað.
í kjölfar þeirrar bylting-
ar, sem varð í gatnamálum
í Reykjavík á síðasta ára-
tug, i_ar hafi/,t handa um
varaniega gatnagerð í
kaupstöðum og kauptúnum
og hefur talsvert áunnizt í
þeim efnum á undanförn-
um árum, bæði í sveitarfé-
lögunum í nágrenni
Reykjavíkur og eins úti á
landi, þar sem aðalgötur
hvers staðar hafa ýmist
verið steyptar eða lagðar
arlaganna og gerðar verði
ráðstafanir, sem geti gert
fámennum þéttbýlisstöð-
um úti á landi kleift að
leggja varanlegt slitlag á
götur. Það tryggir sæm-
andi umhverfi f kringum
fiskvinnslustöðvar og
hreinlegri byggð fyrir þá,
sem þar búa.
MISRETTI
við, í viðkomandi bæ eða
þorpum. Hefur verið gerð
framkvæmdaáætlun, sem
spannar yfir 6—10 ára
tímabil og er gert ráð fyrir,
að kostnaður verði um
700 milljónir króna. Þau
sveitarfélög, sem hér eiga
hlut að máli, eru yfirleitt
mjög fámenn og hæpið, að
þau hafi fjárhagslegt bol-
magn til að standa undir
þessum framkvæmdum.
En um nauðsyn þeirra get-
ur enginn deilt. Þess vegna
sýnist nauðsynlegt, að Al-
þingi fjalli um þetta mikil-
væga hagsmunamál byggð-
Margvíslegur aðstöðu
munur þess fólks, sem
býr í dreifbýli og þéttbýli,
veldur miklum áhyggjum
og getur haft alvarlegar af-
leiðingar fyrir byggðaþró-
unina í landinu, þegar
fram í sækir. Augljóst er,
að það er þjóðhagslega
hagkvæmt, að landið allt
verði byggt og þá ekki sízt
þeir staðir, sem liggja vel
við nálægum fiskimiðum,
enda er reynslan sú, að hin
fámennustu byggðarlög úti
á landi Ieggja ótrúlega mik-
ið af mörkum til verðmæta-
sköpunarinnar í þjóðfélag-
inu. En á það fólk, sem
velur þann kostinn að búaí
fásinni og hálfgerðri ein-
angrun hluta úr ári, ekki
nokkurn rétt á þvf að búa
við jafna aðstöðu og þeir,
sem í þéttbýlinu starfa?
Sjálfsagt væri gagnlegt,
að gerð væri nákvæm at-
hugun á þeim aðstöðumun,
sem um er að ræða, en
nokkur atriði liggja þó í
augum uppi. Framfærslu-
kostnaður úti á lands-
byggðinni er líklega tals-
vert meiri en á höfuðborg-
arsvæðinu. Því veldur
flutningskostnaður nauð-
synjavara frá Reykjavík til
hinna dreifðu byggða, sem
kemur fram f hærra verð-
lagi úti á landi en hér í
Reykjavík. Margvísleg
þjónusta, sem dreifbýlis-
fólk verður að sækja
til höfuðborgarsvæðisins,
veldur þvf einnig töluverð-
um útgjaldaauka. Aðstaða
atvinnurekstrar er heldur
ekki hin sama. Sums staðar
er raforkuverð til frysti-
húsa margfalt hærra en
það rafmagnsverð, sem
frystihúsin á höfuðborgar-
svæðinu verða að greiða.
Hér hafa aðeins verið
nefnd örfá dæmi um það
misrétti sem ríkir, eftir því
hvar menn eru búsettir á
landinu. Byggðamálin eru
tvímælalaust eitt stærsta
mál líðandi stundar fyrir
þjóðfélagið í heild, og
brennandi mál fyrir fólkið
í dreifbýlinu.
Mao formaður.
Washington.
Tveim öldum fyrir Krists
burð komst fyrsti kínverski
keisarinn af Ch ’in-ættinni að
þeirri niðurstöðu, að eina leiðin
til þess að brjóta vald lénshöfð-
ingjanna á bak aftur væri að
ráðast að fylgismönnum heim-
spekingsins Kung Fu-tzu. Keis-
arinn fyrirskipaði þá herferð,
sem f rauninni má kalla and-
menningarlega. Bókabrennur
voru hafnar í stórum stíl og
lærdómsmenn voru hundruð-
um saman grafnir lifandi.
Nú, tveim árþúsundum síðar,
hefur Maó formaður hafið nýja
herferð gegn kenningum Kung
Fu-tzu, sem á Vesturlöndum
gengur undir nafninu Konfúsí-
us. Nú hljótum við að spyrja:
Hvers vegna telja þeir, sem
berjast fyrir breytingum i
Kína, fyrr og nú, að kenningar
Konfúsíusar séu svo hættuleg-
ar?
Fyrst ber þess að geta, að
Konfúsíus var Ihaldsamur.
Heimspeki hans kennir, að
menn skuli byggja upp þjóðfé-
lag, þar sem hver og einn hafi
ákveðnu hlutverki að gegna og
sætti sig við það. Sá maður, sem
samkvæmt þessu tekur með
ánægju við skipunum frá yfir-
boðara sínum, hefur þannig
leyfi til að gefa sonum sínum
skipanir. Af þessu leiðir ákaf-
lega, fastmótað og strangt
feðraveldi. Þar sem Konfúsíus
sagði „sættið ykkur við“, segir
Maó „berjist". Á einum stað
Konfúsius
og menningarbylting Maos
segir Konfúsíus: „Menn taka
við skipunum ofan frá á ná-
kvæmlega sama hátt og grasið
beygist fyrir vindinum.“ Maó
er á gjörsamlega öndverðri
skoðun.
í öðru lagi er uppbygging
heimspeki Konfúsíusar við-
bjóðsleg í augum Maós. Konfús-
íus kenndi, að sá sem vitið hefði
væri alltaf rólegur, en hinn,
sem minna væri gefir, fyndi
aldrei frið í sálu sinni. Maó,
sem varla getur talizt tregur,
telur hins vegar friðleysi, stöð-
ug leit hugans, sé byltingunni
nauðsynleg.
Fréttamennirnir Fox Butter-
field og Joseph Lelyvéld í Hong
Kong hafa sent frá sér allmarg-
ar stórskemmtilegar greinar
um ástandið i alþýðulýðveldinu
i dag, og hafa þeir sett fram þá
hugmynd, að árásirnar á Kon-
fúsíus séu í raun dulbúnar árás-
ir á Chou En-lai forsætisráð-
herra, sem er vfðsýnn, en að
sumu leyti borgaralegur í hugs-
un. Sé þetta rétt er hér um að
ræða afturhvarf frá borðtennis-
pólitíkinni, sem leiddi til funda
æðstu manna Kína og Banda-
ríkjanna, en í kjölfar þeirra
hófust ýmisleg menningarsam-
skipti.
Svona einfalt getur málið þó
varla verið. Þegar hálfguð á
borð við Maó tekur upp á því á
gamals aldri, að ráðast af hörku
á heimspeking, sem þjóð hans
hefur dýrkað í hálft þriðja ár-
þúsund hlýtur eitthvað meira
að valda, en afturhvarf í utan-
ríkisstefnu eða einfaldlega deil-
ur innan hirðarinnar.
Með því að leggja til atlögu
við kenningar Konfúsíusar set-
ur Maó markið hátt og gerir
sjálfan sig í rauninni að stór-
veldi sem sagnfræðingar og
heimspekingar næstu alda
hljóta að líta á sem andstæðu
hins forna spekings.
Sagan mun dæma, og senni-
Iega verður dómur hennar um
Maó á margan hátt hagstæður.
Hann útrýmdi fátækt og að-
gerðarleysi, sem átti á margan
hátt rætur að rekja til kenninga
Konfúsíusar. Hann leysti konur
úr ánauð og hann rifti hinum
viðteknu fjölskylduvenjum,
sem höfðu leitt af sér þann
mesta klíkuskap og stjónmála-
i VA u7t
1 • K'því' '
ííeúrJIorkSEhneö
..../i l\ V Vi
Eftir
William Safire
spillingu, sem sagan kann frá
að greina.
Hugmynd Konfúsíusar um
feðraveldið, sem hafði svo mik-
il áhrif á þróun kínverksrar
sögu, var sett fram í fjórum
táknorðum: „faðir, faðir, sonur,
sonur“. Þetta þýðir það, að fað-
ir eða einhvers konar yfirmað-
ur getur því aðeins borið nafn
með rentu að hann taki á sig
allar þær skyldur, sem fylgja
stöðu hans. Ef honum mistekst
að feta hinn mjóa veg dyggðar
innar þá ér hann ei lengur verð-
ugur þess að heita faðir,sonur,
konungur eða vinur. Hugmynd-
ir austrænnar heimspéki um
skyldur mannsins eru engu síð-
ur mikilvægar fyrir stjórnmála-
spekina almennt heldur en til
dæmis hugmyndr Vesturlanda-
manna um mannréttindin.
Ef maður ber saman hinar
fjórar Bækur Konfúsíusar og
rauða kveriðhansMaós rekur
maður strax augun í skemmti-
legt samræmi. Maó hefur
neyðzt tilþessaðtakaupp kenn
ingar Konfúsiusar, þar sem
hann hafnar guðdóminum og
ekki nóg með það, hann hefur
einnig orðið að ganga I smiðju
meistarans við lausn eins erfið-
asta hugmyndafræðilega
vandamálsins, sem hann á við
að glíma.
1 augum Maóista er Lin Piao
svikari af verstu tegund, hann
er sá, sem reyndi að seilast til
valda og svikja byltinguna. Maó
er hins vegar foringinn og hon-
um skeikar aldrei i dómum sín-
um. Af þessu leiðir erfitt
vandamál: Hvernig gat læri-
sveinn Maós gert sig sekan um
þvílfkt athæfi sem Lin Piao?
Vesturlandamaður myndi leysa
málið með þvf að segja, að góð-
ur lærisveinn, sem hefði notið
trausts meistara síns um ára-
raðir hefði á endanum orðið
spillingu að bráð og fengið
makleg málagjöld. Okkur til
mikillar furðu heldur Maó því
hins vegar fram, að Lin hafi
aldrei verið góður lærisveinn
heldur hafi hann alla tíð reynt
að blekkja félaga sína. Með
þessu viðurkennir Maó f raun
og veru. að honum sjálfum hafi
brugðist mannþekkingin. Hann
hafi ekki í heil 40 ár séð hvern
mann Lin Piao hafði að geyma.
Konfúsfus.
Hvers vegna viðurkennir
maður, sem viII vera óskeikull,
að hann geti gert mistök? Jú,
vegna þess að Konfúsíus segir,
að lyndiseinkunn mannsins
ráði gjörðum hans. Samkvæmt
því hefði Lin aldrei getað barist
gegn Maó, nema af því, að hann
var illa innrættur. Maó er f
erfiðri klemmu, en með þessu
getur hann svert Lin með því
þó að viðurkenna, að hann
sjálfur sé ekki alveg alvitur.
Ekki er þvi þó að neita, að
þvílíkur undansláttur hins
mikla formanns, myndi vafa-
laust koma Konfúsíusi til að
brosa ef hann mætti líta upp úr
gröf sinni eitt augnablik.
Hinn hári þulur hefur séð
hvernig fórfyrirþeim mönnum
sem grófu fylgismenn hans lif-
andi, þeir urðu að endurvekja
kenningar hans til þess að geta
haldið völdum. Og þetta mun
hann sjá gerast enn á ný. Eftir-
menn Maós munu tileinka sér
aðferðir Mandarfnanna til þess
að stemma stigu við áhrifunum
frá byltíngu formannsins.