Morgunblaðið - 21.03.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. MARZ 1974
23
Steinbór Gestsson:
Alþingi hafni
jarðlagafrv.
og það verði
endurskoðað
VIÐ aðra umræðu um frumvarp
að jarðalögum f efri deild Alþing-
is hinn II. marz sl. flutti Steinþór
Gestsson ftarlega ræðu, þar sem
hann gerði grein fyrir afstöðu
minni hluta landbúnaðarnefndar
deildarinnar. Hér fer á eftir
nokkuð stytt frásögn af þessari
ræðu Steinþórs Gestssonar.
1 upphafi ræðu sinnar vék
Steinþór Gestsson að því, að nauð-
synlegt væri að kynna þingmönn-
um nokkru nánar umsagnir ým-
issa aðila, sem leitað hefði verið
til vegna þessa frumvarps, og
sneri hann sér fyrst að umsögn
frá skipulagsstjórn ríkisins, en
þar sagði m.a.: „Að sjálfsögðu
þarf til að koma náin samvinna
við sveitarstjórn, sem í hlut á, en
þær sveitarstjórnir, sem frum-
varpið tekur til, geta tæplega
veitt þá aðstoð, sem nauðsynleg er
við sjálft skipulagsstarfið. Ekki
verður séð, hvaða skipulagsyfir-
völd átt er við. Helzt mætti ætla,
að átt væri við skipulagsstjórnina,
en þá kemur á móti, að verksvið
skipulagsstjórnar er algerlega
bundið við þá staði, sem skipu-
lagsskyldir eru samkvæmt skipu-
lagslögum. I frumvarpinu er t.d. í
3. tölulið 6. greinar og 13. grein
talað um gerð tillagna um úthlut-
un lands til ákveðinna þarfa og
skipulagsmála að öðru leyti, en
ekki-verður séð, hvernig fari um
meðferð þeirra tillagna, t.d. hver
taki við tillögunum, hvort þær
skulu lagðar fram opinberlega,
staðfestar og þá af hverjum
o.s.frv. Ekki eru í lögunum
veittar neinar leiðbeiningar um
efni slíks skipulags, sem frum-
varpið fjallar um, sambærileg
ákvæðum 13. greinar skipulags-
laga sbr. og reglugerð nr.
217/1966 um gerð skipulagsáætl-
ana. 1 5. tölulið 6. greinar virðist
sem byggðaráðum sé ætlað að
hafa með höndum byggingareftir-
lit að vissu marki, en slíkt er
fengið öðrum aðilum skv. lögum
nr. 108/1945 um byggingarsam-
þykktir fyrir sveitir og þorp, sem
ekki eru löggiltir verzlunarstaðir.
Rétt þykir að vekja athygli á, að
ákvæði í 2. málsgrein 13. greinar
frumvarpsins virðast óeðlileg,
þegar um er að ræða nauðsynlega
útfærslu byggðar eða framkvæmd
skipulags og varla samrýmast
ákvæði 27. og 28. greinar skipu-
lagslaga eða a.m.k. vera óþarflega
þung í vöfum. Skipulagsstjórn
virðist sitthvað í frumvarpinu
horfa til bóta, en telur hins vegar
rétt, eins og áður segir, að benda á
framangreind atkvæði til íhug-
unar í sambandi við meðferð
málsins á Alþingi". — Ég verð að
segja, sagði Steinþór Gestsson, að
okkur, sem í minnihluta nefndar-
innar erum, þykir þessi umsögn
skipulagsstjórnar vera svo vel
rökstudd, þegar hún er borin
saman við frumvarp að jarðalög-
um og þau lagaákvæði, sem bent
er til í umsögninni, að rík ástæða
hefði verið að taka miklu meira
tillit til hennar heldur en gert er í
meðförum Alþingis, ef frum-
varpið verður samþykkt með
þeim breytingum, sem meirihlut-
inn gerir ráð fyrir.
Á að fella
Landnámið niður?
Steinþór Gestsson sagði siðan,
að hann væri vantrúaður á þá
breytingu að leggja niður Land-
nám ríkisins og fella verkefni
þess undir landbúnaðarráðu-
neytið. — Það er min skoðun, að
það væri sönnu nær og liklegra,
að af því yrði jákvæður árangur
að flytja fremur jarðeignadeild
rikisins undir Landnámið heldur
en að fella það niður. 1 því sam-
bandi langar mig til að minna á
þennan kafla í umsögn landnáms-
stjóra: „Ég tel, að það skipti
mestu máli í sambandi við búsetu
á þeim jörðum, sem sveitarstjórn-
ir og viðkomandi stjórnvöld vilja
halda í ábúð, nú landnámsstjórn,
að einfalda ákvæði ábúðarlaga og
gera þau ákveðnari og á þann hátt
að auðvelda sveitarstjórnum að
tryggja fasta búsetu á jörðum og
byggja Þ®r hæfum bændum, hver
sem er eigandi jarðar eða jarðar-
hluta. Ég álít, að þetta skipti
meira máli, heldur en hver á
jerðina. Ef jarðeigendum
yrði ljóst, að ekki væri hægt
að kaupa eða eiga jörð án þess
að leigja hana með eðlilegum
kjörum og eðlilegu frjáls-
ræði ábúenda um fram-
kvæmdir, þá held ég, að ásóknir í
jarðir minnkaði og jarðaverð
kæmi til með að verða eðlilegt.
Þar á ég ekki við kyrrstöðu í verði
í krónum, heldur að verð á jörð-
um og mannvirkjum sé í samræmi
við verðþróun peningamála.“
Kvaðst þingmaðurinn sérstaklega
vilja undirstrika þennan kafla í
umsögn landnámsstjóra. Þarna
væri komið að veigamiklu atriði í
þessu stóra máli, það væri skipu-
lagið og kvaðirnar um ábúð, sem
hefðu langmesta þýðingu um það,
hvaða verðlagsþróun jarðamálin
taka og eins hitt, hvernig fer um
nýtingu þeirra.
Umsagnir
búnaðarsambanda.
Steinþór Gestsson vék síðan að
umsögnum búnaðarsambanda í
landinu og sagði, að fjögur þeirra
hefðu ekki sent svör, en fimm
mælt með samþykkt frumvarps-
ins. Fjögur þeirra hefðu óskað
eftir breytingum á frumvarpinu í
fleiri eða færri atriðum. Þing-
maðurinn vék síðan sérstaklega
að umsögn Búnaðarsambands
Skagfirðinga, sem gerir ákveðnar
breytingartillögur við jarðalaga-
frumvarpið, og las þær skýringar,
sem stjórn búnaðarsambandsins
hefði sent með breytingartillög-
um sinum svohljóðandi: „1.
Áríðandi er, að sveitarstjórnir séu
jafnan hafðar með í ráðum og
leitað umsagnar þeirra varðandi
mörg þau mál, er byggðaráð kem-
ur til með að fjalla um, þannig að
sem víðtækust samstaða skapist
heima fyrir um þær ákvarðanir,
sem teknar kunna að verða og
snerta hin einstöku sveitarfélög."
— Égvil taka það fram hér, sagði
Steinþór Gestsson, að í breyt-
ingartillögum meirihluta land-
búnaðarnefndar hefur verið fall-
izt á þetta sjónarmið að nokkru
leyti, þar sem orðinu „sveitar-
stjórn" hefur verið bætt inn í
frumvarpið á einum 4—5 stöðum
frá því sem áður var. Síðan vék
þingmaðurinn áfram að skýr-
ingum Búnaðarsambands Skag-
firðinga: „2. Fráleitt er að heim-
ila að undanskilja hlunnindi, s.s.
námuréttindi, rétt til efnistöku,
vatns- og hitaréttindi umfram
heimilisþörf, þegar um sölu á
ríkisjörðum er að ræða. Þetta
ákvæði 31. greinar eins og það er
nú í frumvarpinu, er algjör mót-
sögn við tilgang og anda frum-
varpsins. Engin frambærileg rök
eru til fyrir þessu ákvæði og því
rökrétt að fella það niður úr
frumvarpinu.
3. Frumvarpið gerir ekki ráð
fyrir, að jarðasjóður hafi sérstaka
stjórn, er starfi á vegum jarða-
deildar. Stjórn Búnaðarsambands
Skagfirðinga telur miklu eðli-
legra, að sjóðurinn starfi undir
sérstakri stjórn og tekur þvi upp
tillögu búnaðarþings 1973 þar að
lútandi.
4. Vegna hinna sifelldu verð-
hækkana á öllum sviðum verður
að gera ráð fyrir verulegu árlegu
fjármagni til jarðasjóðs, svo að
hann geti sinnt hlutverki sinu.
Þetta framlag verður einnig að
fylgja verðlagsbreytingum, því er
lagt til, að það hækki i hlutfalli
við ríkisframlag til jarðræktar og
húsabóta hverju sinni.
5. Eðlilegt þykir, að jarðasjóður
greiði kostnað við fjallskil vegna
eyðijarða í eigu sjóðsins, m.a.
vegna þess, að hluti tekjustofna
fjallskilasjóða er stundum
reiknaður af landverði jarða.
6. Þá teljum við, að 6. kafli
frumvarpsins hafi lítinn tilgang,
þ.e. kaflinn um óðalsjarðir, þar
sem jörð er yfirleitt ekki gerð að
óðali nema menn séu skyldaðir til
þess vegna kaupa á ríkisjörð. Þá
má benda á, að lög þessi skapa í
mörgum tilfellum misrétti milli
barna óðalseigenda."
— Ég tel, að I þessum ábend-
ingum Búnaðarsambands Skag-
firðinga sé einnig að finna mikil-
vægar ábendingar um það, sem
betur mætti fara í frumvarpinu,
og ég tel, að þess hafi ekki verið
gætt við afgreiðslu nefndarinnar
á því, sagði Steinþór Gestsson.
Síðan vék hann að kafla úr um-
sögn Búnaðarsambands Suður-
Þingeyinga svohljóðandi: „Stjórn
Búnaðarsambands SuðupÞingey-
inga hefur tekið til meðferðar
frumvarp það til jarðalaga, er
henni var sent til umsagnar.
Stjórnin hefur orðið sammála um
að styðja þá meginstefnu, sem i
frumvarpinu felst, að torvelda
með löggjöf óæskilegt jarðabrask
f hagnaðarskyni án þess að frelsi
bænda til eðlilegs raunverðs á
fasteignum þeirra verði skert
óeðlilega með löggjöf umfram
eignir annarra þjóðfélagsborgara
í landinu. Af þessu tilefni leggur
stjórn sambandsins áherzlu á, að
öll eignaskerðingarákvæði frum-
varpsins verði endurskoðuð, enn
frekar með hliðsjón af gildandi
ákvæðum stjórnarskrárinnar svo
að tryggt sé, að endanleg af-
greiðsla frumvarpsins verði í
fullu samræmi við hana. Þá telur
stjórnin hæpin þau ákvæði frum-
varpsins að leggja Landnám ríkis-
ins niður að svo komnu máli, þar
sem það hefur á jákvæðan hátt
stuðlað að raunhæfu viðnámi
gegn byggðaeyðingu I sveitum
landsins og auk þess sinnt
veigamiklu hlutverki i uppbygg-
ingu og rekstri fóðurvinnslu úr
íslenzku grasi, sem ber að efla
sem mest á næstu árum.“
Steinþór Gestsson sagði síðan,
að hann teldi margar þessara
breytingartillagna búnaðarsam-
bandanna hafa verið þess eðlis, að
fullkomin ástæða hefði verið til
að taka það til greina að verulegu
leyti, og þess vegna hefði hann
kynnt þær þingmönnum til þess
að leggja áherzlu á þýðingu
þeirra.
Umsagnir
sveitarfélaga
Þá minnti Steinþór Gestsson á
umsagnir sveitarfélaga og gat sér-
staklega um stuttan kafla úr um-
sögn Samtaka sveitarfélaga i
Suðurlandskjördæmi, en þar
sagði: „I 3. grein, sbr. greinargerð
frumvarpsins, er gert ráð fyrir, að
landbúnaðarráðuneytið sjái um,
að haldin verði skrá af einum
aðila yfir allar jarðir, svo að
gerðir verði uppdrættir með
landamerkjum af sveitum lands-
ins. 1 þessu sambandi skal á það
bent, að með frumvarpi til laga
um skráningamat fasteigna, er
gert ráð fyrir, að sérstök stofnun
taki til starfa, fasteignaskrá, og
hún hafi þessi störf meðal annars
með höndum, og svo, að sú stofn-
un heyrir undir annað ráðuneyti
en fjármálaráðuneytið. í 4. grein
frumvarpsins er gert ráð fyrir, að
landbúnaðarráðherra skeri úr
ágreiningi um það, hvað teljast
skuli þéttbýlissvæði, en í skipu-
lagslögum er gert ráð fyrir, að
félagsmálaráðherra skeri úr i
þessu efni. ... 13. grein frum-
varpsins gerir ráð fyrir því, að
byggðaráðin verði enn einn aðili,
sem fari með skipulagsmálin i
landinu. Stjórnin telur frekar
þörf á að samræma og efla stjórn
þessara aðila að skipulagsmálum í
landinu í heild áður en gengið er
að því að setja upp kerfi á vegum
ríkisins. Með þessu vill þó stjórn-
in alls ekki hafa á móti virkari
aðild Búnaðarfélags Islands um
skipulagsmál i sveitum landsins.
Má þar benda á, að t.d. gæti þótt
eðlilegt, að Búnaðarfélag Islands
öðlaðist rétt til að tilnefna full-
trúa i skipulagsstjórn ríkisins."
Loks vakti Steinþór Gestsson at-
hygli á síðustu orðum umsagnar-
innar: „Það fer með öðrum orðum
ekki mikið fyrir hlut sveitar-
félaga I frumvarpinu, en við
nánari lestur kemur i ljós, að ætl-
unin er að færa valdsvið sveitar-
félaga og eignar- og umráðarétt
bænda í ríkum mæli yfir I hendur
ríkisvaldsins."
Umsögn Land-
eigendafélags
Austur-Húna-
vatnssýslu.
Þá vék Steinþór Gestsson að
ályktun frá Landeigendafélagi
Austur-Húnavatnssýslu og las úr
henni svohljóðandi kafla: „Til að
benda á nokkur atriði, lítur
stjórnin svo á, að byggðaráði sé
ætlað alltof mikið, óeðlilega mikið
vald til hvers konar afskipta og
íhlutunar i sambandi við kaup og
sölu jarðeigna og álitur, að í stað
byggðaráðs væri eðlilegt, að sýslu-
nefnd og Búnaðarsamband kysu
sinn manninn hvor til fjögurra
ára í senn til að vera sveitar-
stjórnum og öðrum forkaups-
réttarhöfum til aðstoðar og ráð-
gjafar ef með þyrfti. Þess vegna
vill stjórnin fella niður öll ákvæði
um íhlutun Búnaðarfélags Is-
lands og landbúnaðarráðherra í
frumvarpi þessu nema um ríkis-
jarðir sé að ræða. Alitur stjórnin,
að allt það vald, sem þessum aðil-
um er ætlað í frumvarpinu, eigi
að vera í höndum heimaaðila, þ.e.
sveitarstjórna með aðstoð
Búnaðarsambands og sýslu-
nefndar. Ekki meira vald til opin-
berra aðila í Reykjavík. Það virð-
ist ganga sem rauður þráður i
gegnum frumvarpið að náist ekki
samkomulag um söluverð jarða,
þá skuli mat dómkvaddra manna
ráða. Meðan sams konar ákvæði
um sölu fasteigna í kaupstöðum
er ekki áformað eða í lög leitt,
getur stjórnin ekki fallizt á þetta
og mótmælir því, enda vafasamt,
að slík skerðing á eignarétti stæð-
ist samkvæmt stjórnarskrá, frið-
helgi eignaréttarins."
Veigamiklar
breytingar
nauðsynlegar.
Síðan sagði Steinþór Gestsson,
að minnihluti landbúnaðar-
nefndar teldi nauðsynlegt að gera
veigamiklar breytingar á frum-
varpinu til þess að það nægði
megintilgangi sínum. — Sá til-K
gangur er mikilvægur og okkur
ber að búa svo um hnútana, að
liklegt sé að hann náist, sagði
þingmaðurinn. Umsagnir þær,
sem borizt hafa til nefndarinnar,
undirstrika þá skoðun okkar, að
breytinga sé þörf. Það kemur líka
í ljós, að ekki hefur verið haft
samráð við þær stofnanir, sem
mesta reynslu hafa um meginvið-
fangsefni þess mikla málefnis,
sem frumvarpið fjallar um, en
þar á ég við skipulagsstjórn ríkis-
ins, landnámsstjórn ríkisins og
Samband islenzkra sveitarfélagá.
I ræðu minni við fyrstu umræðu
málsins benti ég á, að auðveldast
væri að hafa vald á nýtingu og
eignarétti jarða með þvi að færa
út skipulagsskylduna, færa hana
út yfir strjálbýlið allt. Þess finn-
ast nú þegar dæmi, að sveitar-
stjórn hefur gripið inn í um ráð-
stöfun lands í krafti skipulags
sveitarfélagsins. Ég benti einnig
á, að það væri með öllu óeðlilegt
að fella úr gildi lögin um Land-
nám ríkisins og nægir hér að
vitna til umsagnar Búnaðarsam-
bands Suður-Þingeyinga. Þá vakti
ég athygli á því, að þau verkefni,
sem hin svokölluðu byggðaráð
eiga að sinna, væru i eðli sinu
sveitarstjórnarmálefni og því
sjálfsagt, að sveitarstjórnirnar,
sem skipaðar eru lýðræðislega
kjörnum fulltrúum allra íbúa í
viðkomandi byggðarlögum, hafi
með höndum flest þeirra mála,
sem byggðaráðunum er ætlað að
annast. Við íhugun þessa frum-
varps verður æ ljósara, að byggða-
ráðin eru alls óþarfar stofnanir og
með góðu móti má leysa þau af
hólmi með því að fá stofnunum,
sem fyrir eru i stjórnkerfinu öll
þeirra störf í hendur. Ég tel, að
þrátt fyrir 18 breytingatillögur,
sem meirihlutinn flytur, sé frum-
varpið litlu nær því en áður að ná
þeim megintilgangi að fyrir-
byggja, að jarðeignum sé ráð-
stafað með óeðlilegum hætti
miðað við viðskiptavenjur, né að
komið verði í veg fyrir brask með
jarðeignir í hagnaðarskyni. Hald-
betra væri að ganga þannig frá
skipulagsmálum strjálbýlisins og
ákvæðum um ábúð jarða, að
eigendum þeirra væri skylt að
halda jörðum í ábúð með hæfileg-
um leigukjörum og nauðsynlegu
frjálsræði ábúenda til fram-
kvæmda á þeim. Minnihluti land-
búnaðarnefndar telur, að þar sem
ekki hefur tekizt samstaða
nefndarmanna um að færa frum-
varpið til þess horfs, að viðunandi
sé á því Alþingi er nú situr, beri
að hafna því og leggur minnihlut-
inn til, að þvi verði vísað til ríkis-
stjórnarinnar til endurskoðunar,
sem væri unnin í samstarfi við
Samband íslenzkra sveitarfélaga,
landnámið og skipulagsstjórn.