Morgunblaðið - 10.12.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1974
17
VIÐ HEFÐUM ÖLL VILJAÐ
GERA BETUR ....
Rætt við Sigríði Backmann hjúkrunarkonu
Bandariski hershöfðinginn á íslandi, Bonesteal. og flotaforinginn skoða Landa-
kotsspítala I fylgd með þeim Sigurði Sigurðssyni og Bjarna Jónssyni I sambandi
við gjöf bandaríska Rauða krossins.
„Mikil aukning á starfi
RKÍ á stríðsárunum”
Rætt við dr. Sigurð
Sigurðsson fyrr-
verandi landlækni
sem var einn af ,
stofnfélögum RKI
og seinna landlæknir
DR. SIGURÐUR Sigurðsson, fyrrver-
andi landlæknir, var meðal stofnfé-
laga RKÍ. Siðar sat hann lengi í
stjórn félagsins og var formaður érin
1942—1947.
— Ég var læknastúdent á öðru iri,
þegar RKÍ var stofnaSur og eftir
félagsstofnunina var ég ( hópi þeirra,
sem gengu um og söfnuðu meðlim-
um. Ég ðtti heima uppi i Frakkastig
og þennan ikveðna dag, sem félög-
um var safnað, gekk ég af stað niður
Laugaveginn. Voru undirtektir held-
ur dræmar, þar til ég kom niður (
Landssimahús. Þar fékk ég glæsileg-
ar móttökur og held ég að allar
stúlkurnar, sem unnu þar, hafi skrif-
að sig inn ( félagið. Að venju hafði
kvenþjóðin þegar ( stað fullan skiln-
ing i markmiðum samtakanna.
Flestir samstúdentor mfnir unnu við
þessa söfnun og skiluðu tugum og
jafnvel hundruðum félaga aS kvöldi.
Síðan lýk ég minu læknaprófi og fer
til útlanda. Heim kem ég I irsbyrjun
1934 og var þi valinn (stjórn RKÍ og
er Gunnlaugur heitinn Claessen
hætti formennsku varS Gunnlaugur
Einarsson formaður. Vegna veikinda-
forfalla varS hann aS hætta störfum
snemma irs 1942 og tók ég þi við
formannsstöðu og hafSi hana i
hendi fram i mitt ír 1 947, er ég fór
til langdvalar erlendis.
— Þau ir, sem þér eruS formaSur
geisar heimsstyrjöldin og þi hefur
sennilega ( fyrsta skipti verulega
reynt i skipulag RKÍ.
— Ji, og RK hafði fulltrúa I margs
konar starfsemi, sem beint eSa
óbeint var viS ófriðinn riSin. Þannig
var fulltrúi fri RKÍ ( loftvarnanefnd.
sem si um viðbrögS almennings og
borgaryfirvalda, ef til irisar kæmi
og RK itti og fulltrúa ( sumardvalar-
nefnd barna, sem sendi eins mörg
börn og unnt var til dvalar í sveit yfir
sumarminuðina. Ennfremur tók RK
isamt fleiri aSilum þitt ( flestum
fjirsöfnunum, sem fram fóru meSan
i strlðinu stóS og aS þv( loknu og mi
nefna Finnlandssöfnunina. Noregs-
söfnunina, Norðurlandasöfnunina og
MiSevrópusöfnunina. Eitt af vlðtæk-
ustu verkum stofnunarinnar, meSan
i styrjöldinni stóS voru e.t.v. þau
beinu viðskipti RK viS RauSa kross
félögin ( ófriSarlöndunum meðal
annars meS þv( aS senda bréf og
gjafaböggla til íslendinga erlendis
aðstandenda þeirra og kunningja.
Var þetta mikil starfsemi og voru
sendir heilu sekkirnir af gjafapökk-
um. Er vert aS geta að oft þurftum
viS i aðstoS að halda, þegar við
vorum að senda RK-pakka f skip.
Minnist ég þess að þegar Ktill fyrir-
vari var i, sendu þeir Þorsteinnn Sch
Thorsteinsson og Haraldur Árnason,
sem biðir voru i stjórn, starfslið
stofnana sinna til að hjilpa viS aS
koma varningnum af stað. Að strlð-
inu loknu fengum við mikinn fjölda
bréfa og skeyta fri mörgum þeim,
sem höfðu verið móttakendur gjaf-
anna. Að sjilfsögðu var öll þessi
vinna stjórnar og félagsmanna látin i
té endurgjaldslaust, eins og mun enn
tlðkast.
Fram hald á bls. 46
SIGRÍÐUR Bachmann lauk
hjúkrunarnimi ( Bretlandi 1927 og
hóf siðan nim við heilsuverndar-
skóla Alþjóðasambands Rauða kross
félaga i Bretlandi ( þv( skyni að hefja
störf hji Akureyrardeild Rauða kross
Islands en deildin hafði verið stofnuð
fyrst deilda R.K.f. irið 1925. Deildin
réð strax hjúkrunarkonu F þjónustu
s(na. Sigriður Bachmann varð slðan
forstöðukona Landspitalans. Hún
hefur hlotið ýmsa viðurkenningu
R.K.I., er heiðursfélagi, hefur hlotið
heiðursmerki R.K.f. og Florence
Nightingale-orðuna sem Alþjóða
rauði krossinn veitir fyrir afburða-
störf i sviði hjúkrunarmila.
- Ég hóf störf hji Akureyrardeiidinni
1. jan 1929. Starfið var fólgið í
heimilishjúkrun og heilsuverndar-
störfum. Formaður Akureyrardeildar-
innar var Steingrfmur Matthiasson,
héraðslæknir og sjúkrahúslæknir i
Akureyri. Hann var mikill afburða-
maður, ihugamaður um heilsuvernd
og framfarir og lét ekki sitja við
orðin tóm. Hann var forgöngumaður
stofnunar R.K.f. isamt Sveini
Björnssyni. Steingrlmur hafði kynnst
Rauða kross starfi I Danmörku og
Sjúkraskýli RKI I Sandgerði
Bretlandi og kynnst ýmsum forystu-
mönnum alþjóðasambandsins sem
þi hafði aðsetur ( París. Við starf-
ræktum i Akureyri berklavarnastöð
isamt Jónasi Rafnar lækni. Stein-
grimur lagði mikla áherzlu á hjúkrun
sjúkra ( heimahúsum. Erfitt var að
koma sjúklingum i spltala og dýrt
þannig að fjöldi manna var i heima-
húsum rúmliggjandi og þurfti i að-
hlynningu að halda. Kristin Thorodd-
sen hafði verið hjúkrunarkona R.K.f.
en réðst á Laugarnesspitala þar til
hún tók við Landspitalanum. Það li
beint við að ég tæki við hennar starfi
hji R.K.f. og notfærði kunnittu (
heilsuverndarstarfi og kennslu.
— Um þessar mundir var starf
Rauða krossins til hjilpar vertíðar-
mönnum ( Sandgerði ( fullum gangi,
segir Sigríður svo. Mitt starf var
fólgið ( hjilparstarfi þar yfir vertiðina
i hverju ári. Starfið var fólgið (
ýmiss konar aðhlynningu við sjó-
mennina við hinar verstu aðstæður.
Starfið var unnið ninast ( fjörunni,
ég gekk þar i milli manna, gerði
allar smiaðgerðir ( sjóbúðunum þar
sem rýmt var fyrir mér hverju sinni.
Sjúklingarnir ligu ( rúmum sinum (
sjóbúðunum við hin erfiðustu skil-
yrði. Mikill munur var þegar sjúkra-
skýlið komst upp i Sandgerði 1937,
en það var barittumil R.K.f. um
langt skeið. Það létti starfið og bætti
hag sjómannanna, enda glöddust
þeir mjög. Þeir ittu lika skýlið isamt
R.K.Í., þeir höfðu sjilfir lagt fram fé
til þess.
Auk starfanna ( Sandgerði starfaði
ég að nimskeiðum ( hjálp i viðlögum
og heimahjúkrun um landið. Var ég
Sigrlður Bachmann
hvert vor og haust i ferðalögum og i
10 ira starfi hji R.K.Í. tókst mér að
halda námskeið um Vesturland,
Vestfirði, Norðurland og Skaftafells-
skýslu. Þetta starf var mjög
skemmtilegt. Fólkið var svo þakklitt
fyrir að ég skyldi koma. Kvenfélögin
skipulögðu námskeiðin og fólkið
kom gangandi og riðandi langan veg
eftir því sem við varð komið milli
mila. Ég held að þetta starf hafi haft
mikil áhrif til bætts heilsufars. Við
kostuðum kapps um að veita fólki
nauðsynlega undirstöðuþekkingu á
sviði hreinlætis og mataræðis svo
eitthvað sé nefnt.
Margir merkir forystumenn unnu
R.K.f. t.d. Sigurður Sigurðsson sFSar
landlæknir, Gunnlaugur Einarsson
og Þorsteinn Sch. Thorsteinsson, en
þeir voru allir formenn félagsins um
skeið. Þi voru mjög duglegir og
ihugasamir stjórnarmenn þeir Bjorn
Ólafsson, Magnús Kjaran og Harald-
ur Árnason svo örfiir séu nefndir.
Framhald á bls. 47.
„Margt gagnlegt var gert”
Rætt við dr. Bjarna Jónsson yfir-
lækni um skipulags og hjálparstörf
RK í Reykjavík á stríðsárunum
Dr. Bjarni Jónsson yfirlæknir hef-
ur starfað mikið að málefnum RKI
allt f ri striðsárunum.
Hann segir:
— Þannig atvikaðist það, að ég
dróst inn i starfið. að Gunnlaugur
Einarsson læknir, sem þá var for-
maður RKÍ, talaði við mig skömmu
eftir ég kom heim frá Danmörku. Var
það i febrúar 1 941. Hann bað mig að
hjálpa til við að koma lagi á við-
búnað til slysahjálpar. Það varð úr,
að ég tók þetta að mér. Nokkur
undirbúningur hafði hafizt fljótlega
eftir hernám Breta. Þá var sett i fót
loftvarnanefnd, sem itti að reyna að
bæta úr þeim skaða, sem yrði ef til
hernaðarátaka kæmi. í þeirri nefnd
sat form. RKf. Var félaginu falið að
taka að sér þitt slysahjálpar i starf-
inu. Sannast sagna var starfið aldrei
svo mikið, að veruiegt gagn hefði
orðið að, ef til meiri háttar itaka
hefði komið, en ýmislegt gagnlegt
var þó gert.
Hætta gat verið veruleg hér i
Reykjavik. þvl að yfirburðir Þjóð-
verja voru um þessar mundir miklirf
lofti. Hingað komu mjög oft flug-
vélar. sennilega njósnavélar i yfir-
flugi. Þó kom fyrir að þær gerðu
irásir, svo sem i strandferðaskipið
Súðina og Seyðisfjörð.
Bretarsettu braggahverfi s(n niður
Framtak Rauða krossins að hjálpa íslend-
ingum heim sýndi stórhug og hjálparvilja
Rætt við Katrínu Hjaltesteð, sem bjó í
Austurríki lengst af á stríðsárunum
KATRÍN Hjaltesteð bjó ( Graz i
Austurriki, þegar striðið skall i og
þar dvaldi hún allt fram i janúar
1944. er hún flúði þaðan á braut til
að forðast loftárisirnar sem þá höfðu
færzt mjög i aukana á þessu land-
svæði. Það var siðan fyrir milligöngu
Rauða kross fslands, sem Katrin
komst heim til Islands með ungan
son sinn og var það Lúðvig Guð-
mundsson skólastjóri, sem hafði upp
á þeim mæðginum og aðstoðaði þau.
Um þetta segir Katrin:
— Fyrstu áhrifarfku kynni min at
Rauða krossi íslands vekja þvf ætið
hji mér djúpa þakklætiskennd. Það
var nokkrum mánuðum eftir striðs-
lok. Þá var ég flóttakona á bóndabæ
i Suður-Þýzkalandi, hafði flúið frá
Vinarborg með tvö litil börn min,
þegar herir Rússa nálguðust borgina
mánuði áður en striðinu lauk. Ég
kom sem sagt i april — og var komið
fyrir i þessum bæ i Ober-Bayem.
Þegar fór að hausta var ég búin að
gera margar tilraunir til að komast (
samband við ættingja og vini, bæði á
fslandi og i Austurrfki, in irangurs.
Ég var farin að örvænta, hafði misst
yngri son minn, vissi ekkert um
manninn minn þáverandi, sem hafði
verið kallaður til herþjónustu og
vissi ekki, hvort hann var lifs eða
liðinn, vissi ekki annað en heimili
mitt i Graz væri i rústum. Þvi trúir
enginn sem ekki kynntist þvi,
hvemig ástandið var fyrstu mánuð-
ina eftir að striðinu lauk. Vissulega
voru striðsárin þungbær og ömurleg.
En neyðin að striðinu loknu var ekki
minni. Matarskortur, fataskortur
hrjáði fólk og hvers konar hörm-
ungar. Fólk hafði flosnað upp svo
milljónum skipti vegna loftárásanna
og var algerlega heimilislaust og
allslaust. Þama I Suður-Þýzkalandi
var mikill fjöldi flóttamanna m.a. frá
Hollandi og Austurriki og neyðin var
mikil.
Þá var það októberdag einn 1945,
þegar ég var að leggja af stað I einn
leiðangurinn til hernaðaryf irvald
anna amerísku til að reyna að
komast að minnsta kosti til Austur-
ríkis, að þessi stund rann upp, sem
ég aldrei gleymi. Bfll — farartæki,
sem hafði ekki sést allt sumarið i
bænum, — ók i hlaðið og ég var
með þeim fyrstu, sem hljóp út til að
forvitnast um hvað væri um að vera.

Þessi mynd er I bók Katrlnar Hjaltesteð, "Liðnir dagar" þar sem hún segir frá
reynslu sinni á strlðsárunum Myndin var tekin, þegar Lúðvlg Guðmundsson
skólastjóri hafði haft upp á Katrinu og syni hennar og kom að sækja þau Með á
myndinni er mágkona Katrínar, sem síðar flutti aftur til Austurríkis.
Á bilinn var milaður rauði krossinn
— og i móti mér, sem hafði numið
staðar, eins og ég hefði skyndilega
orðið að steingervingi, komu tveir
menn, sem réttu mér höndina og
ávörpuðu mig i islenzku — Lúðvig
Guðmundsson og Jörgen Petersen.
Ég gleymi þessari stund aldrei — ég
man hana eins og hún hefði skeð í
gær. Ég minnist þess varla að ég hafi
fundið til meiri gleði á ævinni, nema
ef til vill, þegar ég steig aftur á
íslenzka grund, si aftur nánustu ætt-
Franthald á bls. 46
Dr Bjarni Jónsson yfirlæknir
nánast hvar sem auðar lóðir var að
finna i bænum inn á milli ibúðar-
húsa. Hér var höfnin, flugvöllur og
oliustöð allt inni í bænum.
Almenningur og þó sérstaklega
ráðamenn tóku hættuna aldrei alvar-
lega og það var ævinlega viðkvæðið
að þvi er snerti RKI. að stilla yrði
kostnaði i hóf. Það var erfitt að sitja
uppi með ábyrgðina en jafnframt að
geta ekki gert það sem maður taldi
sér skylt og var nauðsynlegt. Það
fyrsta, sem landlæknir fékk okkur i
hendur voru 50 trébeddar og komið
var upp hjálparstöðvum á einum 15
stöðum og visi að bráðabirgðaspitól-
um í Austurbæjarskóla og Laugar-
nesskóla. Aðalstöðvar RKÍ voru í
Tjarnargötu. Þar var simaboð og
simasamband við hjálparstóðvarnar.
Þangað átti það fólk að mæta. sem
ekki átti að fara beint á stöðvarnar
úti um bæinn, svo sem læknar, sem
skipaðir voru til starfa i sjúkrahúsun-
um til viðbótar föstu starfsliði þar.
Skátar voru fengnir til flutninga og
fyrstu hjálpar. Þeir fengu verulega
þjilfun og verklegar æfingar. Þá
bættist smám saman við fleira fólk,
t.d. hjúkrunarkonur og læknanemar.
Loftvamanefnd átti að sjá okkur fyrir
flutningatækjum, en alla tið var
mikill misbrestur i að flutningaliðið
mætti og var sama, hvort um
æfingar var að ræða eða yfirvofandi
loftárás
— Bretar höfðu engin afskipti af
okkur, heldur dr. Bjarni Jónsson
áfram. — Þó létu þeir okkur i té
hjilma. Strax og Bandarikjamenn
komu og tóku við komu hingað full-
trúar fri ameriska Rauða krossinum
og settu sig i samband við okkur.
Þeir fengu að sjá hjálparstöðvarnar
Franihald á hls. 46