Morgunblaðið - 10.12.1974, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1974
33
— Mynt
Framhald af bls. 12
óskað er eftir. Merkið bréfið
„Safnarinn“, og sendið til
Morgunblaðsins. Mun þá verða
reynt að ráða gátuna, en þess
ber að geta, að það er svo með
myntsöfnun, sem fleira, að því
meir sem maður les sig til því
minna virðist maður kunna, af
svo miklu er að(taka. Hafa ber i
huga að itarlegar skýringar eru
oft í upplýsingabókum um ein-
staka peninga; þarf þvi að lesa
þær af athygli, svo ekki skapist
misskilningur um gæði, verð-
mæti, upplag, afbrigði og ann-
að, sem til greina kemur.
Myntkaupmenn gegna mikil-
vægu hlutverki fyrir safnara.
Þar er oft að finna einmitt
þann, eða þá peninga, sem
mann vanhagar um, eða: úrval
myntsalans af mynt frá ýmsum
timum eða löndum getur gefið
nýja hugmynd til að safna eftir.
Myntsalar kaupa oft upp söfn,
eða komið er með til þeirra
bauka fulla af ósamstæðu
smápeningarusli, og er það al-
gengara. Er þá vandinn að
finna meðalhófið í verðlagning-
unni, en einhvern veginn tekst
það oftast. Það er mikið verk
fyrir myntkaupmann að flokka
e.t.v. hundruð smápeninga eftir
árgöngum og svo eftir gæðum
þegar honum berst peninga-
baukur, sem í hefir verið fleygt
smápeningum gegnum árin.
Það er ekki hægt aó ætlast til
þess, að hann borgi einhverja
stórfúlgu bara til þess að kom-
ast yfir peningana. Til þessa
eru ekki islenzkir peningar
orðnir það sjaldgæfir. Einnig
vildi ég benda á hve mikilvægt
það er að peningar eru óskadd-
aðir. Sem dæmi um þetta vitna
ég í „íslenzkar myntir 1974“.
Verð á 10 aurum 1942, zink
peningnum er: Fyrir 1. flokks
pening kr. 1200. Fyrir 2. flokks
pening 750 kr. Fyrir 3. flokks
pening 50 krónur. En þess er
einnig getið að venjulegt eintak
af þessum pening sé ekki nema
25 krónu virði. Þetta dæmi,
ásamt mörgum öðrum, sem auð-
velt er að tilgreina, sýnir, að
ekki er nóg að fleygja i ein-
hvern bauk peningum, sem svo
skulu mala gull í bauknum og
hækka og hækka i verði, i kappi
við óðaverðbólgu. Þarna koma
gæði peningsins svo mjög til
greina og er ekki of oft endu
tekið að; peningur, sem er ein.
og nýr frá sláttunni, er dýr-
mætastur. Strax og hann er f ar-
inn að rispast eða slitna eitt-
hvað rýrnar verðgildi hans: Því
skaddaðri og máðari sem hann
er þeim mun minna virði er
hann i augum myntsafnarans
og myntsalans. Enginn lausn er
það, að fægja peninginn áður
en hann er sýndur eða seldur.
Fægður peningur er nánast
einskis virði, það rýrir svo gæði
hans. Einasta aðferðin sem ég
þekki, til að ná óhreinindum af
peningum, er að vöðla honum
milli fingra sér og þvo hann
þannig upp úr handsápu. Þetta
er seinlegt verk þvi ekki má
þvo nema einn og einn pening í
einu og liklegast er ekki sama
hvaða sáputegund er notuð.
Ragnar Borg
— Bókmenntir
Framhald af bls. 10
skil ég það svo að með því vilji
höfundurinn leggja áherslu á hið
táknræna i sögunni, hið
myndræna og i vissum skilningi
— dulúðuga. Þessi uppsetning
gerir textann margbrotnari, erfið-
ari að brjóta til mergjar þar eð
hún jafngildir fyrirmælum um
hvernig hann skuli lesinn. Meðal
annars þeirra hluta vegna hlýtur
maður að virða söguna sem form-
tilraun fyrst og fremst, tilraun
sem höfundur ætli sér svo að hag-
nýta, endurskoðaða og er.dur-
bætta, seinna. Þvi einhvern veg-
inn finnst manni hann eiga eftir
að segja svo miklu meira um sama
efni og umframt allt segja það
ljósar og eðlilegar.
Ingimar Erlndur hefur í öllum
sinum sögum lýst hrolli andspæn-
is elli og hrörnun. Maður hlýtur
að óska slíkum höfundi langlífis
og hlakka til að lesa það sem hann
skrifar sjötugur! Verst er að þeg-
ar þar að kemur má hann ekki
sjálfur lesa þessa bók sina þvi
hún er að sjálfs hans boði „bönn-
uð fólki yfir fertugt".
Þess skal svo getið að Gunnar S.
Magnússon hefur gert kápumynd-
ir á báðar bækurnar, en ljóðabók-
ip er að auki myndskreytt af höf-
undi. Er sú myndlist bæði áhrifa-
mikil og húmorísk.
— Morðbrennan
Framhald af bls. 32
góðri sögu, hverjum lesanda mun
ætlað að veita fyrir sér. Natan
lætur í ljós við ástkonu sina
Vatnsenda-Rósu, að hann sé feig-
ur, hann hafi dreymt fyrir því, —
og hún yrkir vísuna:
Glöggur maður, gáðu að þér,
gæfu mun það varða.
Máski þyrna beitta ber
blómið Kiðjaskarða.
Natan lætur hið sama í ljós við
Björn umboðsmann Ölsen, og dag-
inn áður en Natan er myrtur segir
hann Jóni hreppstjóra, vini sínum
í Stapakoti, að hann hafi dreymt
fyrir þvi, að hann verði drepinn,
segir honum og þá drauma sína,
sem hann ræður þannig. Hann
dregur þá jafnvel i efa, aó hann
lifi til næsta morguns, en ekki
kveðst hann vita, hverjir bruggi
honum banaráð. Og þrátt fyrir
grun sinn, neitar hann því boði að
gista næstu nótt hjá Jóni. Glögg-
lega kemur fram, að hann veit, að
ekki aðeins Agnes, heldur og
Sigríður sitja á svikráðum við
hann og hafa bundið trúss við
Friðrik í Katadal, sem er til alls
vís og hefur ekki farió leynt meó
það, enda stæltur af móður sinni.
Hvað er það svo, sem veldur því,
að Natan fiýtur sofandi að
feigðarósi, leggst rólega til
svefns, þegar hann býst jafnvel
við að verða myrtur þá nótt, sem í
hönd fer? Þetta er það, sem var
fyrst og fremst hvati minn til að
fara allrækilega út í þau atriði,
sem varða Natan og aðdragand-
ann að morði hans, og ég tel mig
hafa komizt að nióurstöðu, ein-
mitt sakir þess, hve vandlega og
skilmerkilega Guðlaugur greinir
frá því, hvernig örlagavefurinn
spinnst:
Oft hefur verið um það rætt, að
„ekki verði feigum forðað.“ Hinn
ósýnilegi örlagavaldur svo sem
blindi þá, sem hann hefur dæmt
til dauða. Enginn vafi er á þvi, að
trúin á óumflýjanleg örlög hefur
haft ekki aðeina lamandi, heldur
og seiðandi áhrif á Natan, sem
auðvitað hafði fyllstu skilyrði til
að forða sér. En án efa hefur það
átt nokkurn þátt í andvarleysi
hans, að hann hafi verið orðinn
maður mikilla vonbrigða. Það,
Ný
verzlun
í Fellunum
I dag opnar - verzlunin IÐUFELL
glæsilega kjörbúð að Iðufelli 14,
Breiðholti.
Við bjóðum Breiðholtsbúa velkomna
í hina nýju verzlun, sem mun leggja
áherzlu á fjölbreytt vöruval, þægilega
aðstöðu til verzlunar og góða þjónustu.
VERZLIÐ í BREIÐHOLTI
KOMIÐ í IÐUFELL
IÐUFELL
Iðufelli 14 sfmi 74550,
BREIÐHOLTI.
sem hann hafði fram að þessu
unnið, náði að efnast og komast
yfir gott ábýli, hefur ekki fært
honum þá lífsfyllingu, sem
hann hafði vænzt, og þó að hann
hafi vitað sig með vaxandi búi og
umbótum að Illugastöðum, sam-
hliða auknu trausti og tekjum af
lækningum, hefur hann þótzt sjá
fram á það, að hann hlyti ekki
þær vinsældir og enn síður þá
virðingu jafnt æðri sem lægri,
sem hann hefur vissulega á æsku-
og unglingsárum sinum haft að
markmiði.
Frekar þykir mér ókostur á
bókinni, minnsta kosti fyrir al-
mennan lesanda, að þrátt fyrir
það, þó að höfundurinn segi frá
yfirheyrslum og dómum með eig-
in orðum, hefur hann fleygað sög-
una með því að skjóta inn í frá-
sögn sína afriti af réttarhöldum,
bréfum og dómum. Þar er líka
skoiið inn skrám yfir reytur
þeirra, sem hlutu dauðadóm og
ennfremur skrá yfir uppboðsverð
á eignum Friðriks, en skrárnar
eiga að vitna um þá fátækt, sem
allmenn var i þennan tima og var
ein orsök óaldarinnar og meóal
annars ýtti undir fégirni Friðriks.
Þessi plögg hefðu átt að vera í
seinni hlutanum, þar hefðu þau
engu að siður verið tiltæk þeim,
sem þykja þau forvitnileg og með-
al annars munu vilja bera þau
saman við frásögn bókarhöfund-
ar. 1 seinni hlutanum eru fyrst
andleg ljóð, ort út af örlögum
þeirra Friðriks og Agnesar. Næst
eru bréf og reikningar, sem veita
fróóleik um aftökurnar, og síðan
Vetrakviði ljóðabréfið, sem
Sigurður í Katadal, sendi Þor-
björgu konu sinni í fangelsið i
fjarlægu landi. Þá er fjallað um
málareksturinn og greint frá
Blöndal, birt stutt æviágrip og
frásögn Sveins prófasts Níelsson-
ar, sem var um skeið skrifari
Blöndals, af fyrstu embættisárum
hans, þá er hann setur sér að bæla
nióur óöldina í sýslu sinni. Og
þessu fylgir mjög skýr lýsing á
Blöndal, ytra útliti hans, skapgerð
og dagfari. Næst fjallar höfundur
um Guðmund Ketilsson, sem varð
fyrir miklu aðkasti, ekki sízt sakir
þess, að hann var sagður hafa
boðizt til að höggva Agnesi og
Friðrik gegn 60 ríkisdala
greiðslu. I þessari bók er birt
bréf, sem sýnir, að Blöndal, sem
lagði áherzlu á, að aftakan yrði
framkvæmd án mistaka, beiddist
þess eftir rækilega athugun á
hæfum mönnum, að Guðmundur
ynni verkið og gekk að þeim kost-
um að greiða fyrir það 60 ríkis-
dali, en Jón böðull hafði boðizt til
að höggva sakborningana fyrir
litla þóknun, greidda í brennivíni.
Guðmundi fórst aftakan eins og
framast varð á kosið, fleygði siðan
öxlinni og mælti: „Þetta eru blóð-
peningar. Ég gef þá fátækrakassa
Kirkjuhvammshrepps." Hann
fékk síðan ábúð á Illugastöðum,
gerðist þar mikill framkvæmda-
maður og hlaut heiðursskjal og
verðlaun landbúnaðarfélagsins
danska. Sú fæð sem almenn-
ingur lagði á hann reyndist lang-
varandi., og olli honum beiskju og
fáleikum. En verðlaunin glöddu
hann svo, að hann orti:
Aður hryggð I hug mér bar,
hræddist mannadóma.
Kættist þegar krýndur var
konunglegum sóma.
Þessu næst segir höfundur sögu
af exi þeirri, er Blöndal fékk frá
Danmörku til aftökunnar. Hún
var talin hinn mesti óheillavald-
ur, unz hún var falin Þjóðminja-
safninu til varðveizlu. Næst birtir
höfundur, svo sem áður er á
minnzt órækar sannanir fyrir
ævilokum Daniels og Sigríðar og
síðan greinargerð um uppgröft
beina Agnesar og Natans og
greftrun þeirra i vígðri mold. Sió-
asti kafli bókarinnar heitir Dagur
á Vatnsnesi, sem segir frá ferð
höfundar þangað norður og við-
tali hans við Jóninu Gunnlaugs-
dóttur sem lengi var húsfreyja á
Illugastöðum, gift Gumundi Ara-
syni, miklum myndar- og dreng-
skaparmanni, en þau hjón voru
bæði komin út af Guðmundi
Ketilssyni og einnig Bjarna, bróó-
ur Friðriks, sem höggvinn var. Er
það viðtal athyglisverður bókar-
auki. Loks er þess að geta, að i
bókinni eru allmagar myndir —
ein þeirra af plaggi, sem þannig
er gerð grein fyrir: „Hinsta
kveðja Agnesar til sveitunga
sinna, skrifuð ósjálfráðri hendi
miðils.“
Það eru svo lokaorð mín, að
Guðlaugur Guðmundsson hafi
með þessari bók náð að leiða i ljós
velflést, sem hugsanlegt er að
máli varði um morðbrennuna
margumræddu og það fólk, sem
þar kemur við sögu.
VOLKSWAGEN-
EIGENDUR
Látið smyrja bílinn reglulega.
SMURSTOÐIN
ER OPIN FRÁ KL. 8 F.H.
TIL KL. 5:30 E.H.
HEKLA
HF.
Laugavegi 170—172 — Sími 21240.