Morgunblaðið - 10.10.1976, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. OKTÖBER 1976
25
ÚR DJÚPUNUM
Maxfm Gorki: KYNLEGIR
KVISTIR. Þættir úr dagbók
minni. Kjartan Ólafsson þýddi
úr rússnesku. EKas Mar þýddi
vfsur 1 bókinni. Mál og menn-
ing 1975.
„Bókmenntir — einkum rúss-
neskar — eru rotnun, eitraður
hlutur fyrir menn yfirleitt, vit-
firringslegur fyrir ykkur rit-
höfunda, afskrifarara, sagna-
menn.“
Þannig mælir einn af hinum
kynlegu kvistum í samnefndu
smásagnasafni Maxíms Gorkis.
Lesendur þessara sagna fá að
kynnast einkennilegum og
öfgafullum heimi rússneskrar
alþýðu, fólkinu í djúpunum
sem Gorki þekkti svo vel. Þætti
úr dagbók sinni ritaði Gorki á
ítaliu 1922—25. Kjartan Ólafs-
son, helsti Gorkiþýðandi okkar,
hefur þýtt bókina, en eins og
kunnugt er þýddi hann einnig
sjálfsævisögu Gorkis í þremur
bindum sem út komu 1948—50.
Eina kunnustu skáldsögu Gork-
is, Móðurina I—II, þýddi
Halldór Stefánsson og var þýð-
ing hans prentuð 1938—39. En
ekki má gleyma frábærum þýð-
ingum Jóns Pálssonar frá Hlíð:
Sögur I—II, en þær komu út
1934—35. Áður en lengra er
haldið verð ég að játa að ég
sætti mig ekki fyllilega við mál-
far Kjartans Ólafssonar, að
minnsta kosti ekki eins og það
birtist í Kynlegum kvistum.
Mér virðist margt sérviskulegt
og stirt f munni Kjartans. En
maður venst texta hans og því
ber að fagna að Gorki skuli
vera sýnd ræktarsemi. Hann er
einn af meiriháttar höfundum
rússneskra bókmennta, stund-
um kallaður upphafsmaður
sósíalrealismans. Gorki er þó að
mínu mati merkari og marg-
lyndari höfundur en þeir sósíal-
realistar sem ég hef lesið. Aftur
á móti gerði hann öreiga og
stéttabaráttu að verðugu yrkis-
efni.
Majakovskf,' höfuðskáld
sovétkommúnismans, orti ljóð
til Gorkis meðan hann dvaldist
i Sorrento á Italfu. Majakovskí
hafði hugsað sér að þetta ljóð
yrði til að sætta Gorki við
ástandið heima fyrir, hvetja
hann til að snúa aftur. En
Majakovskí var prakkari í
skáldskap, ófágaður orðhákur.
Þegar hann í ljóðinu bendir
Gorki á að andrúmsloft bylting-
arinnar í Rússlandi sé hollara
en sólböð í Suðurlöndum og
fleira í þeim dúr reiddist Gorki.
I grein eftir Gorki er Maja-
BIRGIR Svan
Sfmonarson:
NÆTURSÖLTUÐ LJÓÐ.
LETUR 1976.
I LJÓÐUM margra ungra
skálda er áberandi hálf-
súrrealfskur leikur að orðum og
hugmyndum, en tilgangurinn
oftast sá að brjóta til mergjar
heim hversdagsins, borgaralegt
umhverfi skáldanna. Þetta er
til dæmis algengt f ljóðum Ólafs
Hauks Símonarsonar og nú
bætist bróðir hans, Birgir Svan
Símonarson, í hópinn.
I Nætursöltuðum ljóðum
Birgis Svans Sfmonarsonar eru
fjölmörg dæmi um vinnubrögð
af þessu tagi. Mannkær leikur
hefst á þessu erindi:
Bókmenntlr
eftir JÓHANN:
HJALMARSSON
kovskf kallaður stjórnleysingi i
menntamannastétt og leynir
fyrirlitningin sér ekki.
Síðustu sögurnar f Kynlegum
kvistum eru myndir úr bylting-
unni 1917. Ein þeirra, Utblást-
ur, er um margt forvitnilegt.
Þar segir frá föður sem lýsir
syni sínum með eftirfarandi
hætti:
„Sonur minn var ekki skyn-
samur, hann myndaði skoðanir
sínar bóklega og klaufalega, en
hefur þú séð Ijón
nei ég á ekki við f dýragarði
hefur þú séð ljón f kórónafötum
hefur þú séð konung frumskógarins
nei ég á ekki við tarsan
hefur þú séð konung frumskógarins
ganga hús úr húsi
með Ijósaperu miskunnarinnar
f snyrtri arðránskló
nei ég á ekki við aflakló
Frá ljóði eins og þessu er
ekki nema spölkorn til ljóðsins
Fjöður þar sem skáldið
fullyrðir að penninn sé „fjöður
f hatt auðvaldsins / nema við
lærum að smfða / vopn úr
orðum“. Þessari stefnuyfir-
lýsingu er Birgir Svan trúr f
Nætursöltuðum ljóðum, en
þrátt fyrir hinn félagslega tón
er bókin fjölbreytt. Rússneskir
hermenn í Wroclaw í Póllandi
eru honum jafn ógeðfelldir og
bandarfskir hermenn á Kefla-
hann var heiðvirður náungi.
Hann gerðist bolsevikki strax
eftir að ritgerð Lenfns birtist.
Sonur minn hafði á réttu að
standa, því að hann trúði á
kraft afneitunar og tortím-
ingar.
Að skynsemi féllst ég einnig
á bolsevisma, en í hjarta minu
gat ég ekki samþykkt hann.
Þetta sagði ég líka rannsóknar-
dómaranum þegar þeir tóku
mig fastan sem andbyltingar-
mann.“
Rannsóknardómarinn
þyrmdi að vísu lffi þessa
manns, en hann svaraði játn-
ingu hans svo: „Má vera, að
yður væri betra að deyja, ekki
satt? Að lifa við slfkan klofning
í sjálfum sér sem þér lifið, hlýt-
ur að vera kvöl, ekki satt?“
Um dauða Gorkis 1936 er enn
ekkert vitað með vissu. En
margir hafa talið að ekki hafi
allt verið með felldu f sambandi
við lát hans.
víkurflugvelli. I Hnita þú
stjarna, lokaljóði bókarinnar,
játar skáldið að „undir hvftri
tfmans tönn“ sé ævi þess
„andartaks söngljóð / á ómælis-
stiku“.
Það eru einmitt þau ljóð
bókarinnar sem kalla mætti
söngljóð, æskulegar myndir úr
lífi ungs manns, sem vekja
mesta forvitni. Það kemur ekki
lengur á óvart þótt skáld sé á
móti rfkjandi þjóðskipulagi,
skopist að stjórnmálamönnum
eða ráðist gegn vaxandi
mengun umhverfisins. Birgir
Svan veit að skáld þarf að bera
á borð „eitthvað fyrir alla fjöl-
skylduna“ (samanber Ljóða-
unnendur athugið). 1 ljóði sem
er hugleiðing um tilgang skáld-
skapar er klykkt út með eftir-
Sagan Eldsvoðar í Kynlegum
kvistum fjallar um aðdráttarafl
elds, hvernig eldur vekur í
senn ógn og hrifningu. Þessi
saga eins og fleiri í bókinni er
til marks um hinn margorða og
litrika stH Gorkis. Lýsingar eru
nákvæmar, sömu stefin
síendurtekin. Þessi breiði frá-
sagnarmáti getur orðið þreyt-
andi, en gegnir þó veigamiklu
hlutverki og er umfram allt
samkvæmt rússneskri hefð.
Vfða f þessum sögum veitist
innsýn f mannlegt eðli, eymd
lífsins blasir hvarvetna við. Það
er freistandi að grípa til orða
eins og rotnun, lfkja þessum
bókmenntum við eitraðan hlut
og vitfirringu, eins og vitnað
var til í upphafi þessarar
umsagnar. Það hvarflar ekki að
Maxim Gorki að velja einföld-
ustu lausnirnar f sögum sfnum.
Hann er í þeim jafnan f gervi
sögumannsins sem lætur áheyr-
anda sínum eftir að draga
ályktanir.
farandi orðum: „Hvaða ljóð
verða ekki að ástarleikjum /
þegar vorið brennur f
trjánum“.
Það er vor í mörgum ljóðum
Birgis Svans, lífsfögnuður ungs
skálds sem fýsir „ að nema ný
lönd“ og virðist á þroskabraut
með hliðsjón af fyrri bók hans
Hraðfryst ljóð (1975). Þótt
ljóðin skorti oft hnitmiðun
vegna þess að skáldið hefur enn
ekki lært til fulls þá list að
takmarka sig eru þau oft hressi-
leg. Öfund er ljóð sem sannar
listræna getu Birgis Svans:
ég öfunda skjaldbökuna
hún hefur svo flna brynju
ég öfunda spegilinn
hann er sannsögull
ég öfunda steininn
hann er svo harður
ég öfunda vatnið
af mýkt þess
ég er öfundsjúkur
þð Ijðtt sé frá að seg ja.
Ný ljód og nætursöltud
mest uppeldisáhrif til góðs eða
ills. Losið og upplausnin, sem nú
er mest rætt um, rekja vafalítið
mjög rætur til þess, að staða
heimilisins f þjóðfélaginu hefur
veikzt“, og blaðið segir enn-
fremur, að nú sé eitt mikilvæg-
asta verkefni þjóðfélagsins, „að
styrkja stöðu heimilisins á ný og
samræma hana nýjum og breytt-
um tíma. Þetta verður að vera eitt
aðalhlutverk félagsleiðtoga og
stjórnmálamanna á komandi
tímum, ef ekki á verr að fara.“
Undir allt þetta vill Morgun-
blaðið taka, enda hefur það áður
— og það margoft — lagt höfuð-
áherzlu á mikilvægi heimilanna,
því að þau eru sá hornsteinn, sem
þjóðfélagið byggir á. Og það vita
allir, sem eitthvað hafa ferðazt, að
norræn heimili eru mikilvægari
þáttur þjóðfélags og þjóðlífs en
gerist annars staðar f heiminum.
Undanfarið hafa verið lögfestar
ýmsar vanhugsaðar ákvarðanir,
sem miklu frekar hafa veikt
heimilin en styrkt. Ymislegt
hefur verið aðhafzt, sem gert
hefur heimilin tortryggileg — og
þá ekki sízt húsmóðurstörfin —
en þau hafa frá aldaöðli verið
einn mikilvægasti þáttur þjóð-
lífsins hér á landi. Jafnvel konur
hafa gengið fram f því að lítils-
virða húsmóður- og heimilisstörf-
in, og í raun og veru hafa
húsmæður orðið eina öreigastétt
landsins, svo litla umbun sem þær
hafa fengið af hálfu hins opin-
bera. Húsmóðirin situr ekki við
sama borð og aðrir þjóðfélags-
þegnar — allra sfzt konur sem úti
vinna og fá helming launa sinna
frádráttarbæran, áður en gefið er
upp til skatts. Nú eru ýmsir farnir
að staldra við þessi atriði — og þá
ekki sízt konurnar sjálfar — og
leggja áherzlu á mikilvægi
húsmóðurstarfsins og heimilisins
f heild sem mikilvægustu stofn-
unar þjóðfélagsins, eins og
Tíminn talar réttilega um. Æ
háværari raddir heyrast nú um að
húsmóðirin eigi að sitja við sama
borð og aðrir, jafnvel eigi hún
heimtingu á launum — og þá ekki
sfður frádráttarbærum — en
aðrir, sem forréttinda njóta. Þeir,
sem vinna að heimilisstörfum,
eiga ekki síður að njóta þess en
þeir, sem önnur störf vinna, hvort
sem þeir eru húsmæður eð^ ekki,
þvi að í sumum tilfellum annast
karlar þeimilisstörf og f enn
öðrum einstætt fólk, sem verður
að sinna heimili sínu ásamt störf-
um utan þess, eins og raunar
fjöldi fslenzkra kvenna. Það
hlýtur að vera unnt að finna ein-
hverja réttláta og sanngjarna við-
miðun, þegar ný skattalög verða
nú innan tíðar lögð fram, þvf að
enginn vafi er á þvi að núverandi
skattalög eru að kippa stoðunum
undan heimilunum og vinna að
því að draga konur burt frá
heimilisstörfum.
Þeir sem annast um börn sfn og
sjá um uppeldi æskunnar eiga að
njóta þess til fulls. Við eigum að
leggja áherzlu á að konum verði
gert kleift að vera með börnum
sfnum og ánnast uppeldi þeirra,
eins og menn eru nú farnir að
hallast að, jafnvel f þeim löndum,
þar sem félagslegar hreyfingar
hafa sett þjóðfélagið meira og
minna úr skorðum og stórlega
veikt stöðu heimilanna.
I þessu sambandi er rétt að
minna á forystugrein, sem birtist
hér í blaðinu 19. marz, 1975, undir
fyrirsögninni „Hin undirokaða
stétt: húsmóðirin...“ Þar er
minnt á frumvarp til laga um
breytingu á lögum um tekju- og
eignaskatt, þar sem segir að
tekjum og eignum hjóna, sem i
samvistum eru „skal skipta til
helminga og skattur reiknaður af
hverjum helmingi um sig, enda
þótt séreign sé eða sératvinna...“
Og Morgunblaðið segir: „Segja
má að upphaf þessa máls hafi
verið það að fyrir um tveimur
áratugum var með skattalaga-
breytingu ákveðið að helmingur
af launatekjum eiginkonu yrði
frádráttarhæfur til skatts.
Ástæðan var m.a. sú ..., að þetta
ætti að vera hvatning til að fá
konur út í atvinnulífið, þar sem
vantaði fólk, t.d. í verstöðvum, og
sérmenntaðar konur t.d.
hjúkrunarkonur, svo að dæmi séu
tekin. Ekki er nógsamlega undir
það tekið, að þessi breyting átti
fullan rétt á sér og örvaði konur
til virkari þátttöku í atvinnulífinu
og annars staðar, þar sem þær
vinna ómetanleg störf utan
heimilis. En nú er, eins og Tíminn
hefur bent á, augljóst, að þetta
kerfi er gengið út í öfgar og engin
ástæða er til, að sumar giftar
konur njóti einstakra skatt-
fríðinda en aðrar ekki. Hitt er svo
jafn augljóst, að nauðsynlegt er
að heimili, sem hafa ekki yfir að
ráða sem svarar miðlungstekjum,
geti drýgt rauntekjur sínar með
þeim hætti, sem gert var ráð fyrir
í breytingunum fyrir tveimur ára-
tugum. Konur frá slíkum
heimilum eiga sízt af öllum að
gjalda þess, að stórtekjukonur,
sem kannski eru einnig giftar
stórtekjumönnum, hafa beint at-
hygli manna að þessu viðkvæma
vandamáli...“
í þeirri forystugrein Timans
sem Morgunblaðið vitnar þarna
til, er sagt að það gæti orðið
„eftirminnilegur atburður á
kvennaárinu, ef Alþingi stigi þau
spor, áður en því er lokið, að
tryggt væri fullkomið jafnrétti í
skattamálum, og konur, sem
vinna „eingöngu" heimilisstörf,
séu ekki settar skör neðar en aðr-
ar kynsystur þeirra. Það væri
ekki heldur óviðeigandi viður-
kenning skattalaganna á gildi
hjónabandsins, að hætt væri að
gera það refsivert á þann hátt að
hjón njóti minni skattfríðinda en
aðrir.
Og Morgunblaðið heldur áfram:
„Allt er þetta rétt og orð í tíma
töluð. Sizt af öllu ætti það að vera
refsivert að vinna að því að
treysta þann grundvöll, sem
heimilið er, a.m.k. ættu þær kon-
ur, sem það vilja á sig leggja, að
njóta sömu réttinda og aðrir þjóð-
félagsþegnar... Hjón væru skatt-
lögð sér þannig að maðurinn
greiddi skatta af helmingi tekna
sinna, en konan af hinum
helmingnum. Þá loks viðurkenndi
þjóðfélagið jafnrétti húsmóður-
innar sem skattþegns — án þess
að ýta henni út af heimilinu til að
vinna.. .
Meðan eiginkona sem jafnframt
er húsmóðir fær ekki fullan
persónufrádrátt einstaklings,
nýtur hún ekki fullra mann-
réttinda i þjóðfélaginu. Fleiri
dæmi mætti tína til en einungis
látið nægja að drepa á eitt atriði:
Hvers eiga ógiftar konur sem
vinna úti, að gjalda? Hvers vegna
njóta þær ekki sömu skatt-
friðinda og giftar konur sem
vinna utan heimilis. Er það jafn-
rétti?“
Og Morgunblaðið segir enn:
„Hitt ætti hverjum manni að vera
ljóst, að frumforsenda réttláts
þjóðfélags er sú, að menn sitji við
sama borð. Á kvennaári mætti vel
íhuga þá staðreynd, að sumar
konur njóta forréttinda fram yfir
aðrar og karlmenn njóta ekki
allra þeirra réttinda sem konur
njóta samkvæmt íslenzkum
skattalögum, eins og hér hefur
verið sýnt fram á með dæmurn."
Og Morgunblaðið tekur í
þessari ritstjórnargrein undir
með Tímanum, þegar hann sagði:
„Eins og skattalögin hafa verið og
eru enn, verður ekki annað séð en
þau telji heimilishald refsivert og
hvetji fólk til þess að ganga ekki í
hjónaband. Karl og kona, sem búa
saman án hjónabands, njóta t.d.
miklu meiri skattfriðinda en
hjón. Einkum gildir þetta þó, ef
konan vinnur eingöngu þau störf,
heimilisstörfin, sem þjóðfélagið
telur þó annað veifið að séu mikil-
vægustu störfin, sem unnin eru í
þágu þess.“
Morgunblaðið vill enn leggja
áherzlu á, að húsmóðurstörfin,
sem oft er reynt að varpa rýrð á,
eru ein mikilvægustu störf, sem
unnin eru i þágu þessa þjóðfélags.
Án húsmóðurinnar, án heimil-
anna væri stefnt að upplausn,
sem sizt af öllu væri bætandi á
það rótleysi sem einkennir
nútímaþjóðfélag, ekki sízt vel-
ferðarþjóðfélög eins og hið
islenzka. Nágrannaþjóðir okkar á
Norðurlöndum eru byrjaðar að
stinga við fæti, við skulum einnig
gera það áður en það verður um
seinan.