Morgunblaðið - 16.11.1976, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. NÓVEMBER 1976
Verðmæti úr sláturúrgangi:
Úrvinnslustöðin í Borg-
arnesi spor í rétta átt
Ræða Ingólfs Jónssonar á Alþingi
Hér fer á eftir framsaga Ingólfs
Jónssonar (S) með tillögu til
þingsályktunar, er hann flytur
ásamt Steinþóri Gestssyni (S) og
Eyjólfi Konráði Jónssyni (S):
VINNSLA
SLATURlJRGANGS
Herra Forseti.
Ég hefi leyft mér, ásamt tveim-
ur öðrum þingmönnum Steinþóri
Gestssyna og Eyjólfi K. Jónssyni
að flytja tillögu til þingsályktunar
á þskj. 48 um rannsókn á hvernig
best megi vinna verðmæti úr
sláturúrgangi.
„Alþingi ályktar að fela rlkis-
stjórninni að láta fara fram rann-
sókn á því, hvernig hagkvæmast
sé að vinna verðmæti úr sláturúr-
gangi."
tslendingar eru enn skammt á
veg komnir með að nýta verð-
mæti, sem unnt er að vinna úr
sláturúrgangi. Sé borið saman við
það sem gerist víða erlendis kem-
ur í ljós, að við eigum mikið ógert
f þessum efnum. Hér er miklum
verðmætum kastað með því að
nýta ekki sláturúrgang betur en
nú er gert. Mikil verðmæti eru í
blóði og innmat sláturgripa, sem
ekki eru að fullu nýtt. Viða er-
lendis eru bein sláturdýra möluð
og mjölið notað í bætiefnaríkt fóð-
ur. Ur horni, klaufum og hófum
eru gerðir ýmsir verðmætir hlut-
ir, sem eru á háu verði á stór-
mörkuðum víða um lönd. Ekki
skal fullyrt, að þessu sinni,
hversu miklu fjármagni er á glæ
kastað miða við heildarverðmæti
hvers sláturgrips, þegar meðferð
Frá Kennara-
félagi M.H.
VEGNA orðalags á fréttum 1 fjöl-
miðlum undanfarið teljum við
nauðsynlegt að eftirfarandi komi
fram:
kennarar Menntaskólans við
Hamrahlíð hyggjast ekki leggja
niður vinnu mánudaginn 15. þ.m.,
heldur fella niður kennslu sam-
kvæmt stundaskrá og nota tímann
í stað þess til að ræða málefni sln,
starfs sfns og skólans á sem breið-
ustum grundvelli, m.a. samskipt-
in við rfkisvaldið. Af þeim sökum
hafa nemendur skólans verið boð-
aðir til fundar á vegum félags sáns
kl. 9 um morguninn, um leið og
fundur kennara hefst. Kennarar
munu skipta sér I a.m.k. 4 starfs-
hópa til að fást við mismunandi
málaflokka og æskja beinlfnis eft-
ir þátttöku nemenda í þeim um-
ræðum sem þeir hafa áhuga á.
Fundarhlé i skólanum munu
kennarar gera meðan almennur
fundur BHM stendur á Hótel
Sögu.
Vígahnöttur:
Lýst eftir
ljósmyndum
AÐ kvöldi dags 1. ágúst sl. sáu
menn vfða um land bjartan
vfgahnött. Hnötturinn skildi
eftir sig slóð sem sást fram
eftir nóttu eins og bjart ský á
himni. Morgunblaðið hefur
verið beðið að koma þeim til-
mælum á framfæri að þeir
sem kynnu að hafa f fórum
sfnum Ijósmyndir af skýi
þessu, hafi samband við Þor-
stein Sæmundsson, stjarn-
fræðing, Raunvfsindastofnun
Háskólans, sem vinnur að
rannsókn á þessu fyrirbæri.
Aéeins ein ljósmynd hefur
l orizt til þessa, frá Höfn f
Hornafirði.
á sláturúrgangi er eins og hér
gerist.
En menn, sem hafa kynnt sér
þessi mál erlendis, telja, að slátur-
úrgangur ásamt beinum sé veru-
legur hluti af heildarverðmæti
sláturdýra, ef unnið er úr öllum
sláturúrgangi sem nýtilegur er. í
flestum iðnvæddum löndum hafa
orðið miklar framfarir nú sfðari
ár í nýtingu hvers konar efna,
bæði lífrænna og ólffrænna. Þyk-
ir nú sjálfsagt, þar sem þekking
og hagsýni eru ráðandi að ýta
sláturúrgang og önnur vinnslu-
hæf efni, sem gera má verðmæti
úr með nýjustu vinnslutækni. Dr.
Karl Korsson dýralæknir skrifaði
athyglisverða grein í Morgunblað-
ið 18. sept. s.l. um nýtingu slátur-
úrgangs og dýraskrokka, sem
standast ekki gæðakröfur til
manneldis. Dr. Karl Kortsson seg-
ir m.a.:
UMMÆLI DR. KARLS
KORTSSONAR
„Snemma á öldum gerðu menn
sér ljósa þá hættu sem stafaði af
dauðum dýrum. T.d. setti Karl
mikli keisari lög um sérstaka
sorphreinsunarstaði. Hinar
vfsindalegu niðurstöður gerla-
fræðirannsóknanna í lok 19. aldar
færðu mönnum heim sannindin
um að greftrun dýraskrokka
nægði ekki f baráttunni gegn út-
breiðslu dýradrepsótta. Þá voru f
öllum menningarlöndum settar
reglur um sorphreinsun undir
eftirliti ríkisins. Þegar miltis-
brands og annarra smitandi sauð-
fjársjúkdóma varð vart á Islandi
SÖNGFLOKKURINN Þrjú á palli
er nýkominn úr söngferð til Sví-
þjóðar. Þar komu þau fram á
þjóðlagahátfð, sem haldin var f
gamla þinghúsinu f Stokkhólmi
og stóð yfir f fjóra daga. Komu
fram á þessari hátfð 16 söngkraft-
ar og tónlistarmenn, ýmist trfó,
kvartettar eða einleikarar og ein-
söngvarar og hljómsveitir.
Þessi þjóðlagahátfð er skipu-
lögð af NOMUS, nefnd sem sér
um samstarf á tónlistarsviðinu
milli Norðurlandanna og er hald-
in til skiptis á Norðurlöndunum.
Sagði Þorkell Sigurbjörnsson sem
á sæti í NOMUS á fundi með
fréttamönnum að það gæti verið
gaman að halda einhverja slfka
tónlistarhátfð hérlendis við tæki-
færi, en t.d. á þjóðlagasviðinu
væri ekki neinn sérstakur félags-
skapur hér á landi sem gæti ann-
azt slíka hátfð og starfsemi
NOMUS-fulltrúanna hér væri
mun erfiðari en á öðrum Norður-
löndum þar sem fastir starfsmenn
önnuðust hana.
Ingólfur Jónsson, formaður iðn-
aðarnefndar neðri deildar Al-
þingis.
var það oft vegna þess, að skrokk-
um hinna sýktu dýra var ekki
brennt heldur voru þeir grafnir.
Með auknum fólksfjölda svo og
vegna sjálfstæðishreyfinga og
bættrar tækni urðu hlutverk lög-
gjafans fjölþættari. Þannig voru
sett lög f Vestur-Þýzkalandi 2.
sept. 1975 um eyðingu dýra-
skrokka, skrokkhluta og afurða af
dýrum, en þau stuðla mjög að þvi
að auka framleiðni dýrabúskapar
og efla umhverfisvernd.
f skýrslum mínum til yfirvald-
anna hef ég oft vakið athygli á
nauðsyn vfsindalegrar umbreyt-
ingar sláturúrgsngs í dýrafóður
til þess annars vegar að hindra
útbreiðslu dýrasjúkdóma, garna-
veiki o.s.frv. og hins vegar til
verndunar umhverfisins m.a. með
því að hamla gegn fóðrum rotta,
máva, hrafna o.s.frv.
1 söngflokknum Þrjú á palli eru
þau Edda Þórarinsdóttir, Tróels
Bendtsen og Halldór Kristjánsson
og með þeim fór Ríkharður Páls-
son bassaleikari. Þau sögðu að
þetta hefði verið mjög ánægjuleg
ferð og það hefði komið þeim á
óvart að á tónleikunum hefði
áhorfendur yfirgefið salinn og
fengið sér kaffi eða gert eitthvað
annað ef þeim hefði leiðst eitt-
hvert atriðið.
Bæði Grænland og Færeyjar
áttu sfna fulltrúa þarna og sögðu
þau að það hefði mátt þekkja
þeirra söng úr, en tónlist Svíþjóð-
ar, Noregs og Danmerkur hefði
verið nokkuð áþekk og hefði verið
erfitt að greina hana f sundur, ef
ekki hefði verið fyrir hendi mis-
munandi klæðnaður flutjenda.
Þrjú á palli fluttu eingöngu ís-
lenzk lög, alls 18 en dagskrá
þeirra var klukkustundar löng.
Voru það m.a. lögin Það mælti
mín móðir, Krummavfsur, Á
Sprengisandi og tvö lög Kalda-
lóns.
Á íslandi vantar viðhlftandi lög
um skyldur til eyðingar dýra-
skrokka og úrgangsefna dýra, til-
kynningarskyldu, afhendingar-
skyldu án endurgjalds, öruggum
flutningi með fjárhagslegum til-
styrk ríkisins, tilhögun úrvinnslu
og eftirlit í héraði. Nytsemi úr-
vinnslustöðvar eins og hér er um
að ræða fer eftir staðsetningu
verksmiðjunnar. Sá úrgangur
sem til félli er kominn undir
fjölda fjár á svæðinu og þvf,
hversu oft sláturúrgangur myndi
berast og dýrskrokkar, svo og
vegalengdum við flutninga. Verk-
smiðjan yrði að vera lágmarks-
stærðar til þess að standa undir
fjármagns- og rekstrarkostnaði.
Vegna hins mikla flutningskostn-
aðar og af heilbrigðisástæðum eru
vegalengdirnar takmörkunum
háðar.“ Ennfremur segir dr. Karl
Kortsson: „Verksmiðjan yrði að
vera miðsvæðis miðað við þá að-
ila, sem skiluðu úrganginum. Ur-
vinnslustöðin yrði að vera vel ein-
angruð hið ytra sem að innri
byggingu til að forðast að verað
umhverfinu til byrði vegna sýk-
ingarhættu og óþefs.
URVINNSLUSTÖÐ
SVKINGARHÆTTU
OG ÖÞEFS
Að mfnu áliti væri það einnig
hagkvæmt að verksmiðjan væri
höfð nálægt hitaveitu og gras-
mjölsverksmiðju, en það getur
verið erfitt að sameina það. Fóð-
urkögglar sem gerðir hafa verið
að kjötmjöli og grasmjöli hafa
reynst mjög vel sem dýrafóður.
Til að skapa aukið geymsluþol
verður kjötmjölið að vera með
öllu laust við fituleifar. Ur-
vinnslustöðin ætti að lúta stjórn
dýralæknis, stofna mætti hluta-
félag með forgangsrétti slátur-
hússhafa. Fjölmargar aðferðir
eru til við úrvinnslu sem þessa og
eru þær nú á dögum allar full-
komlega sjálfvirkar. Sjálfur
þekki ég Alfa-Lava miðsóknarað-
ferðina, sem með sjálfvirku lok-
uðu kerfi vinnur kjöt og beina-
mjöl, fitu til iðnaðar og fleira úr
úrgangi sláturhúsa með ger-
ilsneyðingu, annað aðgreiningu
og þriðja þurrkun. Með viðbótar-
tækjum er hægt að aðgreina
beinamjöl, blóðmjöl og fleira til
framleiðslu á verðmætum blóma-
áburði með meiru. Endurnýting-
arhlutfallið er 73% af hráefninu.
Þau 27 % sem enn verða úrgangur
geta orðið umhverfinu til óþæg-
inda.“ Eg hefi lesið hér nokkuð úr
athuglisverðri grein dr. Karlsson-
ar um það efni, sem hér er um að
ræða. Gefur það nokkra vlsbend-
ingu um að við Islendingar meg-
um ekki draga öllu lengur að
vinna úr sláturúrgangi og eyða
skrokkum og dýraleifum, sem
ekki eru nothæfar til manneldis. 1
Borgarnesi hefur nýlega verið
komið upp úrvinnslustöð, sem
nýtir sláturúrgang að verulegu
leyti. Enn mun ekki vera unnið
þar sérstaklega úr hornum, klauf-
um og hófum. Erlendis eru unnir
ýmsir dýrir munir úr hornum, úr
klaufum og hófum er unnin dýr
olía, sem notuð er til smurnings á
flókna og viðkvæma vélahluta. En
verksmiðjan í Borgarnesi er stórt
spor 1 rétta átt að því marki sem
að er keppt, þótt því hafaekki enn
varið náð.
HRÁEFNI
TIL VINNSLU
Sláturfélag Suðurlands hefir
látið fara fram athugun á því
hvort hagkvæmt sé að byggja
verksmiðju, sem vinnur úr slátur-
úrgangi. Verksmiðja sú mun vera
svipuð þeirri sem starfrækt er 1
Borgarnesi. Hraefni er mikið sem
til fellur hjá Sláturfélaginu, auk
þess sem við bætist úr öðrum slát-
urhúsum á Suðurlandi. Það sem
Þrjú á palli: Halldór Kristjánsson, Edda Þórarinsdóttar og Tróels
Bendtsen.
I>rjú á palli á ferd:
Tóku þátt í þjóð-
lagahátíð í Svíþjóð
kæmi til vinnslu er 3.8 kg af
hverri kind, 114 kg af nautgrip
eða 40% af heildarþunga og 8 kg
af svíni. Þetta sýnir, að mikið efni
fellur til árlega á einstökum
landshlutum og 1 heild yfir land-
ið. Við úrbeiningu fellur mikið til
af beinum, sem malað er í bæti-
efnaríkt mjöl sem er selt á hærra
verði en kjötmjöl úr venjulegum
sláturúrgangi. Auk áðurnefnds
hráefnis má nýta annað t.d. seli
og sjálfdauð húsdýr. Verksmiðj-
una mætti einnig nota til þess að
bræða mör og afgangsfitu til sölu,
sem erfitt er að koma í verð án
sérstakrar meðferðar.
Sláturfélag Suðurlands hefur
látið gera grófa áætlun um stofn-
kostnað kjötmjölsverksmiðju. Er
stofnkostnaður áætlaður 56 millj.
kr. Ekki hefur enn verið athugað
um hagkvæmni mismunandi
gerða af verksmiðjum. Er mikill
munur á því að framleiða 1 verk-
smiðjunni aðeins kjötmjöl, eða
nýta öll þau efni af sláturgripum,
sem nothæf eru í verðmikla fram-
leiðslu, eins og nú er gert þar sem
tæknin er mest og þekking full-
komnust. Stjórnendur Sláturfé-
lags Suðurlands hafa sýnt áhuga á
þessu mikilsverða máli, þótt þeir
hafi ekki enn komið því í fram-
kvæmd. Er hyggilegt að athuga
vel hvað best hentar hér áður en 1
framkvæmdir er ráðist.
ARÐSEMI
1 lauslegri rekstraráætlun, sem
Sláturfélag Suðurlands lét gera á
kjötverksmiðju kemur i ljós, að
reksturinn gæti gefið sæmilegan
arð. Segja má, að um tvenns kon-
ar arð gæti verið að ræða I verk-
smiðju, sem vinnur úr sláturúr-
gangi sem áður hefur ekki verið
nýttur. Sláturúrgangurinn verður
vermætt hráefni með því að vinna
úr honum og margir menn fá at-
vinnu við vinnslu i verksmiðj-
unni, sem skilar verðmætri vöru.
1 fyrrnefndri rekstraráætlun er
auk þess gert ráð fyrir sæmilegri
arðsemi þess fjár, sem í verk-
smiðjuna er lagt. Markaður ætti
að vera öruggur fyrir fremleiðslu
verksmiðjunnar. Beinamjöl er
m.a. notað í fóðurblöndúr, fitan
yrði að verulegu leyti notuð til
blöndunar i grasköggla. Hefir það
verið reynt í Gunnarshólmaverk-
smiðjunni og virðist gefa góða
raun. Kjötmjöl er notað til fóðurs
og e.t.v. að einhverju leyti til
áburðar svo sem blómaáburðar,
samanber það sem fram kemur í
áður tilvitnaðri grein dr. Karls
Kortssonar dýralæknis. Væri
unnið úr öllum sláturúrgangi á
landinu yrði mikil verðmætis-
aukning f nýrri framleiðslugrein,
sem veitti atvinnu og gæfi mörgu
vinnandi fólki tekjur. Atvinnulíf-
ið er ekki enn nægilega fjölbreytt
hér á landi til þess að veita full-
komið atvinnuöryggi fyrir al-
menning. Iðnaður hér á landi er
enn ungur að árum og á eftir að
þróast á ýmsan hátt. Landið hefur
ávallt verið talið snautt af hráefn-
um til iðnaðarframleiðslu. Skort-
ur á fjármagni hefur oft hindrað
að ráðist væri I sæmilega arðbær-
ar framkvæmdir. Það hefur einn-
ig átt sér stað, að verðmætasköp-
un hefur orðið minni en efni
stóðu til vegna þess að mikil verð-
mæti hafa farið í súginn. Þekk-
ingu og fjármagn hefur vantað til
að nýta margt sem til fellur 1 stað
þess að kasta því á glæ, þótt það
gæti orðið verðmætt. 1 þvi sam-
bandi má m.a nefna 'endur-
vinnsluiðnað úr sorpi, rusli og
brotajárni, sem er nú mjög þýð-
ingarmikill og arðgefandi I ná-
grannalöndunum en hefir ekki
enn komist á fót hér á landi.
Vonandi þykir hér eftir sjálf-
sagt að efna til endurvinnsluiðn-
aðar hér á landi og spara með þvl
gjaldeyri og auka atvinnu og verð-
mæti. Einnig skal þess vænst að
unnið verði úr sláturúrgangi með
sama markmið fyrir augum. Til-
lagan á þskj. 48 er flutt í þeim
tilgangi að rannsókn- varði látin
fram fara á því, með hverjum
hætti sé hagkvæmast að vinna
verðmæti úr sláturúrgangi. Eng-
inn efast um, að það megi gera
eins og víðast annars staðar. En
rannsóknir eiga að stuðla að þvf,
að hagkvæmasta leiðin sé valin,
áður en í framkvæmdir er ráðist
ojfþess vegna er tillagan flutt.