Morgunblaðið - 19.12.1976, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19.DESEMBER 1976
33
Fyrri grein
SAUL Bellow, Nóbelshafi í bókmenntum í ár, er
Gyðingaættar svo sem kunnugt er. Á liðnu ári dvaldi
hann um f jögurra mánaða skeið í ísrael og um þá veru
sína hefur hann nú ritað bókina „To JerUsalem and
Back“. Mbl. mun í tveimur greinum birta lauslega
þýdda kafla úr bók Bellows. í þessari grein segir frá
fundi Bellows með Abba Eban og lýsing hans á
Jerúsalem.
Inntak alls þess tals sem fram fer í ísrael — og þar
er talað mikið — er hið endanlega markmið, að það
þjóðfélag, sem skapað hefur verið í ísrael á örfáum
áratugum fái að lifa af.
J erúsalem
Jerúsalem
heim
aftur
Við erum stödd í Jerúsalem — það er
borg rétt eins og gengur og gerist. Og þó
er Jerúsalem eina borgin þar sem ég
hef séð að fornir dýrgripir eru í hag-
nýtri notkun en ekki stillt út sem sýn-
ingarmunum. Samt er Jerúsalem nú-
timaborg með nútima þægindum. Við
verzlum í nýtízkulegum stórmörkuð-
um, við bjóðum vinum okkar góðan
daginn i símann, við hlýðum á sinfóníu-
leik í útvarpinu. En skyndilega þagn-
ar tónlistin; skýrt er frá hryðjuverka-
sprengju. Sprenging hefur orðið fyrir
utan kaffistofu við Jaffa Road, sex
ungmenni eru látin og 38 manns slasað-
ir. Skelfingu lostin leggjum við frá
okkur drykkina okkar. Órótt er okkur
innan brjósts þegar setzt er að máls-
verði. Alltaf eru sprengjur að springa.
1 London hefur sprengiefni verið kast-
að. Munurinn er aðeins sá, að sprengja
sem springur í veitingahúsi í West End
í London, skekur ekki undirstöður og
tilverurétt ensku þjóðarinnar.
Samt sitjum við hér við kvöldverðinn
með elskulegu fólki i ósköp venjuleg-
um matsal. Ég veit að gestgjafi minn
hefur misst son. Ég veit að systir hans
missti son i stríðinu 1973. Ég veit að við
þessa götu búa margir foreldrar sem
misst hafa börn sín. Og við Jaffa Road
voru sex manns að deyja — sex ungar
manneskjur. þar af voru tvö ungmenni
í skólafríminútum, sem höfðu brugðið
sér inn í kaffistofuna að fá sér hress-
ingu — og nú eru þau dáin.
En í hversdagslegu umhverfinu þar
sem óhreinir diskar og full glös eru jafn
raunveruleg, er erfitt að að skilja
áþreifanleika ótta og eyðileggingar. En
þó veiztu, að þetta er einn þáttur í lífi
Gyðinga. Hann er óumbreytanlegur,
þrátt fyrir stofnun Gyðingarfkis: Þú
getur ekki litið á rétt þinn til að lifa
eins og sjálfsagðan hlut.
Aðrir geta það. Ekki þú. Þar með er
ekki sagt að allir aðrir Iifi ljúfu og góðu
lífi og búi við réttlátt stjórnarfar. Nei.
Það þýðir einvörðungu að vegna þjóð-
ernis síns hafa Gyðingar aldrei notið
þess að taka réttinn til að lifa eins og
eðlilegan og sjálfsagðan hlut.
Að sönnu neita margir ísraeiar að
viðurkenna að þessari sögulegu stað-
reynd hafi ekki verið útrýmt. Þeir virð-
ast hugsa um sjálfa sig og ísraelsríki
eins og fastmótað veldi, óbifanlegt.
Staða þeirra hefur verið ákvörðuð.
Þeir eru þjóð meðal þjöða og munu
verða það. Þú verður að slíta hug þinn
frá þessari blekkingu eða sannfæringu.
Þú verður að slíta þig frá „siðfáguðu
yfirborði“ til þess að skilja raunveru-
leikann. Viðleitni til að lina óþægindi
virkileika ísraels. Þjóðernisstefna hef-
ur engan sambæærilegan raunveru-
leika. Þetta mætti orða eins og George
Steiner gerði í „The Listener", þannig
að zionismi sem skapaður væri af gyð-
inglegum þjóðernissinnum, sem inn-
blásnir væru af Bismarck og fylgdu
prússneskri fyrirmynd, gæti ekki verið
réttur. Gyðingar urðu ekki þjóðernis-
sinnar vegna þess að þeir sóttu styrk
sinn til dýrkunar á því sem jafna má
við „Blut und Eisen“, heldur vegna
þess að þeir einir roeðal þjóða jarðar
höfðu ekki öðlazt rétt til að búa í landi
forfeðra sinna. Þessi réttur er ekki
skýrt markaður, ekki einu sinni á hin-
um frjálslyndu Vesturlöndum.
I hinni stuttu en athuglisverðu bók
Jafkovs Lind um Israel, „The Trip to
Jerúsalem", eru þessi orð höfð eftir
Ben Gurion: „Gyðingar vita varla um
nokkurt víti sem kynni að bíða þeirra.
Víti Gyðinga er persónuleg óánægja
með þá sjálfa ef þeir finna til meðal-
mennskunnar". Eins og alþekkt er gera
Gyðingar óheyrilegar kröfur til sjálfra
sín og hver til annars. Og þeir gera
viðlíka kröfur til umheimsins. Ég velti
stundum fyrir mér, hvort það sé ástæð-
an fyrir því, hvað Israel bögglast fyrir
brjóstinu á heiminum.
Ég fer í þingið. Þar eru í gildi strang-
ar öryggisráðstafanir. Þeir stöðva bíl-
inn minn í hliðinu og ég fer út og inn á
litla skrifstofu, þar sem sex eða sjö
hermenn eru i fullum skrúða með
brugðnar vélbyssur um öxl. Þeir eru að
tala um kvikmyndir og væntanlega
heimsókn Frank Sinatra. Ég skýri frá
því hver sé tilgangur heimsóknarinnar.
Ég sé kominn til að snæða hádegisverð
með Abba Eban. Vegabréfið mitt er
skoðað og hringt er til skrifstofu
Ebans. Gamall, svartklæddur og
skeggjaður Gyðingur nálgast. Hann er
hýr í bragði með góðar tennur og vold-
ugt nef og hann skýrir glaðlega en i
löngu máli frá erindi sínu. Að baki
hans standa elskendur og sýna hvort
öðru ástúð sína með því að strjúka
höfuð hvors annars meðan þau bíða
eftir því að skilríki þeirra séu skoðuð.
Embættismaðurinn vill fá að skoða
bækurnar sem gamli Gyðingurinn hef-
ur meðferðis.
Loks er mér gefin bending um að
fara inn í klefa og þar leitar hermaður
að vopnum. Hann fer líka í saumaría á
regnfrakkanum mínum, þuklar hattinn
minn og lætur mig stíga upp á lítinn
stall og þreifar á fótleggjunum. Hann
tekur pennann minn í sundur. Síðan
rymur í honum og hann hleypir mér út
í áttina að stóra opna torginu sem þing-
húsið stendur við. Knesset er stórkost-
leg bygging. Þjóð með þrjár og hálfa
milljón íbúa ætti að hafa íburðarminna
Abba Eban
þinghús, en frumbyggjarnir voru ekki
þekktir að góðum smekk né sparnaði.
Teddu Kolek, borgarstjóri Jerúsalems,
segir mér, að eftir 1967 hafi Ben Gur-
ion verið áfjáður í að láta rífa niður
veggina i gamla borgarhlutanum. „Lát-
ið allt vera opið. Gerið úr eina borg,
enga múra," sagði hann. „Sneyddur
fegurðarskyni," segir Kolek stutt og
laggott.
Við upplýsingaborðið eru starfs-
mennirnir illúðlegir á svip, konurnar
í fatageymslunni eru að spjalla saman.
Ég segi að ég sé kominn til hádegis-
verðar og mér er vísað niður stigann.
Niðri eru tveir matsalir, annar fyrir
kjötætur, hinn fyrir fólk á sérfæði.
Eban bíður eftir mér. Hann er að lesa
blöðin. Stór augun virðast enn stærri
bak við gríðarmikil glerrugun. Hann
kemur fram af sendiherralegri reisn.
Hann og ég göngum að borði í kjötætu-
salnum og pöntum steiktan kjúkling og
vínarsnitsel.
Eban hefur ekki fundið í blöðunum
það sem hann var að leita að og hann
dregur þau undan armkrikanum og
heldur áfram af fullum krafti. Ég reyni
að létta honum þessa fyrstu stund með
smáskrafi meðan hann rennir í gegn-
um Ha-aretz. Loks er maturinn borinn
fram. Eban er hlédrægur en einnig
mjög sjálfsöruggur. Hann er fúll, en
ekki dónalega fúll. Hann langar ekki
til að vera það sem hann er. Hugsanir
hans hvarfla um heiminn eins og gervi-
hnöttur á sporbraut. Ég þekki mann-
gerðina.
Súpuskálarnar eru teknar á braut,
kjúklingnum er snarað fyrir Eban.
Snitselið mitt er seigt. Svo að ég snæði
húrsgrjónin og dreypi á límonaði.
Eban talar og talar, skoðánjr hans
eru skipulegar og skipulagðar. Hann
hefur ekkert gaman af því að heyra
aðra tala. En þá er lika að hafa í huga
að hingað er ég kominn til að heyra
hvað hann hefur að segja.
Bellow lýsir síðan þegar Eban segir
skoðun sína á heimsmálunum og kem-
ur víða við.
Hann telur Sovétríkin ekki versta
þjóðfélagið í sögunni. Né heldur litur
hann á það sem djöfullegt veldi, sem
sækist eftir að þenja sig út og reyna að
eyðileggja kapitaliskt lýðræði. Það er
kannski vont stórveldi, en þó má skilja
það, halda því i skefjum, stýra því. Það
gerir mistök og hikar, veikleikar þess
eru sannfærandi og veita visst öryggi.
Hefur Eban heyrt Kissinger gefa
persónulega útlistun á detente? Nei.
Dr. Kissinger hefur aldreí setið nógu
lengi til að skýra það til fullnustu fyrir
Eban. Fólk er alltaf að koma með skila-
boð og Kissinger alltaf að stökkva á
fætur.
Þegar við ökum siðan saman eftir
Jaffa Road ræðum við um bandarísk
stjórnmál. Sú saga er bersýnilega sann-
leikanum samkvæm að stutt er síðan
Gerald Ford, Bandarfkjaforseti, komst
að þvi að bandariska sendiráðið í Ísrael
væri ekki í höfuðborg Ísraels, heldur í
Tel Aviv. Eban er tregur til að gagn-
rýna forsetann, en hann viðurkennir
að hann fari ekki i fötin hans Lyndons
Johnsons.
„Hann var vitur maður," segir hann
með aðdáun. Ég hafði heyrt að einu
sinni hefði Johnson tekið 4 móti Eban
með eftirfarandi orðum: „Herra sendi-
herra, ég sig hérna og klóra mér í
rassinum og er að hugsa um Israel.“
Eban staðfestir að rétt sé með farið,
en tekur fram að þetta hafi verið mælt
vinsamlega og með fullri virðingu.
Það hefur stytt upp. Ég fer út úr
bilnum, þakka fyrir mig og kveð. Jaffa
Road. Búðirnar eru lokaðar um miðjan
dag. Ég geng framhjá litlu kaffistof-
unni, þar sem sprengjan sprakk fyrir
fáeinum dögum. Ungur leigubiistjóri
sagði mér og Alexöndru konu minni, að
hann hefði verið í þann veginn að fara
þarna inn með vini sínum, þegar þriðji
kunningi hans handan götunnar kall-
aði til hans. „Hann þurfti aó segja við
mig orð og ég hljóp til hans og í sömu
mund sprakk sprengjan. Og nú er vin-
ur minn dáinn." Röddin var ung og
hún var að bresta en svo bætti hann við
„Og þannig lifum við. herra. Skilurðu?
Þetta er okkar lif. Einmitt svona."