Morgunblaðið - 21.12.1976, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER 1976
27
Matthías Á. Mathiesen,
fj ármálaráðherra;
HÉR fer á eftir framsöguræða sú,
er Matthfas A. Mathiesen, fjár-
málaráðherra, flutta um lánsfjár-
áætlun fyrir árið 1977 á Alþingi f
gær:
Við 1. umræðu fjárlagafrum-
varpsins vék ég að gerð lánsfjár-
áætlunar 1977. Þá var að þvi
stefnt, að sfðari hluta nóvember-
mánaðar yrði unnt að gera
Alþingi grein fyrir áætluninni
sem nú er lögð fram. Lánsfjár-
sjóði. Þá er gerð grein fyrir
áætlun ríkisstjórnarinnar um
opinberar framkvæmdir, sem fjár
er aflað til með lánum, svo og
áformum um erlendar lántökur.
Loks er fjallað um fjármuna-
myndunarspá fyrir árið 1977.
Niðurstöður eru sýndar ýtarlega í
töflum. 1 heild gefur skýrslan
yfirlit yfir uppruna og ráðstöfun
lánsfjár 1976 og skiptingu þess
eftir lántekendum og áætlun fyrir
1977.
Grundartanga er talinn verða um
2.5 milljarðar en heildarfram-
kvæmdakostnaður um 5.5
milljarðar króna.
Fjármundmyndun, önnur en
með sérstökum framkvæmdum og
kaupum skipa og flugvéla, er tal-
in aikast um 4% á næsta ári.
Fjármunamyndun atvinnuveg-
anna er I heild talin munu verða
e.t.v. um 2% meiri en f ár, og
stafar aukningin nær einvörð-
ungu af framkvæmdum á Grund-
artanga. Að þeim frátöldum er
því búist við, að fjármunamyndun
atvinnuveganna verði e.t.v. um
12% minni 1977 en á þessu ári.
Ibúðabyggingar á árinu 1977 eru
taldar verða svipaðar að magni og
á þessu ári. Opinber fjárfesting er
loks talin dragast saman um 16%
á næsta ári vegna minni raforku-
framkvæmda en f ár, en hins veg-
ar verða fjárfestingar hitaveitna
enn auknar verulega.
Þessar spár um fjármunamynd-
un á árinu 1977 hafa, svo sem
Stefnt að 121% sam-
drætti 1 lánsfjárfram-
boði á næsta ári
Jókst um 10% í ár í stað 16,5% minnkunar, sem áætlað var
áætlun hefur nú verið samin öðru
sinni, en þvf miður hefur ekki
tekist að hafa hana fyrr á ferðinni
en í fyrra. Þessu veldur annars
vegar, að allt kapp hefur verið
lagt á að vanda sem mest til
verksins, ekki síst með þvf að
áætlunin væri f samræmi við fjár-
lagatillögur og tillögur ríkis-
stjórnarinnar um fjáröflun með
lántöku, og hins vegar hefur það
tafið áætlunina, að ákvarðanir um
einstakar framkvæmdir og fjár-
öflun til þeirra hljóta ætíð að taka
nokkurn tfma í meðferð ríkis-
stjórnar og fjárveitinganefndar.
Lánsfjáráætlunin fyrir árið
1976 var hin fyrsta, sem tók til
allrar lánastarfsemi í landinu. í
henni voru settar fram hugmynd-
ir um þróun f lánamálum, sem
væri i samræmi við og stefndi að
yfirlýstum markmiðum ríkis-
stjórnarinnar í efnahagsmálum.
Eins og eðlilegt má telja vað
hverja frumraun- hefur ýmislegt
farið öðruvísi en ætlað var. 1 heild
má þó fullyrða, að lánsf járáætlun-
in 1976 hafi gefið gagnlegt yfirlit
yfir starfsemi allra lánastofnana í
landinu og auðveldað stjórn lána-
mála. Nokkuð skortir enn á, að
lánskjör og ýmis atriði önnur,
sem áhrif hafa á lánahreyfingar,
séu ákveðin með samræmdum
hætti. Að þessu verður hugað
sérstaklega við framkvæmd láns-
fjáráætlunar næsta árs, sem hér
er lögð fram.
Lánsfjáráætlun fyrir árið 1977
er samin f samvinnu stofnana
fjármálaráðuneytisins, Seðla-
banka Islands, framkvæmda-
stofnunar ríkisins, Þjóðhagsstofn-
unar, Sambands fslenskra við-
skiptabanka, félagsmálaráðuneyt-
is, Húsnæðismálastofnunar og
viðskiptaráðuneytis. Efni um
opinberar framkvæmdir og fjár-
öflun til þeirra var unnið í fjár-
laga- og hagsýslustofnun. Undir-
búningsvinna að þvf er tekur til
lánamála var að meginhluta unn-
in í hagfræðideild Seðlabankans.
Aætlunin er reist á þjóðhagsspá
Þjóðhagsstofnunar, dags. 7. des.
1976, og spá Seðlabankans um
þróun greiðslujafnaðar 1977.
1 skýrslunni er fyrst fjallað um
efnahagsmarkmið -rfkisstjórnar-
innar og efnahagshorfur
áætlunarinnar. Þá er fjallað um
meginniðurstöður lánsfjáráætl-
unarinnar fyrir lánamarkaðinn f
heild og hvað varðar banka, fjár-
festingarlánasjóði og lífeyris-
Almennar forsendur
lánsfjáráætlunar
Meginforsendur lánsfjáráætl-
unar þessarar eru núverandi
staða og horfur í efnahagsmálum
og helstu stefnumið rfkisstjórnar-
innar i efnahagsmálum næsta
árið. Ríkisstjórnin hefur lýst
þeirri meginstefnu sinni f efna-
hagsmálum, að á árinu 1977 væri
að þvf stefnt að minnka hallann á
viðskiptajöfnuði þjóðarbúsins og
draga verulega úr hraða verðbólg-
unnar, jafnframt þvf sem full
atvinna væri tryggð og hagvöxtur
vakinn á ný eftir afturkipp sfð-
ustu tveggja ára. Eigi að takast að
ná þessum markmiðum öllum í
senn, þarf samstallingu aðgerða á
öllum sviðum efnahagsmála.
Lánsfjáráætlun fyrir árið 1977 er
liður f þessari viðleitni.
1 samræmi við ofangreind
markmið og það mat á núverandi
stöðu og horfum, sem fram koma f
þjóðhagsspá Þjóðhagsstofnunar,
er að þvi stefnt, að viðskiptahall-
inn við útlönd verði hálfu minni
árið 1977 en árið 1976, eða 1,9%
af þjóðarframleiðslu borið saman
við 3,6% halla 1970, og 1114%
halla 1975 og 1974. Eigi þessi
árangur að nást, þarf að stilla
aukningu þjóðarútgjalda mjög f
hóf. 1 þjóðhagsspánni er reaknað
með, að þjóðarframleiðslan aukist
um U4% en raungildi þjóðar-
tekna nokkru meira, eða 2t4%,
vegna heldur betri viðskiptakjara
við önnur lönd, en á þessu ári.
Innan þessa ramma er reiknað
með 3% vexti einkaneyslu, þ.e. að
einkaneysla vaxi líkt og þjóðar-
tekjur, að samneysla aukist um
2% en fjármunamyndun verði
5—6% minni en 1976. Samdrátt
fjármunamyndunar má allan
rekja til stórframkvæmda, og er
þvf f reynd stefnt að 4% aukn-
ingu alménnra framkvæmda. í
heild er þannig reiknað með um
1% aukningu þjóðarútgjalda.
Með þessum hætti er að því stefnt
að verja þriðjungi aukningar
þjóðarframleiðslunnar, og öllum
viðskiptakjarabatanum, sem
metinn er sem rúmlega 1% af
þjóðarframleiðslunni, til þess að
draga úr viðskiptahallanum við
útlönd.
Verðlagsforsendur
Rfkisstjórnin leggur mikla
áherslu á, að takast megi að draga
úr verðhækkunum á árinu 1977.
Eins og nú stendur má telja, að
fram til miðs næsta árs hafi verð-
breytingum í meginatriðum verið
markaður farvegur ákvörðunum,
sem þegar hafa verið teknar. I
árslok 1976 er almennt veðlag í
landinu 12% hærra en meðallag
ársins og byggingarkostnaður 9%
hærri. Fyrstu sex mánuði næsta
árs er óhjákvæmilegt að gera ráð
fyrir 8—10% hækkun verðlags.
Takist, eins og að er stefnt, að
koma verðbreytingum frá miðju
næsta ári til ársloka niður í
6—7%, þ.e. 12—15% á ári, væru
því engu að sfður horfur á
23—24% meðalhækkun neyslu-
verðlags og 21% hækkun bygg-
ingarkostnaðar 1977. Við þetta er
miðað í fyrrgreindri þjóðhagsspá,
og svo er einnig í lánsfjáráætlun-
inni. Þó verður peningastærðum
hennar yfirleitt skorinn heldur
þrengri stakkur en þessi forsenda
felur f sér, þannig að lánskerfið
vinni ekki gegn viðleitninni til að
draga úr verðbólgu heldur styðji
hana.
Fjármunamyndun
Samkvæmt fyrirliggjandi þjóð-
hagsspá 1977 er reiknað með, að á
árinu 1977 verði f heild varið um
85,6 milljörðum króna til fjár-
munamyndunar i landinu. Er þá
annars vegar gert ráð fyrir, að
byggingarkostnaður verði að með-
altali um 21% hærri 1977 en 1976
og hins vegar, að raungildi fjár-
munamyndunarinnar verði um
5—6% minna en á árinu 1976.
Meginástæða þess, að reiknað er
með samdrætti í fjármunamynd-
un á árinu 1977 er, að á árinu
mun að mestu lokið stórfram-
kvæmdum þeim í raforkumálum,
sem staðið hafa yfir við Sigöldu
og Kröflu, án þess að þegar séu á
döfinni aðrar framkvændir af þvf
tagi. 1 spánni er gert ráð fyrir, að
til Sigöldu- og Kröfluvirkjana
verði varið 3.7 milljörðum króna á
árinu 1977, en ætla má, að í ár
muni framkvæmdakostnaður við
þessar virkjanir nema um 10.8
milljörðum króna. Þá er reiknað
með, að innflutningur skipa og
flugvéla 1977 verði meira en
helmingi minni f ár og nemi um
3.0 milljörðum króna. Fram-
kvæmdir við járnblendiverk-
smiðjuna að Grundartanga eru
hins vegar taldar munu vega upp
samdráttinn í stórframkvæmdum
og sérstökum innflutningi fjár-
festingavöru að nokkru leyti. Inn-
flutningur til framkvæmdanna að
unnt hefur reynst, verið samdar i
samræmi við fjárveitingatillögur
fjárlagafrumvarps og lántöku-
áform. Þær tillögur og ákvarðanir
um opinberar framkvæmdir, sem
þar koma fram, gefa til kynna, að
hreinar rfkisframkvæmdir drag-
ist saman um 39% á árinu 1977,
en á frátöldum virkjunarfram-
kvæmdum við Sigöldu og Kröflu
aukast hreinar ríkisframkvæmdir
um 7%. Sameiginlegar fram-
kvæmdir ríkis og sveitarfélaga
eru taldar aukast um 15% og loks
er reiknað með, að framkvæmdir
í umsjá sveitarfélaga einna aukist
um fimmtung á áranu 1977, eink-
um vegna aukinna hitaveitúfram-
kvæmda.
Lánsfjárframboð
Að gefnum markmiðum ríkis-
stjórrfarinnar og horfum fram-
undan f efnahagsmálum er ljóst,
að lánafjárframboð verður að tak-
marka við nauðsynlegustu fram-
kvæmdir og brýnustu rekstrar-
fjárþörf atvinnuveganna, og að
draga verður úr lánveitingum,
sem hvetja til innflutnings eða
umframeftirspurnar, eftir þvf
sem við verður komið. Sérstak-
lega er nauðsynlegt að draga úr
peningaútstreymi úr Seðla-
bankanum og lántökum erlendis,
því að framboð lánsfjár verður að
byggjast á innlendum sparnaði f
rfkari mæli en veríð hefur. Þetta
er meginatriði þessarar lánsfjár-
áætlunar, en á sama hátt var það
meginatriði lánsfjáráætlunar
þessa árs að draga að marki úr
heildarframboði lánsfjár. Það
hefur hins vegar tekist miður en
skyldi í ári og þvf enn brýnna að
árangur náist i þessum efnum á
næsta ári. Þvf verður að leggja
þunga áherslu á að stefna i lána-
málum allra lánastofnana, við-
skiptabankanna ekki siður en
fjárfestingarlánasjóða, miðast
miklu nánar en hingað til við
þann ramma, sem lánafjáráætlun
setur. Ég hygg að í þessu sam-
bandi sé hollt að huga nokkru
nánar að hversu til hefur tekist í
ári. 1 lánsfjáráætlun þessa árs var
að þvf stefnt, að hreint framboð
lánsfjár, þ.e. veitt ný lán að frá-
dregnum afborgunum, yrði um
16.5% minna en 1975. Reyndin
sýnist hins vegar verða sú, að
hreint lánsfjárframboð aukist um
10% 1 ár. Samdrátturinn, sem
stefnt var að i fyrra var við það
miðaður að verulega yrði dregið
úr skuldaaukningu ríkisins og að
skuldir einkaaðila ykjust um svip-
að hlutfall og árið áður. Þrátt
fyrir, að verulegur árangur hefði
náðst í ár í stjórn ríkisfjármála
hafa skuldir rfkisins aukist meira
en ætlað var eða um rúma 11
milljarða króna sbr. við þá 7.6
milljarða króna aukningu, sem að
var stefnt. Þessu veldur einkum,
að opinberar framkvæmdir, ekki
síst raforkuframkvæmdir, hafa
orðið talsvert dýrari en ætla mátti
við afgreiðslu fjárlaga þessa árs.
Skuldaaukning einkaaðila vegur
þó mun þyngra í healdinni þvi i
stað þess að hún yrði svipuð og
árið áður, eins og að var stefnt, er
nú sennilegt, að hreinar lántökur
einkaaðila verði um 8 milljörðum
króna meiri en 1975.
í lánsfjáráætluninni fyrir árið
1977 er á ný stefnt að því, að
hreint lánsfjárframboð dragist
saman, alls um 1214%. Er þá ann-
ars vegar reiknað með, að lán til
opinberra aðila minnki um helm-
ing f krónutölu, en hins vegar að
lánsfjárnotkun einkaaðila aukist
lítið eitt f heild, þótt lán til íbúða-
byggjenda aukist nokkuð.
Niöurstöður
Helstu niðurstöður lánsfjár-
áætlunar hvað varðar einstaka
hluta lánakerfisins má setja fram
í fáum orðum. Hvað bankakerfið
áhrærir er stefnt að því, að bæta
gjaldeyrisstöðu og launafjárstöðu
innlánsstofnana, einkum með þvi
að dregið verði úr útlánaaukn-
ingu bankanna. Utlán innláns-
stofnana aukast sennilega um
þriðjung á ári og er það mun
meira en að var stefnt, en á næsta
ári verður leitast við að takmarka
útlánaaukningu þeirra við 20%.
Ljóst er, að breytingin, sem hér er
að stefnt, mun ekki nást nema
staða ríkissjóð við Seðlabankann
batni á næsta ári, eins og að er
stefnt við afgreiðslu fjárlaga. Út-
lán fjárfestingarlánasjóða aukast
sennilega um 22% i ár, sem telja
verður fremur hóflega aukningu
þótt hún sé meiri en að var stefnt.
Á næsta ári er reiknað með að ný
útlán sjóðanna verði um 22%
meiri en í ár, en þar af aukist
útlán atvinnuvegasjóða um rúm-
lega 16% en ibúðalánasjóða um
32t4% og er það í samræmi við
stefnu rfkisstjórnarinnar um lán-
veitingar til verkamannabústaða,
leigu- og söluibúða sveitarfélaga
og leiguíbúða aldraðra og öryrkja
auk lána til kaupa eldri fbúða.
1 skýrslunni kemur fram, að
lánafjárþörf til rikisframkvæmda
1977 nemur 10.280 m.kr. þegar
allt er talið og er áformað að þar
af verði 3.410 m.kr. aflað innan-
lands. Þörf fyrir erlendar lántök-
úr ríkisins nemur þvi 6.870 m.kr.
en auk þess þarf að afla 2.862
m.kr. til Framkvæmdasjóðs.
Frumvarp til laga um heimild til
þessarar erlendu lántöku hefur
þegar verið flutt og hef ég hér
engu að bæta við framsöguræðu
mína fyrir þvf frumvarpi. 1 áætl-
un um erlendar lántökur ánæsta
ári er í heild gert ráð fyrir, að þær
nemi tæpum 20.9 milljörðum
króna en það er lítið eitt hærri
fjárhæð í krónum en á þessu ári,
en vataskuld lægri í gjaldeyri
reiknað. 1 þessu sambandi er og
til þess að iita, að endurgreiðslur
erlendra lána aukast að mun á
næsta ári, þannig að hrein aukn-
ing langra erlendra skulda verður
2 milljörðum króna minni 1977 en
á þessu ári. Erlendar lántökur
verða þó áfram afar miklar. Ég tel
því brýnt, að hvergi sé gengið
lengra í lánveitingum en lánsfjár-
áætlunin gerir ráð fyrir.
Ég tel engan vafa á, að þrátt
fyrir byrjunarörðugleika muni
lánsfjáráætlun reynast varanleg
framför f íslenskri efnahags-
stjórn. Farsæl framvinda efna-
hagsmála er undir því komin, að
lánamálin í heild verði tekin föst-
um tökum. Hér skiptir helst máli,
að útgjöldum sé þegar til lengdar
lætur haldið innan þeirra marka,
sem þjóðartekjurnar setja og
dregið sé úr erlendum lántökum.
Með lánsfjáráætluninni hefur
verið mótuð stefna í lánamálum
fyrir árið, sem fer í hönd. Á kom-
andi ári verður unnið að þvi að
bæta úr þeim göllum, sem f ljós
komu við framkvæmd siðustu
lánsfjáráætlunar. -