Morgunblaðið - 21.12.1976, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER 1976
Greinargerð Þjóðhagsstofnunar — Framvindan ’76:
Fjármál ríkisins hafa
haft hamlandi áhrif á
innlenda eftirspurn
q Köccii 6rí meiri peninga-
d pcoou all ÞENSLA EN 1975
B HÉR fer á eftir þriðji og síðasti hluti greinargerðar Þjóðhags
Hstofnunar um ástand og horfur í þjóðarbúskap íslendinga:
Þriðji hluti
útgjöld ríkissjóðs um 4,2 milljörð-
um króna umfram innheimtar
tekjur, um 400 m.kr. innstreymi
var á lánahreyfingum og nam
greiðsluhalli ríkissjóðs því um 3,8
milljörðum króna. Rikisfjármálin
hafa þvi styrkzt að mun á þessu
ári.
Með frumvarpi til fjárlaga fyrir
árið 1977, sem lagt var fram á
Alþingi í október, voru settar
fram endurskoðaðar áætlanir
tekna og útgjalda ríkissjóðs fyrir
allt árið 1976. Samkvæmt þeim er
gert ráð fyrir, að innheimtar tekj-
ur ríkissjóðs nemi 68,9 milljörð-
um króna og ríkisútgjöld nemi 68
milljörðum króna. Með tilliti til
árstíðasveiflna í innheimtu tekna
ríkissjóðs og þróunar útgjalda
innanlands tvo síðustu mánuðj
ársins virðist sennilegt, að tekju-
spáin gangi eftir. Nokkur övissa
ríkir enn um útgjaldaaætlun rík-
issjóðs, en engu að síður er ljóst,
að fjárhagur ríkisins mun styrkj-
ast verulega á þessu ári, jafnvel
þó að sá greiðsluafgangur, sem
gert var ráð fyrir í fjárlögum árs-
ins 1976, komi ekki að fullu fram.
Borið saman við tvö undangengin
ár, hafa fjármál ríkisins á þessu
ári því haft hamlandi áhrif á inn-
lenda eftirspurn.
Peningamál
Þjóðhagsspá
Þjöðarframleiðslan á árinu
1976 er talin verða svipuð og á
árinu 1975, en vegna batnandi
viðskiptakjara eru þjóðartekjur
taldar aukast um rösklega 3%.
Þessar niðurstöður fela í sér, að
þjöðarframleiðsla á mann muni
dragast saman um l‘A% í ár, en
þjóðartekjur á mann aukist um
2%. Þetta er talsvert hagstæðari
útkoma en búizt var við fyrr á
árinu. í spám í júní sl. var gert
ráð fyrir, að þjóðarframleiðslan í
heild drægist saman um rúmlega
2%. Viðskiptakjörin hafa enn-
fremur batnað meira en þá var
reiknað með, en í júní var gert
ráð fyrir, að þjóðartekjur drægj-
ust saman um 'A—1%. Vegnahag-
stæðrar þróunar viðskipakjara á
árinu er nú búizt við, að viðskipta-
hallann verði innan við 4% af
þjóðarframleiðslu, en í fyrri spám
var gert ráð fyrír að hann yrði um
514—6%.
Atvinna, mæld í vinnustundum,
dróst nokkuð saman á árinu 1975,
en í ár virðist vinnutími heldur
hafa lengzt á ný.. Tölur Kjara-
rannsóknarnefndar um meðal-
fjölda vinnustunda verkafólks og
iðnaðarmanna í viku hverri á
fyrri helmingi þessa árs sýna, að
vínnutími hefur lengst frá sama
tímabili 1975, en meðalvinnu-
stundir á viku voru samt heldur
færri en á árinu 1974.
Framleiðsla
og hagur
atvinnuvega
Sjávarútvegur. sjavarvöru-
framleiðslan er talin munu auk-
ast um 4—5% á þessu ári. Að
líkindum verður verðmæti heild-
arframleiðslu sjávarafurða f.o.b.
um 52 milljarðar króna, en það er
um 15 milljörðum króna eða 40%
Þjó6arframlei6sla, þjóftartekjur og
þjóðarútgjöld 1975-1976.
Milljóni r króna^ Breytingar frá fyrra ári,%
Bráðab. 1975 Spá 1976 Maen2> Verð
1975 1976 1975 1976
Einkaneyzla 121.540 156.700 -10,0 0,0 49 ,0 29,0
| Sanmeyzla 19.300 24.300 2,0 0,0 31,0 26,0
[ Fjármjnamyndun 63.560 75.300 -8,4 -4,9 53,7 24,5
1 Atvinnuvegir 25.810 29.070 -21,8 -9,5 58,7 24,5
| Opinberar framkvasndir 24.290 30.750 15,9 1,7 48,1 24,5
[ Íbú6arhús 13,460 15,480 -7,0 -8,0 42,0 25,0
I Birgöabreytingar 3.680 -1.500
1 ÞjóöarMtgjöld, samtals 208.080 254.800 -8,5 -3,8 48,8 27,3
[ CJtflutningur vöru og þjónustu 72.190 102.500 1,8 10,0 47,5 29,0
[ Innflutningur vöru og þjónustu 93.570 111.300 -11,2 -0,7 ' 65,6 19,8
| Viöskiptajöfnuður -21.380 -8.800
1 Verg þjóðarframleiðsla 186.700 246.000 -3,6 0,0 41,1 31,8
f Viöskiptakjaraáhrif^ -3,9 3,3
Vergar þjóðartekjur -7,5 3,3
1 1) Verðlag hvors árs. 2) M.v. fast verölag fyrra árs
3) Hlutfall af þjóðarframleiðslu fyrra árs.
Atvinna
Þótt verulega hafi dregið úr
þjóðarútgjöldum síðustu misser-
in, hefur þessa vart séð stað í
skráningu atvinnuleysis. Fyrstu
tíu mánuði þessa árs var skráð
atvinnuleysi á öllu landinu svipað
og á sama tíma i fyrra, eða að
meðaltaii um 0,6% af mannafla,
samanborið við 0,4% á árinu
1974. Skráð atvinnuleysi hefur
því ekki breytzt, en samanburður
þessi er þó ekki einhlítur bæði
vegna verkfalla og nokkuð
breyttra skráningarreglna.
meira en 1975. Þessi aukning er
af þrennum toga spunnin, þ.e.
18—19% ha;kkun útflutnings-
verðlags í erlendri mynt,
14—15% hækkun á verði erlends
gjaldeyris og 4—5% aukning
framleiðslunnar. Vegna stór-
hækkunar rekstrarkostnaðar hef-
ur afkoma sjávarútvegsins þó
ekki batnað í jafn ríkum mæli og
ætla mætti. Hvað fiskvinnsluna
varðar vegur aukning hráefnis-
kostnaðar þyngst (9,9 milljarðar
króna), en auk þess hefur annar
rekstrarkostnaður aukizt veru-
lega (sennilega nær 4!4 milljarð-
ur króna) og loks verða tekjur af
greiðslum úr Verðjöfnunarsjóði
mun minni í ár en í fyrra. A móti
kemur, að útlfutningsgjöld hafa
lækkað vegna breytingarinnar á
sjóðum sjávarútvegs um miðjan
febrúar, en að öllu samanlögðu
verður niðurstaðan sú, að hagar
fiskvinnslunnar verði heldur
skárri en í fyrra, en þá var hann
þröngur, einkum hjá frystihús-
um. Um mikilvægustu greinarnar
má segja, að við ríkjandi skilyrði í
árslok sé hagur frystingar all-
miklu betri en á sama tíma í fyrra
og mun betri en 1974, en þá var
afkoman afleit. Þess ber þó að
geta, að hagur frystiiðnaðarins er
nú að talsverðu leyti háður
greiðslum úr Verðjöfnunarsjóði,
sem hafa verið stórauknar, þar eð
hækkun afurðaverðs hefur engan
veginn dugað til að mæta hækkun
fiskverðs á árinu. Hagur saltfisk-
og skreiðarverkunar er nú tals-
vert lakari en undangengin þrjú
ár, en þá var afkoma þessara
greina mjög góð. Hagur fiskveið-
anna var afleitur á sl. ári, en
horfur eru á að hann verði skárri
í ár, enda hefur aflaverðmæti
aukizt stórlega. Afkoman er þó
ekki betri en svo, að áætlað er, að
hvorki rekstur báta né stærri
skuttogara hafi neitt aflögu upp í
afskriftir, en minni skuttogarar
geti mætt þriðjungi afskriftanna.
Sýnt er, að tekjur sjómanna
hafa aukizt mun meira í ár en
tekjur landverkafólks. Ætla má,
að heildartekjur sjómanna af
aflahlutum og áhafnarlaunum
aukist um 45% að meðaltali í ár,
samanborið við 32% aukningu
launagreiðslna fiskvinnslufyrir-
tækja. Þessa tekjuaukningu má
og bera saman við breytingu
kauptaxta og tekna verkafólks og
iðnaðarmanna, en kauptaxtar
þeirra hækka um 26—27% að
meðaltali í ár en atvinnutekjur
þeirra eru taldar aukast um 30%.
Sjómannatekjur aukast því um
10% meira en tekjur landverka-
fólks í fiskvinnslu í ár og 12%
meira en tekjur verkafólks og iðn-
aðarmanna á þessu ári.
Framangreindar tölur sýna, að
hlutur sjávarútvegsins í heild
hefur batnað á árinu. Hins vegar
er það áhyggjuefni, að lengra hef-
ur verið gengið í hækkun tekna í
greininni, en jafnvel hækkandi
verðlag afurða leyfir. Þetta kem-
ur glöggt fram í stöðu Verðjöfn-
unarsjóðs gagnvart frystingunni,
en að óbreyttu jafngilda síðustu
ákvarðanir rúmlega 2 milljarða
kröna greiðslu úr sjóðnum til
frystingarinnar.
Aðrar greinar og framleiðslan í
heild. Sú vitneskja, sem fyrir
hendi er um breytingar fram-
leiðslu og afkomu í einstökum at-
vinnugreinum, bendir til fremur
ólíkra breytinga í hinum ýmsu
greinum. Búvöruframleiðslan í ár
verður væntanlega 1H—2% meiri
en í fyrra og jafnframt virðist
iðnaðarframleiðslan í heild frem-
ur hafa aukizt en minnkað. Ljóst
er, að iðnaðarframleiðslan til út-
flutnings hefur aukizt verulega,
eða um 16% á þessu ári. Verðlag
þessa útflutnings hefur einnig
hækkað að mun og er framleiðslu-
verðmætið talið verða 50% meira
í krónum talið en 1975. Hagur
þessara greina flestra hefur því
enn treystst í ár. Afkoma heima-
markaðsgreina virðist hins vegar
hafa breytzt lítið. Hagur vöru-
greina er sennilega svipaður nú
og á undanförnum tveimur árum
en lakari en árin 1971 til 1973,
þegar á heildina er litið. Hagur
viðgerðargreina virðist svipaður
nú og á undanförnum árum. Ljóst
er, að meðaltölur um aíkomu í ár
geta leynt mun milli greina, sem
ræðst einkum af misjöfnum
breytingum framleiðslumagns.
Afkoma verslunargreina virðist
hafa breytzt nokkuð á þessu ári.
Þannig hefur hagur heildverzlun-
ar sennilega versnað eitthvað á
árinu, en er svipaður og árin 1973
og 1974. Afkoma smásöluverzlun-
ar sýnist hafa skánað frá 1975, en
þá var hún slök. Um verzlunina
gildir það sama og um iðnaðinn að
munur getur verið milli einstakra
greina. Umsvif í verzlun reynast
að líkindum svipuð og í fyrra og
sama máli gegnir um ýmis konar
þjónustustarfsemi einkaaðila, op-
inbera þjónustu og samgöngur.
Hins vegar dregst byggingarstarf-
semi saman í ár um 5—6% að því
ætlað er. Samanlagðar virðast
þær framleiðslubreytingar, sem
hér hafa verið raktar fyrir at-
vinnuvegina, benda til þess, að
heildarframleiðslan í ár verði
svipuð að vöxtum og í fyrra.
Fjármál ríkisins
Fyrstu tíu mánuði þessa árs
námu innheimtar tekjur ríkis-
sjóðs 53,4 milljörðum króna, en
útgjöld námu 54,8 milljörðum
króna og voru því um 1,4 milljarð-
ar króna umfram tekjur, Jöfnuð-
ur lánahreyfinga sýndi um 140 m.
kr. innstreymi, og var því tæplega
1,3 milljarða króna greiðsluhalli
hjá ríkissjóði fyrstu tíu mánuði
ársins. Á sama tíma í fyrra voru
Þróun peningamála á þessu ári
hefur einkum einkennzt af meiri
peningaþenslu en á árinu 1975.
Meginástæður peningaþenslunn-
ar í ár má einkum rekja til mikilla
útlána bankanna og hinnar hag-
stæðu breytingar á greiðslustöð-
unni við útlönd, sem haft hefur í
för með sér, að Seðlabankinn hef-
ur keypt meiri gjaldeyri en hann
hefur selt. Ahrif gjaldeyriskaupa
umfram sölu hafa þó fyllilega ver-
ið vegin upp af hagstæðri breyt-
ingu á stöðu ríkissjóðs, fjárfest-
ingarlánasjóða og sjóða í opin-
berri vörzlu gagnvart Seðlabank-
anum, og meginhluta ársins hefur
verið nokkurt innstreymi fjár til
hans.
Fyrstu tíu mánuði ársins námu
gjaldeyriskaup Seðlabankans
tæpum 1.200 m.kr. umfram sölu,
en á sama tima 1975 var gjaldeyr-
issala 4.800 m.kr. umfram kaup.
Hins vegar jukust kröfur Seðla-
bankans á hendur ríkissjóði og
ríkisstofnunum á þessu timabili
aðeins um rúmar 200 m.kr., en á
sama tíma 1975 versnaði staða rík-
isins um 3.600 m.kr. Staða fjár-
festingarlánasjóóa og sjóða í opin-
berri vörzlu gagnvart Seðlabank-
anum batnaði auk þess um 2.700
m.kr. fyrstu tíu mánuði ársins en
hafði versnað um tæpar 4.100
m.kr. á sama tíma í fyrra. Innláns-
stofnanir rýrðu stöðu sína um
3.800 m.kr. janúar — október í ár
(740 m.kr. í fyrra), en heildarút-
lán þeirra jukust um 16.600 m.kr.
á móti 11.400 m.kr. aukningu inn-
lána. (Jtlánin jukust um 29% frá
áramótum til októberloka í ár
samanborið við 19% aukningu á
sama tíma í fyrra. Heildarinnlán
hafa hins vegar aðeins aukizt um
21% í ár á móti 15!4% i fyrra.
Lausaf járstaða innlánsstofnana
gagnvart Seðlabankanum hefur
því rýrnað að mun í ar eða um
3.000 m.kr. á móti 1.000 m.kr.
rýrnun á sl. ári. Um sl. áramót var
lausafjarstaðan jákvæð um 470
m.kr^en neikvæð um 2.540 m.kr. í
októberlok.
I októberlok hafði peninga-
magn aukizt um 28% frá upphafi
ársins samanborið við rjimlega
\ Sjávarútvegstekjur og sk ipting þeirra.

Nóvemberve rðlag 1976 *
I f milljónum króna 1975 1976 Breyting í % Ársstæt ð:r Breyting í %
1 1. F.o.b.-verðmæti 1 framleiðslunnar 37.030 52.000 40 57.000 10
■ 2. 'Sruiðsi ír úr B Verðjöfnunarsjóði 1.430 130 2.120
1 3. Til skipta (1.+2.) 38.460 52.130 36 59.120 13
■ 4. Til fiskiskipa og 1 sjóða sjávarútvegs 22.251 30.161 36 34.920 16
■ Þar af:
m Aflahlutir og H laun áhafnar 7.700 11.209 45 13.:: 16
1 5. Til vinnslustöðva og ■ söluaðila innanlands ló .2 j-? 21.969 36 24.200 10
■ Þar-af:
H Beinar la.unagreiðslur 7.600 10.000 • 32 11.200 12