Morgunblaðið - 14.02.1978, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. FEBRUAR 1978
33
Kvikmyndahátíð 1978:
Bóndi Þorsteins Jónsson-
ar hlaut viðurkenninguna
KVIKMYNDIN Bóndi eftir
Þorstein Jónsson kvikmynda-
gerðarmann hlaut heiðursverð-
laun í samkeppni Kvikmynda-
hátíðar 1978, en dómnefnd
hátíðarinnar var skipuð þeim
Wim Wenders, Pantelis
Voulgaris, Baldri Hrafnkatli
Jónssyni og Thor Vilhjálms-
syni. 1 úrskurði dómnefndar-
innar segir svo m.a. að hún hafi
orðið sammála um að þessi
kvikmynd verðskuldi heiðurs-
verðlaun hátíðarinnar, en vill
geta þess að tvær myndir hafi
þótt bera af, þ.e. Bóndi og Lilja
eftir Hrafn Gunnlaugsson og
Snorra Þórisson, gerð eftir
kunnri smásögu Laxness.
Síðan segir orðrétt:
Myndin sem hlýtur verðlaun-
in, Bóndi, segir frá fölki þvi,
sem þar er fjallað um, af full-
komnu raunsæi, höfundur
myndarinnar kemst svo nærri
þessu fólki og lífi þess að það
verður ljóslifandi fyrir
áhorfandanum og örlög þess
taka að skipta hann miklu máli;
alúð höfundar og skáldlegt
næmi, kærleiki hans gagnvart
viðfangsefninu þóttu vega upp
á móti ýmsum tæknilegum ann-
mörkum.
Sumpart þótti freistandi að
skipta verðlaununum vegna
þess hve Bóndi og Lilja virðast
ósambærilegar hvernig sem á
er litið.
Lilja er að flestu leyti mis-
fellulaus flutningur sögunnar á
marktækt myndmál, og svið-
setning með ágætum.
Æskilegt væri að í framtíð-
inni væru veitt sin verðlaunin
hvor fyrir heimildarmyndir og
leiknar.
Nefndin varð sammála um að
hvetja stjórnvöld og önnur
áhrifaöfl um kvikmyndagerð
svo sem Sjónvarp og samtök
kvikmyndagerðarmanna til
samstilltra átaka til að nýta ís-
lensk tækifæri til að skapa full-
gilda kvikmyndalist.
Verðlaunin nema 200 þúsund
krónum.
Þá hefur Morgunblaðinu
einnig borizt skriflegt álit
þýzka leikstjórans Wim Wend-
ers, sem var heiðursgestur
nýliðinnar kvikmyndahátiðar
og átti sæti í dómnefndinni,
eins og áður segir. Hann þurfti
að fara af landi brott áður en
nefndin lauk störfum en í sam-
ráði við hann var ákveðið að
birta álit hans, þar sem það
geymir fróðlega hugleiðingu
um hinar íslenzku myndir og
stöðu og framtíð islenzkrar
kvikmyndagerðar: í bréfi sínu
segir Wenders:
„Mér finnst aðeins vera 3
kvikmyndir í samkeppninni,
sem koma til álita við veitingu
verðlauna: Ballaðan um Ólaf
Liljurós, Bóndi og Lilja. Hinar
eru annaðhvort of viðvanings-
lega eða ópersónulega gerðar,
þær tilheyra sviði iðnaðarkvik-
mynda, sem hafa auglýsingu
eða útbreiðslustarfsemi að
markmiði. Það er skoðun min,
að framvegis ættuð þið annað-
hvort að undanskilja slíkar
kvikmyndir, eða setja þær í
flokk út af fyrir sig.
Hinar 3 ofannefndu kvik-
myndir hafa það umfram allar
aðrar að vera persónugerðar
framsetningar í kvikmynda-
formi, sem sýna tilfinningu
fyrir stíl og fyrir hinu mann-
lega.
Þorsteinn Jónsson, kvikmynda-
gerðarmaður
Ballaðan líður meira en hinar
fyrir hinn þrönga fjárhagslega
stakk, sem henni er sniðinn, til
dæmis skort á nægilegri birtu i
inniatriðunum, og er ekki eins
kunnáttusamlega gerð og Lilja,
hin skáldsagnar-kvikmyndin.
Böndi er góð heimildakvik-
mynd, sem í eru nokkur sér-
stæð atriði, en ef til vill skortir
hana i heild sinni festu í upp-
byggingu og formi. Þannig
fannst mér til dæmis, að
notkun hljómlistar í kvikmynd-
inni rýrði mjög suma kosti
hennar.
Því virðist Lilja vera jafn-
bezta kvikmynin, og hin eina,
þar sem raunveruiegum tökum
er náð á hinu afmarkaða efni.
Þar sem höfuðskilyrði til þess
að skilja kvikmyndina er mælt
mál, og ég skildi ekki orð af þvi,
get ég aðeins dæmt hvernig
myndin kom mér fyrir sjónir,
en ég er hræddur um að það sé
töluverð takmörkun.
Því er það tillaga mín, að
verðlaunin fari til Lilju og/eða
Bónda, sem fulltrúa tveggja
mismunandi forma, skáld-
gerðar og heimildamyndar, og
að Ballaðan um Ólaf Liljurós
fái viðurkenningu. Ef dóm-
nefndin verður að taka afstöðu
um aðeins aðra af tveim, verð
ég að láta hana skera úr um
hvora.
Eftir að hafa séð „Blóðrautt
sólarlag" eftir Hrafn Gunn-
laugsson, gerða fyrir íslenzka
sjónvarpið, og hrifizt af ágæt-
um tökum stjórnanda hennar,
kvikmyndatökumanns, leikara
og höfundar eða framleiðanda
á verkinu, langar mig mjög til
þess að mæla með þvi við dóm-
nefndina, íslenzk yfirvöld, og
sérhvern þann sem hefur með
málið að gera, eða hefur áhuga
á íslenzkri kvikmyndagerð, að
íhuga alla möguleika til sam-
vinnu milli sjónvarps,
innlendrar kvikmyndagerðar
og væntanlegrar aðstoðar ríkis-
ins. Þetta land er of lítið til þess
að bera uppi sjönvarp og kvik-
myndagerð óháð hvort öðru. Eg
veit af eigin raun að jafnvel í
landi sem Þýzkalandi, er það
hið sameinaða átak, sem hefur
gert tilveru og vöxt hinnar nýju
þýzku kvikmyndagerðar mögu-
Iega.“
„Þetta land er of lítið til að bera uppi sjónvarp og kvikmynda-
gerð óháða hvort öðru,” segir Wanders i álitsgerð sinni
— Sadat
Framhald af bls. 1
áfram tilraunum til að finna
lausn á vandamálum Jerúsalems
og Palestinumanna. Þetta var
önnur heimsókn Sadats til
Vatikansins á tveimur árum. Að-
ur höfðu Giovanni Leone forseti
og Andreotti forsætisráðherra
fullvissað Sadat um áframhald-
andi stuðning sinn við friðartil-
raunir hans.
í Jerúsalem itrekaði Menachem
Begin forsætisráðherra í dag að
semja mætti um búsetu Israels-
manna i Sinai og á vesturbakkan-
um og fagnaði þvi að Bandaríkja-
menn hafa aftur hafizt handa um
að miðla málum í deilu Egypta og
Israelsmanna. Hann reyndi að
vinmælast við Bandaríkjamenn,
sem styggðust við þá ásökun isra-
elsku stjórnarinnar um helgina
að Cyrus Vance utanríkisráðherra
hefði tekið málstað Egypta, en
dró ásökunina ekki til baka. Hann
staðfesti að vinmu við stækkun
ísraelskra þorpa í Sinai hefði ver-
ið hætt.
I Chicago sagði Moshe Dayan,
utanrikisráðherra Israels, í dag
að Sadat gæti ekki samið frið í
Miðausturlöndum án þátttöku
Husseins Jórdaniukonungs og
leiðtoga Palestínumanna. Hann
taldi beztu leiðina til að koma
aftur af stað friðarviðræðum væri
að fá Hussein konung til að taka
þátt í þeim.
— Járnblendi
Framhald af bls. 14.
suðvestanlands og komist að
þeirri niðurstöðu að Grundar-
tangi væri hagkvæmasti staður
fyrir fyrirtækið. Jafnframt var
það haft i huga, að bygging
verksmiðjunnar á þessum stað
ásamt góðri höfn mundi hafa
mikla þýðingu til eflingar
byggða- og atvinnuþróunar í
sunnanverðu vesturlandskjör-
dæmi. Bent var á, að hafnar-
skilyrði eru mjög góð og
stækkunarmöguleikar hafnar
miklir, mikið landrými fyrir
hendi og góð skilyrði fyrir
myndun þéttbýliskjarna. Enn-
fremur var bent á, að staðurinn
liggur i þjóðbraut, ekki einung-
is innan vegakerfisins, heldur
einnig orkukerfisins, þegar
höfð er i huga byggðalinan til
norðurlands. Þá var einnig til
þess litið, að staðurinn er utan
áhrifasvæðis Reykjavíkur, en
þó ekki fjarlægari en svo, að
þangað má sækja nauðsynlega
sérhæfða þjónustu, án þess að
höfuðborgarsvæðið hafi veru-
leg dagleg áhrif.
Verksmiðjan er reist á lóð i
eigu rikisins, sem félagið hefur
á leigu. Lóðin leyfir nokkra
stækkun verksmiðjunnar um-
fram þær áætlanir, sem nú er
unnið eftir. Samkvæmt þeim
áætlunum verður verksmiðjan
reist i tveimur áföngum.
Hafnarmannvirkin, sem gerð
eru að Grundartanga, eru í eigu
sameiginlegs hafnarsjóðs
sveitarfélaganna allra sveitar-
félaga í Borgarfjarðarsýslu og
Akraneskaupstaðar. Höfnin er
undir sérstakri stjórn skipaðri
fulltrúum þessara sveitarfélaga
og sýslumanni en fjármögnuð
með lánum, sem útveguð eru að
tilhlutan ríkisins.
Að þvi leyti, sem hlutafé
Járnblendifélagsins ekki
hrekkur til, er bygging verk-
smiðjunnar fjármögnuð með
erlendum lánum. Þannig hefur
verið samið um eftirtalin lán:
Frá N.kr. millj.
Norræna fjár-
festingarbankanum 200
Norsk Exportfinans 125
Samsteypu lánastofnana-
US$ millj.
undir forystu Den norske
Creditbank og Lands-
banka Islands (tima-
bundin lánsfyrirgreiðsla
ábyggingartima) 10
Den norske Creditbank
(rekstrarfé) 6
Kostnaðaráætlun gerir ráð
fyrir 500 milljón kr. byggingar-
kostnaði verksmiðjunnar að
meðtöldum vöxtum á bygging-
artima. Sú áætlun gæti raskast
vegna verðþróunar.
Bygging og rekstur járn-
blendiverksmiðjunnar flytur til
landsins margbrotna tækni-
þekkingu, sem hér er ekki til
fyrir. Þessi tækniþekking er
sérstök og afmörkuð. Fram-
leiðsla járnblendis tengist ekki
teljandi neinum framleiðslu-
iðnaði hér innanlands og hefur
þannig væntanlega ekki bein
áhrif á iðnþróun út fyrir fyrir-
tækið sjálft. Óbein áhrif af
byggingu og rekstri verksmiðj-
unnar á iðnþróun, ekki síst í
ýmsum greinum þjónustuiðnað-
ar hljóta hins vegar að verða
allmikil. Þá er ekki unnt að spá,
hver áhrif bygging járnblendi-
verksmiðjunnar kann að hafa
þegar frá líður og fyrirtækinu
vex svo fiskur um hrygg, að það
getur ráðist í frekari uppbygg-
ingu en þá, sem nú er unnið að.
Að frátöldu álverinu i
Straumsvík er jánblendiverk-
smiðjan stærsta iðnaðarfjár-
festing, sem ráðist hefur verið í
hér á landi og sú lang stærsta,
sem Islendingar hafs sjálfir
ráðist í og tekið áhættu af. Fjár-
festingin er kannski á borð við
25—30 vel búin loðnuskip eða
10—12 stórar fiskmjölsverk-
smiðjur eða nær 500 góðar bú-
jarðir með allri áhöfn.
Akvörðunin, sem tekin var
um að ráðast í þetta fyrirtæki,
fól i sér a.m.k. tvö veigamikil
stefnuatriði. Hið fyrra var að
halda lengra á braut orkufreks
iðnaðar eftir iðjuverið í
Straumsvík, en hið siðara eins
og áður var getið að taka meiri-
hluta áhættu og ávinnings af
þeim rekstri í okkar eigin hend-
ur.
Opinberar umræður um verk-
smiðjuna hafa hingað til gjarna
snúist um hvort sú stefna, sem
þarna var mörkuð, er rétt eða
röng. Um það má að sjálfsögðu
deila eins og allar stjórnmála-
legar ákvarðanir. Mismunandi
mat manna hvers og eins ræður
afstöðunni til þess máls og ann-
arra slikra, sem á eftir munu
koma til ákvörðunar.
Ljóst er, að engin iðnrekstur
verður settur á fót án þess að
einhverju sé til þess fórnað.
Höfn verður ekki byggð án þess
að skemma fjöruna. Skipaum-
ferð getur valdið óþrifum.
Verksmiðja verður ekki reist
án þess að hún sjáist. Verk-
smiðjurekstri fylgja ýmiss
óæskileg áhrif, sem landsmenn
mæta vel þekkja, svo sem há-
vaði, reykur, óþefur o.s.frv.
Allt eru þetta meira og minna
óhjákvæmilegir fylgifiskar iðn-
þróunar.
Allt þetta hafa þeir kjörnu
forystumenn, sem ákváðu bygg-
ingu verksmiðjunnar, haft i
huga, þegar sú ákvörðun var
tekin. Aðalatriðið er, að hún
hefur með lögmætum hætti ver-
ið tekin og nú er það viðfangs-
efni þeirra, sem treyst hefur
verið fyrir forystuhlutverkum i
rekstri fyrirtækisins, að gera
það sem frekast er kostur til að
þetta verði gott fyrirtæki, sem
gefuf fólkinu, sem hér mun
starfa áreiðanlega atvinnu við
bestu möguleg skilyrði, Iánveit-
endum timanlega endur-
greiðslu lána, eigendum góðan
arð og þjóðarbúinu nýja, styrka
stoð undir efnahagsframfarir i
landinu. Þess mun verða freist-
að að draga úr hinum óæski-
legu áhrifum af verksmiðju-
rekstrinum eins og frekast er
kostur.
Eins og nú standa sakir
skipta þessi jákvæðu atriði ein
raunverulegu máli og þurfa að
verða ríkjandi i umræðunni um
þetta fyrirtæki.
-h Safn
Orglands
Framhald af bls. 10
seia — eins og norðmenn, en
þannig skrifa þeir það líka saman-
ber þessa frægu vísu Æra-Tobba:
Veit eg visst kvar vadet er,
men vil inkje seia deg:
ut frá öyrar-odden,
ut for svarte bakken.
Fyrri bækur Orglands í þessu
mikla safni heita Islandske dikt
og Islandske gullalderdikt. Frá
margvislegu sjónarmiði séð tel ég
þetta síðasta bindi best. Hér er
ekki verið að kynna neina gullöld
heldur kveðskap sem hefur verið
lítils metinn til þessa af út-
lendingum. Langmestur hluti
þess sem hér var ort á þessum
öldum (13. til 18.) liggur óprent-
að i handritum og fáum kunnugt.
Aðeins fáein skáld urðu það líf-
seig að lifa af öld sina. Það er því
vandasamt að koma þessu á fram-
færi erlendis. En Orgland fer um
þetta bæði styrkum og mjúkum
höndum; sá sem les inngang hans
hlýtur strax að sannfærast um að
þarna fer maður sem veit hvað
hann er að segja. Það væri ekki
ónýtt að eiga svona menn i fleiri
löndum. Og þar sem mí Orgland
er líka háskólakennari í bók-
menntum eru honum hæg heima-
tökin að fylgja þessum verkum
eftir alla leið ef svo má að orði
komast. Norðmaður, sem lesið
hq£ur allar þýðingar Orglands
með áhuga og skilningi, er vissu-
lega orðinn betur að sér í íslensk-
um bókmenntum er margur
islendingur sem menntaður á þó
að kallast. Þvi fyrir utan þetta
safn hefur Orgland þýtt og sent
frá sér um tug bóka með ljóðum
einstakra skálda.
Mig langar svo að geta þess að
bækur þessar, sem og fleiri
íslenskar þýðingar sem Fonna
forlag hefur gefið út undanfarið
eru prentaðar hérlendis — í
prentsmiðjunni Odda. Það telst til
viðburða um leið og ýmsir islensk-
ir útgefendur láta prenta bækur
sinar erlendis.
Erlendur Jónsson.
— Galdrafár
Framhald af bls. 10
Fyrra ritið er páfabréf fra 1484 og
hið siðara Nornahamarinn sem
hann lét semja og gefa út 1486.
Galdrafárið mikla mun hafa byrj-
að i fjallabyggðum Alpanna og
Pýreneafjalla. Það voru svart-
munkar sem hófu nornaveiðar á
þessum slóðum. Þetta leiðir hug-
ann að því hve afskekktar fjalla-
byggðir Evrópu eiga skylt við
norðurbyggðir Vestfjarða og
bendir Helgi Skúli Kjartansson á
að kirkjunnar menn fengu litinn
hljómgrunn hjá þessu fólki sem
bjó fjarri alfaraleiðum. í stuttum
en greinargóðum inngangi sinum
tekst honum að minu viti vel að
tengja galdrasögu tslands galdra-
málum annars staðar i Evrópu.
Raunar má benda á bók Siglaugs
Brynleifssonar Galdrar og
brennudómar (Mál og menning
1976) þar sem þess er einnig
freistað að setja íslensk galdra-
mál i evrópskt samhengi.
Hugh Trevor-Roper bendir á
hliðstæður galdrafársins á okkar
öld: gyðingaofsöknir nasista,
McCarthy-isma i Bandarikjunum.
Það er hverju orði sannara að
galdafári Evröpu er ekki að fullu
lokið, en birtist okkur i nýrri
mynd, til dæmis sem ótti við
frjálslyndi i skoðunum og vax-
andi tilhneiging til hafta og
banna undir þvi yfirskyni að ver-
ið sé að leiðbeina heimskingjum.
Útgáfa þessarar bókar er að-
standendum hennar til sóma, en
hún er i flokki Lærdómsrita Bók-
menntafélagsins. Þýðing Helga
Skúlasonar er vandvirknísleg,
inngangur hans og athugasemdir
i bókarlok eru þarfaþing.