Morgunblaðið - 26.08.1978, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 1978
Dr, Björn Sigurbjörnsson, forstjóri
Rannsóknastofnunar landbúnaóarins:
Beitarþols-
útreikningar
Vegna fréttar í Morgunblaðinu
óska ég að taka fram eftirfar-
andii
1. Ályktun tilraunaráðs um
efasemdir um að forsendur beitar-
þolsútreikninga séu byggðar á
nægilega traustum grunni var lögð
fyrir stjórnarfund stofnunarinnar
22. ágúst og óskaði stjórnin eftir
því að stofnunin léti henni í té
skýrslu um málið. Var óskað eftir
þessari skýrslu fyrir 15.
september.
2. Taldi ég og Bjarni Arason,
stjórnarformaður, ekki rétt að
ályktun tilraunaráðs, sem beint er
til stjórnar stofnunarinnar, birtist
í fjölmiðlum a.m.k. ekki fyrr en
stjórnin hefði fengið tækifæri til
að kanna betur forsendur málsins.
Töldum við að á þessu stigi væri
málið algerlega innan stofnunar-
innar og ætti ekki erindi í
fjölmiðla.
3. Mál þetta hafði borist til
stofnunarinnar með öðrum hætti
áður. Var því haldið fram að
stofnunin hefði vanmetið
næringargildi hálendisgróðurs,
þannig að hálendi Islands gæti í
raun og veru tekið á sig meiri
beitarþunga en stofnunin hefði
mælt með. Var farið fram á það,
að stofnunin endurskoðaði for-
sendur beitarþolsútreikninga á
þessu ljósi.
4. I svari mínu við þessu erindi
benti ég á að með þjóðargjöfinni
væri nú verið að kosta mjög
umfangsmiklar beitartilraunir
víðsvegar um landið og myndu
niðurstöður þeirra gefa okkur
bestu upplýsingar, sem völ er á til
að endurskoða þessa útreikninga.
5. I svari mínu kom auk þess
fram eftirfarandi:
„Ég vil hins vegar vekja athygli
á því að ástæðan fyrir þeirri
landgræðsluáætlun, sem nú stend-
ur yfir og þjóðargjöfinni sem veitt
var til hennar, var hnignun
gróðursins í landinu frá land-
nárísöld og skuld okkar við landið,
sem skyldi greiðast með því' að
stuðla að eflingu gróðursins og
hóflegri nýtingu með rannsóknum
og ráðstöfunum.
Nú er það ljóst að láglendisgróð-
ur upp að 200 m er víða vannýttur
af búfé eins og t.d. sinubrunar á
vorin gefa til kynna.Ýmis konar
vandkvæði hafa þó komið í ljós við
nýtingu láglendisgróðurs fyrir
sauðfé allt sumarið.
Hins vegar hfur orðið hnignun á
hálendisgróðri víða um land, mest
á ákveðnum svæðum.
Tel ég því að með okkar
takmarkaða fjármagni og mann-
afla verðum við að gefa nýtingu
láglendisins forgang., Það er ekki
vandamál fyrir hálendisgróðurinn
þótt næringargildi hans kunni að
hafa verið vanmetið. Ef skekkja er
í mati okkar á fóðurgildi hálendis-
gróðurs er ég feginn ef hún er
gróðrinum í vil þangað til tækist
að leiðrétta hana.
Dr. Björn Sigurbjörnsson
Ef til vill myndi þetta horfa
öðruvísi við ef mikil þörf væri á að
auka framleiðslu dilka, láglendis-
gróður væri orðinn fullnýttur til
beitar og nauðsynlegt væri að
fjölga fé á fjöllum."
6. Þegar varla sást milli bæja á
Suðurlandi svo að dögum skipti á
miðju s.l. sumri vegna moldroks af
hálendinu varð ég fullvissari um
það að þjóðargjöfin frá 1974 og
landgræðsluáætlunin sem nú er
verið að framkvæma er aðeins
fyrsta framlagið í viðleitni okkar
kynslóðar til að greiða skuldina
við landið og nauðsyn þess að
áætluninni verði haldið áfram.
7. Hins vegar vill oft gleymast
framlag bændanna í landgræðslu-
málum, þeirra sem eiga afkomu
sína undir afrakstri gróðurlenda
landsins. Þeir hafa nær tekið fyrir
hina mjög skaðlegu vetrarbeit,
stóraukið hlut heimalanda og
láglendis í sumarfóðri sauðfjár og
hrossa, óskað eftir ítölu á svæðum,
sem hætta er búin og átt í
hvívetna hin bestu samskipti við
landgræðsluna og beitarsér-
fræðinga þessarar stofnunar. Ég
vona að æsifrétt, sem af tilefnis-
litlu birtist í Morgunblaðinu í gær,
verði ekki til að spilla þessu
samstarfi og tefja baráttu okkar
gegn landspjöllum og fyrir skyn-
samlegri nýtingu gróðursins á
landinu.
8. Rannsóknastofnun land-
búnaðarins telur það eitt af
höfuðmarkmiðum sínum að finna
sem nákvæmastar upplýsingar um
gróður landsins, víðáttu hans,
uppskerugetu og næringargildi.*
Rannsóknaaðferðir og forsendur
útreikninga eru í stöðugri endur-
skoðun og væntanlega í framför.
Niðurstöður hinna víðtæku beitar-
tilrauna, sem nú fara fram, eiga
eftir að færa okkur hinn traust-
asta grunn undir beitarþols-
ákvarðanir sem þetta þjóðfélag
hefur efni á að afla.
* Á þeim 20 árum, sem unnið
hefur verið að rannsóknum á
beitarþoli landsins hefur m.a.
verið gert nákvæmt gróðurkort
af % hlutum landsins.
J6n Gíslason:
Aðvörun
OPT hefur undirritaður haft
ástæðu til að minnast hinna
snjöllu áminningarorða, sem
Björn magister Bjarnason frá
Steinnesi mælti eitt sinn að gefnu
tilefni.
Björn var einu sinni árla dags á
göngu, eins og hans var venja. Lá
leið hans af tilviljun fram hjá
húsgrunni, sem verið var að grafa.
Um leið og Björn gengur framhjá,
segir einn hinna ungu manna, sem
voru að vinna í grunninum: „Það
er ég viss um, að þarna er einhver
helvítis yfirstéttarblókin að koma
úr veizlu frá sínum líkum, stútfull
af kjúklingum og brennivíni. Það
ætti að skjóta eða hengja þá alla!“
— Björn nemur staðar og segir:
„Það er naumast, að þér vandið
mér kveðjurnar, piltur minn!
Annars skjátlast yður hrapallega.
Ég hef nú í tuttugu og fimm ár —
sem er sko tuttugu og fimm árum
of mikið — verið að stríða við að
boða ögn af þekkingu í hausinn í
idjótum, og það fyrir helmingi
minna kaup en þér hafið. Ég hef
margra ára háskólanám að baki
auk alls annars, en eftir útliti og
orðbragði að dæma, þætti mér
sennilegt, jið þér hefðuð aðeins
verið fermdur upp á Faðirvorið."
— Síðan varð Björn hugsi um
stund, en mælti að lokum: „Samt
sé ég nú, að þrátt fyrir allt hefðu
örlög mín getað orðið ennþá
grimmari: Ég slapp þó a.m.k. við
yður!. — Jæja, hafið þér þetta,
greyið mitt, og varpið aldrei
framar ókvæðisorðum að saklaus-
um vegfarendum!"
Hvort hinn ungi og orðljóti
maður hefur látið sér áminningar-
orð magisters Björns sér að
kenningu verða, veit ég ekki. Hitt
veit ég, að unglingum á þessu
menningarstigi fer nú ört fjölg-
andi.
í síðustu kosningabaráttu
heyrði ég einhverja gárunga syðra
kalla fiskvinnsluþorpin vestra, þar
sem Karvel Pálmason fyrrv. al-
þingismaður átti mestu fylgi að
fagna, „Karvelín," íbúana „Karvel-
inga,“ en fylgismenn Karvels
„Karvelsunga," (sbr. Sturlunga).
Þegar „Karvelar" eru komnir í
meirihluta á Alþingi og Karvels-
ungar setztir að völdum á íslandi,
verður Karvel Pálmason talinn
brautryðjandi í menningarmálum
fyrir að hafa orðið fyrstur manna
til að benda á það reginhneyksli og
sóun á almannafé að vera að
greiða prófessorum við Háskóla
Islands há laun fyrir að kenna
6—8 stundir á viku.
Ég minnist þess, að þegar
Karvel Pálmason flutti þessa
eftirminnilegu ræðu, reyndi
Bjarni prófessor Guðnason að bera
blak af sjálfum sér og stéttar-
bræðrum sínum. Hins vegar man
ég líka, að prófessor Bjarni taldi,
að staðreyndir þær, sem hann gæti
borið fram máli sínu til stuðnings,
mundu eiga mjög ógreiðan aðgang
að kolli Karvels Pálmasonar.
Ekki skal dregið í efa, að Karvel
Pálmason sé að upplagi bezti
maður, eins og hann á kyn tiL
Hins vegar er hann ágætt dæmi
þess menningarástands, sem nú er
alls ráðandi í Karvelín.
Rætt er um mengun jarðar, lofts
og lagar. Sjálfur get ég t.a.m. látið
þess getið, að við Seyðisfjörð
vestra sést nú ekki marfló undir
fjörusteini, þar sem úði og grúði af
þeim áður’ fyrir fáum árum.
Síldatorfur gengu iíka á flæði inn
í hvern lækjarós. Nú sést hvergi
nokkurt síli, þar sem þau léku sér
þúsundum saman fyrir örfáum
árum. Er sjórinn og allt líf, sem
í honum hrærist, að deyja?
En í Karvelín er þó mengun
mannfólksins hrikalegust. Undir-
ritaður er búinn að vera í sumar-
leyfum við Djúp síðan 1943. Fyrsta
sumarið dvaldi ég í Reykjarnesi,
fékk þar inni í heimavist héraðs-
skólans hjá öðlingsmanninum
Aðalsteini Eiríkssyni og hans
ágætu konu. Aðalsteinn var, sem
kunnugt er, brautryðjandi í skóla-
málum Djúpsmanna. Með honum
fór ég í ferðir, bæði á sjó og landi,
um nálægar sveitir. Þá mátti
segja, að höfðingjar byggju á
hverjum bæ. Bændur voru gest-
risnir, rausnarlegir, hressilegir í
viðmóti og gamansamir. En prúðir
voru þeir í framkomu, eins og
sönnum héraðshöfðingjum sæmir
að vera.
Ýsmar skrýtnar og skemmtileg-
ar sögur gengu af þeim sumum. Ég
set hér eina til gamans: Jón er
maður nefndur, stórbóndi inni í
Djúpi. Dag einn er hann að ýta
trillu sinni frá bryggju á Isafirði.
Kemur þá maður hlaupandi og
spyr Jón hvort hann megi fljóta
með, hann eigi erindi inn í Djúp.
— „Alveg guðvelkomið," segir Jón,
„mér er sönn ánægja að því.“ — Er
nú lagt frá landi og stafni snúið
inn Djúpið. En er þeir höfðu
skammt farið, seildist Jón bóndi
aftur í skut og dregur þar upp
koníaksflösku. Býður hann
manninum hressingu. Er hann
ekki að tvínóna við það og fær sér
drjúgan slurk úr flöskunni, ræskir
sig, en verður um leið litið á
flöskuna og sér, að það er hvorki
meira né minna en þriggja stjörnu
koníak. Var það sjaldgæft á þeim
tímum landabruggs og hallæris.
Verður manninum þá að orði: „Það
er ekki amalegt að vera farþegi
hjá þér, Jón, að fá þriggja stjörnu
koníak í þokkabót." — „Já,“
svaraði Jón, „ég lofaði konunni
minni því á giftingardaginn okkar
að bragða aldrei framar brenniv.ín.
og ég ætla mér að standa við það!“
En nú skulum við snúa okkur að
alvörunni: Hvað er af niðj.um
þessara manna ao segja? Þeir búa
ekki lengur á óðölum feðra sinna.
Þeir þræla nótt og nýtan dag í
stóriðjuverum fiskiðnaðarins. Þeir
hafa ekki alizt upp við hin
fjölbreyttu sveitastörf, eins og þau
voru fyrrum. Samband þeirra við
náttúruna og guð er rofið. Þessir
menn hafa að vísu ótrúlega háar
tekjur, en hins vegar skortir þá
bæði uppeldi og menningarlega
undirstöðu til að fara skynsamlega
með þessa miklu fjármuni.
Er hið sárgrætilegasta af öllu er
þó það, að þessir menn, sem hafa
flestir enga eða litla menntun
hlotið og aldrei hafa haft tíma til
að líta upp frá látlausu striti og
gefa sér. tóm til að hugsa um
annaö, verða auðveld bráð innan-
Jón Gíslason
tómra og þekkingarsnauðra lýð-
skrumara. Haldi svo fram, sem
horfir, verða „Karvelar" komnir í
hvert sæti á Alþingi íslendinga
innan skamms. Þá má Háskóli
íslands og aðrar menntastofnanir
fara að biðja fyrir sér.
Fyrir fáum dögum var ég sem
oftar á gangi hérna í Karvelíu
eftir þjóðvegi. Bíll hafði numið
staðar skammt frá veginum. Ung-
ur maður var að sækja eitthvað
í bílinn og heilsaði mér kurteis-
lega, er ég gekk framhjá. Heyrði
ég, að hann var útlendur og spurði
hvaðan hann væri. Kvaðst hann
vera frá Chicago. „Þangað hef ég
komið," sagði ég, „og líkaði vel. Ég
bjó á Hotel Sheraton." — „Ég
þekki það,“ sagði ungi maðurinn,
kvaddi og ætlaði að halda sína leið.
Þá sá ég, að samferðafólk hans sat
í brekku skammt frá og sagði það
piltinum, að hann skyldi bjóða
mér að koma til þess. Pilturinn leit
sem snöggvast um öxl til mín og
svaraði síðan: „Nei, þessi gamli
heiðursmaður er að fá sér göngu-
túr. Ég vil ekki trufla hann.“
Ég hafði aðeins skammt farið er
sást "hilla undir ungan mahn
skammt frá á holti einu. Sá
hrópaði til mín með miklum þjósti:
„Áfram, áfram! Hertu þig karl-
skratti!" — Þarna stóð sem sé
ungur Karvelingur, sem var á sinn
„prúðmannlega" hátt að kasta
kveðju á vegfaranda.
Lesendur mína læt ég dæma um,
hvorir muni fremri að menningu
og kurteisi, íbúar Chicagoborgar
eða Karvelíumenn.
Nú þegar sjást þess glögg merki,
að siðmenningu hrakar geigvæn-
lega, eigi aðeins í Karvelíu heldur
og um land allt. Hefur siðspilling
þessi siglt í kjölfar hinna nýju
atvinnuhátta. Unglingar, jafnvel
innan fermingar, vinna nótt og
nýtan dag við færiband verk-
smiðjunnar eða fiskiðjuversins.
Þeir hafa hvorki tíma né tækifæri
til að mannast. Þeir eru orðnir
óaðskiljanlegur hluti hinnar miklu
kvarnar, sem er að mala gull fyrir
okkur öll, svo að neyzluþjóðfélag
vorra tíma fái staðizt. Hér er mikil
háski á ferð, sem alltof fáir hafa
gefið nokkurn gaum. Skjótra
umbóta er þörf, ef eigi á verr að
fara.
Væri eigi athugandi, að það yrði
í lög tekið, að unglingar, sem eiga
við þessa lifnaðar- og atvinnu-
hætti að búa, yrðu að sækja árlega
námskeið, þar sem þeir hlytu
fræðslu í undirstöðuatriðum
mannlegra samskipta, fræðslu um
gildi menningar fyrir samfélagið
o.s.frv., í einu orði sagt: reynt að
orka mannbætandi á þessa ungu
þjóðfélagsborgara.
Það er sannarlega uggvænlegt
— svo að aftur sé hugað að
Karvelíu sérstaklega — að kjós-
endur þar skildu taka fáfróða
lýðskrumara fram yfir gagnmerk-
ar persónur, eins og t.a.m. frú
Sigurlaugu Bjarnadóttur frá
Vigur, hámenntaða og fágaða
konu, sem gerþekkir kjördæmi sitt
og ber hag þess fyrir brjósti. Frú
Sigurlaug flytur jafnan mál sitt
skýrt, hófsamlega og með óyggj-
andi rökum. En fágaðar, menntað-
ar og prúðmannlegar persónur
virðast ekki eiga upp á pallborðið
hjá Karvelingum eins og sakir
standa. Því er nú verr, og þá fyrst
og fremst fyrir þá sjálfa.
Hér hefur aðeins verið vakin
athygli á miklu vandamáli, mikilli
hættu, sem nú steðjar að þjóð
vorri. Skora ég bæði á alþingis-
menn og aðra stjórnmálamenn,
svo og ríkisstjórn og önnur stjórn-
völd að gefa gaum að þessum
mikla háska, sem að þjóð vorri
steðjar, áður en í algert óefni er
komið.