Morgunblaðið - 26.08.1978, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 1978
13
Agúst H. Bjarnason:
Landgræðsla
Fáein orð til Björns Sigurbjörnssonar
Björn Sigurbjörnsson forstjóri
Rannsóknastofnunar landbúnað-
arins (Rala) skrifar grein í blaði
yðar þann 19. ág. Greinina nefnir
hann „Staðreyndir í landgræðslu-
málum" og á að vera svar til mín
vegna greinarkorns tveimur dög-
um áður. Ekki kem ég þó auga á
neina 'sahnreynd í máli BS gegn
mér, því að hann talar í vestur
þegar ég tala í austur (eða öfugt).
Trúlegt þykir mér að það sé gert
af ráðnum hug, því að ekki
hvarflar að mér að brigzla BS um
vitsmunaskort. Um vanþekkingu
mína á náttúru íslands og land-
græðslumálum kífa ég ekki. Úr því
verður ekki skorið nema því aðeins
að við göngumst báðir undir
einhvers konar samkeppnispróf
óvilhallra manna. Ég hef enga
löngun til þess að snupra BS á einn
eða annan hátt, hér er deilt um
málefni en ekki menn. — Á þessu
vil ég þó gera eina undantekningu.
BS skrifar: „Það vekur strax
grunsemdir að sænski sérfræð-
ingurinn í áhrifum sauðfjárbeitar
á gróður,... skuli ekki hafa haft
samband við kollega sína á ís-
landi." Hér fer BS með gróf
meinyrði um mann, sem honum er
ókunnur. Heldur BS, að hér hafi
„huldumaður" verið á ferð? Ég
spyr hann því. Það eitt, að Rala
skuli ekki þekkja til beitarrann-
sókna í Svíþjóð, segir miklu meira
en mörg orð um Rala sem stofnun.
Skal ég fúslega veita BS allar
nánari upplýsingar um mann
þennan og verkefni hans. En BS
má hafa það í huga, að það telst
ekki aðalsmerki heiðvirðs manns
að fara með þvílíkar dylgjur.
Nú skal vikið að því, sem er
mergurinn í deilum okkar BS. Því
má skipta í þrjá meginþætti, og er
nauðsynlegt að halda þeim vel
aðskildum og rugla ekki saman,
svo að umræðan rati ekki í
auðvirðilegt jag: 1) Ræktun örfoka
lands, mela og sanda, með sáðgresi
og tilbúnum áburði, ýmist til
slægna eða beitar. Dæmi: Sand-
græðslan í Gunnarsholti. 2)
Uppgræðsla rofabarða og ógró-
inna svæða í því augnamiði, að
innlendur gróður festi þar ræt-
ur.,Markmiðið er að hefta fok.
Dæmi: Ketla á Rangárvöllum. 3)
Verndun þeirra gróðurlenda og
-leifa, sem enn tóra, þrátt fyrir
geigvænlega eyðingu. Dæmin
blasa hvarvetna við augum!
Hvað varðar ræktun örfoka
lands, erum við BS sammála um,
að óverjandi er að nota til þess
„danskan túnvingul" og ámóta*
sáðgresi. Því spyr ég: Hvað er búið
að verja til þess mikilli fjárupp-
hæð á undanförnum árum? Er það
ekki líkt og að mála hús sín með
vatnslitum? Á þessi svæði er
borinn tilbúinn áburður úr flugvél.
Ég hef iðulega horft á stóru vélina
bæði sunnan lands, og norðan og
reynt að áætla nýtni áburðarins.
Mér sýnist, að vart meira en 30%
af áburðinum, komi niður á það
svæði, sem sker sig úr sem græn
rák síðar á sumrinu. Ef það er rétt,
að það kosti 70—80 þús. krónur að
dreifa hverju tonni, hvað kostar þá
þessi túnrækt? Vænti ég þess, að
BS og sérfræðingar hans leggi
fram öll gögn í þessu máli. Síðar
mega landbúnaðarhagfræðingar
fá að spreyta sig á að reikna út
arðsemina.
Viðvíkjandi uppgræðslu rofa-
barða og ógróinna svæða nefnir
BS dæmi frá Geldingalæk og Keltu
á Rangárvöllum. Um Geldingalæk
er mér ókunnugt því miður, þó að
ég hafi oft farið þar hjá garði. Að
Ketlu hef ég aldrei komið, en ég
hef heyrt frásögn kunnugs manns
og rengi alls ekki frásögn BS. Hafi
BS lesið grein mína reiðilaust þá
segi ég þar, að áburðardreifing
geti örvað vöxt og komið að haldi.
En gleymir ekki BS að geta þess,
að þetta landsvæði hefur á þessum
tíma notið nær algjörrar friðunar?
Sjálfgræðsla tekur langan tíma og
án alls efa er unnt að flýta henni
með einhverri áburðargjöf. Þess-
ari aðferð má m.a. beita miklu
víðar og þá fyrst og fremst í
rofabörðum á friðuðu landi. Ég get
jafnframt upplýst BS um það, að
í sumar gerði ég gróðurathuganir
í svona rofabörðum ásamt einum
sérfræðinganna á stofnun hans og
e.t.v. birtum við þær niðurstöður,
þegar unnið hefur verið úr þeim.
(Til þess að firra misskilningi tek
ég fram, að ég vann þetta verk á
sjálfs mín kostnað eins og oftast.
)
Þá kem ég að þriðja og síðasta
atriði, verndun gróðurs, og þar
hygg ég mestan ágreining á milli
mín og BS. Vil ég reyna að skýra
málstað minn og styðja rökum, en
bið menn um að hafa það í huga,
að því miður er erfitt að gera
þessu efni tæmandi skil í stuttu
máli. Ég deili á það, að tilbúnum
áburði skuli dreift úr flugvél á
gróið land. Það er gert í þeim
tilgangi að örva vöxt beitar-
plantna. í þessu er fólgin mikil
hætta: Náttúrlegum gróðurlendum
er breytt í tilbúin, sem eru hvort
tveggja í senn hvorki jafn hæf til
þess að nýta allan mögulegan
vaxta tíma sumarsins né þola
sveiflur í tíðarfari. Ég hef áður
bent á, að það eru einkum grösin,
sem verða ríkjandi en lyng- og
hrístegundir lúta í lægra haldi. Til
þess að viðhalda þessum tilbúnu
gróðurlendum verður að bera á
þau, og það hlýtur að kosta
dágóðan skilding. Þá má aftur
minnast á arðsemi búsmala, en ég
læt öðrum það reikningsdæmi
eftir. Þegar komið er út í þessa
ræktun (eða hálfræktun eins og
sumir kalla) hlýtur hætta á kali að
’aukast (sbr. kal í túnum). Vitað er,
að snjóalög eru önnur á graslendi
en í lyngmóum og einkum á mjög
beittum graslendum. Snjórinn
veitir ekki jafnmikla hlíf og áður.
Þetta tel ég að rannsaka þurfi
miklu nánar. Þá tel ég mig geta
fært að því gild rök m.a. af eigin
athugunum að mosflóran á
ábornum og beittum grassvæðum
breytist á þá lund, að þær
mosategundir, sem geyma raka og
vernda svörðinn hverfa, en aðrar
„harðbala“-tegundir koma inn í
staðinn. Þetta hlýtur að auka
hættu á, að land byrji að blása. Á
ábornu landi falla til önnur
næringarsteinefni en í lyngmóum
og öðrum náttúrulegum gróður-
lendum. Hvort þessi steinefni eru
auð- eða torleysanleg, er ekki
nægilega vitað til þess að segja
fyrir um á hvern hátt smáverulífi
jarðvegs reiðir af. Víst má telja, a J
sauðfé sæki svo mjög á þessi
svæði, að þau leggist í örtröð.
Verði áburðargjöf hætt koðnar
grasið niður. Þegar svo er komið
eiga vindar og vatn greiðan
aðgang að moldinni á meðan, en
vissulega munu innlendar tegund-
ir reyna að festa þar rætur á ný
en hæpið má telja að þær nái því,
einkum ef sauðfé fær að rása þar
um, traðka og stytta hvert strá,
sem reynir að teygja úr sér.
Ágúst H. Bjarnason
Af þessum ástæðum, sem hér
eru upp taldar, byggi ég þá skoðun
mína, að meginstefnan í land-
græðslumálum sé röng. Hún er of
einhæf og hún tekur of mikið mið
af haldlausum sauðfjárbúskap.
Þjóðargjöfinni væri miklu betur
varið, ef unnið væri kappsamlega
að því, sem um getur í lið tvö hér
að ofan og aukinni friðun gróður-
leifa landsins í stað þess að bera
á þau tilbúinn áburð. Þegar
gróðurmoldin hefur endurheimt
frjósemi sína og uppblástur úr
rofum stöðvaður, er fyrst unnt að
fara að tala um að nýta gróður til
beitar undir ströngu eftirliti um
ítölu. — Ég á bágt með að trúa því,
að BS sé mér algjörlega ósammála
í þessu efni, ef hann skoðar þessi
mál af gjörhygli. Dæmi um þetta,
sem ég hef hér nefnt má sjá á
ýmsum stöðum á leiðinni yfir Kjöl
og víða meðfram þjóðvegum lands-
ins. Þessa dagana er ég staddur
norður í Kelduhverfi, og hver veit
nema ég bregði mér fram í
Ásheiðina og skoði þar þessar
„merku“ beitartilraunir, sem þar
fara fram. Þar var áburðurinn
einn ekki látinn nægja til þess að
tyðja lyng- og hrístegundunum úr
vegi, heldur var notað til þess
sérstakt hormónalyf. Mér er sagt,
og reyndar getur BS frætt lesend-
ur nánar um það, að sauðfé hafi
a.m.k. ekki enn þrifizt þar vel,
þrátt fyrir „grængresið". Helzt
kysi ég samfylgd BS um svæðið.
BS getur þess réttilega, að það
fyrsta, er menn læri í næringar-
fræði plantna sé aðalþörf þeirra
fyrir náertngarefnin köfnunarefni
(nitur), kalí og fosfór. Jafnframt
segir hann þetta aðalefni tilbúins
áburðar (sem er rétt) og að ég
„reyni að tortryggja sem einhvers
konar mengunarvald“. (Leturbr.
mín.) Hér finnst mér kasta
tólfunum, að forstjóra Rala skuli
ekki vera kunnugt um mengun af
völdum áburðarefna. Hélt ég það
svo þekkt að óþarfi væri að
fjölyrða um það. Um nitrið er það
m.a. að segja, að ýmis sambönd
þess geta breytzt í efni
(nitrosamina), sem eru sterkur
krabbameinsvaldur. Hafa menn af
þessu miklar áhyggjur og víða um
heim hefur athyglin beinzt að
ertublómum, sem lifa í sambýli við
niturbindandi gerla. Og nú fyrst
fæ ég skilið, hvers vegna einn af
sérfræðingum Rala skuli sækja
um fé út fyrir téða stofnun til þess
að rannsaka beitargildi lúpínuteg-
undar, sem þrífst vel hér á landi.
— Geta má þess og, að mikið er
reynt til þess, að koma á sambýli
niturbindandi gerla og grasteg-
unda til þess að draga úr áburðar-
gjöf. Munu miklar líkur vera á því
að þetta takist innan tíðar. Úm
mengun í ám og vötnum af völdum
fosfórs er einnig mikið til í riti og
þekkir BS án alls efa til þess.
BS verður að vonum tíðrætt um
innlenda sérfræðinga og umfangs-
miklar rannsóknir þeirra. Ég hef
tvívegis reynt að verða mér úti um
niðurstöður, sem þegar liggja fyrir
en lítið orðið ágengt, nema tvö
fjölrit, sem lítið koma inn á
beitarrannsóknir. Mér þætti afar
vænt um, ef BS vildi gjöra svo vel
að taka saman það helzta og koma
því til mín. A.m.k. sumt af því,
sem birzt hefur frá Rala í
tímaritum, hef ég lesið og kynnt
mér. Margt af því er ágætt og alls
góðs maklegt en ég dreg enga
fjöður yfir það, að því efni, er
viðkemur grasafræði, finnst mér
ekki gerð næg skil. Nefni ég sem
dæmi, að í gróðurgreiningum er
alltaf aðeins getið um mosa
almennt en þeir ekki greindir.
Mosar og jafnvel fléttur veita þó
oft miklu betri innsýn inn í
gróðurlendi en æðri tegundir. Á
þetta ekki hvað sízt við um áborin
svæði og beitt. Og í lokin get ég
greint BS frá því, að eitt sumar,
þá er ég vann þar var farið með
mig og annan sumarstrák upp að
Litla Sauðafelli til þess að læra að
þekkja plöntur. Kom þá í ljós, að
sá, sem til þess var valinn þekkti
ekki mun á óblómgaðri stör og
klófífu. Vonandi hafa það bara
verið einhverjir byrjunarörðug-
leikar og að úr því hafi rætzt.
Að þessum lestri loknum vona
ég, að BS sé svolítið ljósara en
áður við hvað ég átti í greinarstúf
mínum þ. 17. s.l. Ég tel mig hafa
ákveðin rök gegn ræktun sanda og
fyrir að vara við áburðardreifingu
á gróið land. Menn mega ekki falla
í þá gryfju að mæla allt í fallþunga
sauðfjár. Þessi mál verður að
skoða i miklu víðara ljósi og gera
sér grein fyrir hvað er raunhæft
í þessum efnum. Ég tek heilshugar
undir þessi orð i grein BS: „Við
verðum að lifa í sátt við landið og
haga nýtingu þess skynsamlega."
Fóðurbætisskattur og kvótakerfi
meðal tillagna sem lagðar verða fyrir aðalf. Stéttarsamb. bænda
AÐALMÁL aðalfundar Stéttarsambands bænda, sem hefst á Akureyri
næstkomandi þriðjudag, verður sá vandi, sem komið hefur upp f
framleiðslu og markaðsmálum landbúnaðarins í kjölfar skorts á
útflutningsbótum og aukinnar framleiðslu í vissum greinum
landbúnaðar. í samtali við Morgunblaðið sagði Gunnar Guðbjartsson
formaður Stéttarsambands bænda að meðal annars yrðu þarna á
fundinum lögð fram drög að tillögum þeirrar sjö manna nefndar, sem
landhúnaðarráðherra skipaði í framhaldi af síðasta Búnaðarþingi til
að gera tillögur um ráð, sem rétt væri að grípa til vegna þess vanda,
sem nú er uppi í framleiðslu - og markaðsmálum landbúnaðarins.
Verða þessi drög lögð fram á fundinum til kynningar en nefndin hefur
ekki lokið tillögugerð sinni. í þessum drögum nefndarinnar er gert
ráð fyrir að lögfcst verð heimild til töku fóðurbætisskatts og
kvótakerfis á framleiðslu bænda.
— Ég mun eins og venja er til
gera í upphafi fundarins grein
fyrir störfum stjórnar Stéttar-
sambandsins á sl. ári og þróun
sölu og framleiðslu búvaranna
en stjórnin hefur gert sínar
tillögur um að mæta þeim
vandamálum sem við er að fást
og þær voru lagðar fram á
aukafundi Stéttarsambandsins í
vetur.
Þá verða þarna á fundin-
um lögð drög að tillögum
þeirrar sjö manna nefndar, sem
landbúnaðarráðherra skipaði til
að gera tillögur í framleiðslu og
markaðsmálunum sagði
Gunnar.
I samtalinu við Gunnar kom
fram að í tiBögudrögunum er
gert ráð fyrir að lögfest verði
heimild til að setja á kvótakerfi
í framleiðslu sauðfjár- og naut-
gripaafurða og gjaldtöku af
innfluttum fóðurbæti. Þá er í
tillögunum gert ráð fyrir að
greiðslur fyrir afurðir sauðfjár
og nautgripa skerðist mismikið
eftir bústærð. Gunnar sagði að
hugmyndir væru uppi um að
nota hluta af því fe, sem fengist
inn af kjarnfóðurgjaldi og
kvótakerfinu til að fá bændur til
að minnka framleiðslu sína líkt
og gert hefur verið í Noregi.
Einnig er í tillögudrögunum
fleira er lýtur að því að auka
aðra atvinnustarfsemi en hinar
hefðbundnu búgreinar í sveitum
s.s. aukabúgreinár og léttan
iðnað.
— Þessi drög nefndarinnar
verða lögð fyrir fundinn til
kynningar og að honum loknum
gengur nefndin frá tillögum
sínum. Það er rétt að margir
bændafundir hafa lýst andstöðu
sinni bæði við fóðurbætisskatt
og kvótakerfi en aðrir mæla líka
með þessum aðgerðum. En ég
held að það sé mikilvægt eins og
reyndar hefur verið bent á af
ákveðnum bændafundum, að
aðalfundur Stéttarsambandsins
taki forystu í þessum málum,
því við megum alveg eiga von á
því að stjórnvöld grípi að öðrum
kosti til aðgerða, sem við fáum
litlu um ráðið, sagði Gunnar.
Fjölmörg önnur mál verða til
Gunnar Guðbjartsson
umfjöllunar á fundinum að sögn
Gunnars og er vart gert ráð
fyrir að honum ljúki fyrr en á
fimmtudag. Meðal tillagna, sem
fundinum hafa borist, er tillaga
um að leita leiða til lækkunar á
verði búvara s.s. með hækkun
niðurgreiðslna en að sögn
Gunnars horfa menn nú
áhyggjufullir á að í haust verði
smjörbirgðir meiri heldur en
þær hafa nokkru sinni fyrr verið
og það þrátt fyrir smjörútsöluna
á dögunum. Framleiðslugeta
mjólkurbúanna til ostagerðar er
nú nýtt til hins ítrasta og verður
ekki aukin nema fé fáist til
breytinga á mjólkurbúunum.
— Án efa verða lánamálin
mikið til umræðu en í þeim
hefur verið að verða hálfgert
ófremdarástand, sagði Gunnar
og benti á að í ár hefðu engin
jarðakaupalán verið veitt, bú-
stofnkaupalán hefðu minnkað
hlutfallslega miðað við verðlag
og Stofnlándeildin hefði synjað
umsóknum um framkvæmdir
upp á hátt í milljarð. Þá hafa
einnig að sögn Gunnars komið
fram háværar kröfur frá bænd-
um um að afurða- og rekstrar-
lán til landbúnaðarins verði
hækkuð.
— Á þessu þingi verða menn
umfram allt að horfast í augu
við ný viðhorf í sölumálunum og
menn verða að taka afstöðu til
þess hvort þeir vilja mæta
þessum vanda með áframhald-
andi töku verðjöfnunargjalds
eða spyrna við fótum og draga
úr framleiðslunni, sem vitan-
lega verður ekki gert nema
menn fórni einhverju sagði
Gunnar að lokum.