Morgunblaðið - 06.02.1979, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. FEBRÚAR 1979
I
Fréttaský
Þróun og framvinda mála í íran
veröur æ ótrúlegri, og meira
ógnvekjandi aö ekki sé nú
talaö um þann almenna rugl-
ing, sem hún veldur. Þótt Kho-
meini sé kominn heim og keis-
arinn farinn hafa málin heldur
flækzt meira og ástandiö í
landinu er enn uggvænlegra.
Hættan á borgarastyrjöld vofir
enn yfir.
Þaö skýrist aö líkindum á allra
næstu dögum, hvaöa pól
Bakthiar forsætisráöherra tek-
ur í hæöina, og hvernig hann
bregst viö þeirri sérstæöu yfir-
lýsingu Khomeinis að hann
hyggist nú setja á stofn „lög-
lega ríkisstjórn" í íran, því aö
Bakthiar sé ekki annaö en
leppur keisarastjórnarinnar.
Ekkert hefur komið fram síö-
ustu vikur og mánuöi er gefi til
kynna aö klerkurinn sé fús aö
sveigja hársbreidd og yfirleitt
hefur hann ekki veriö til við-
ræðu um hvorki eitt né neitt
nema aö halda sínu striki.
Það vakti nokkra furðu, þegar
Khomeini kvaö upp úr meö þá
hugsjón sína að stofna ís-
lamskt lýðveldi meö hann sjálf-
an í áhrifastöðu vegna þess að
framan af haföi fátt bent til
þess aö hann ásældist per-
sónulega veraldleg völd og
íhlutun um stjórn. Hann segir
aö orö sín hafi verið slitin úr
samhengi og rangtúlkuð, þegar
hann hefur talað um þetta.
Hann segist ætla aö efna til
þjóðaratkvæðis um máliö um
leið og keisaradæminu hefur
veriö útrýmt. Hann vill láta
semja nýja stjórnarskrá sem
samrýmist kenningum Kórans-
ins. Trúarlegir minnihlutahópar
fengju aö starfa „svo fremi þeir
beröust ekki gegn þjóöarhags-
ring
/
Khomeini við tjald það
sem hann hefur haldið
f jölmennar bænasam-
komur í síðustu mán-
uði.
stillti oröum sínum í hóf. Þessu
skeytti hann engu og þrátt fyrir
allt var ákveðið aö veita honum
dvalarleyfi.
Þaö hefur vitaskuld veriö hálf
óhugnanlegt að fylgjast með
því aö úr fjarlægöinni í Frakk-
landi hefur hann jafnt fjarstýrt
fundum í yztu byggöum írans
þar sem myndir af honum hafa
verið haföar hátt á lofti, sem og
haft síöasta orðið um það
hvort bankar væru lokaðir eöa
olíuframleiösla væri í landinu.
Khomeini er aö margra mati
fremur tákn þeirrar andstööu
sem íranir hafa viljaö láta í Ijós
gegn keisaranum og stjórn
hans og embættismannakerfi
sem víst er spillt og rotiö. Þeir
hafa dregiö stórlega í efa hæfni
hans til aö stjórna. Einkum og
sér í lagi vegna þess aö sú
aðferð sem nærtækast er aö
láta sér koma í hug fellur
væntanlega ekki í kramið hjá
írönsku þjóöinni þegar á á aö
herða. Svo kann þó vitanlega
aö fara aö Khomeini reynist
raunsærri viö útfærslu á
sjónarmiðum Kóransins í dag-
legri stjórn en nú sýnist, komi
hann áformum sínum fram.
Það er vissulega meira en
vafasamt aö unnt reynist aö
stjórna íran um langan tíma án
þess aö raunsæi og mála-
miðlun komi til. Ef Khomeini
hreinlegur. Mikiö skegg og
stingandi svört augu. Hann er
eins og fram hefur einnig
komiö einn af fáum ayatollum í
íran en í shiitamúhammeöstrú
er ayatollah eins konar stað-
gengill guös.
Taliö er aö hann sé fæddur
aldamótaárið og í bænum
Khomeiny og tók hann nafn sitt
eftir bænum. Fjölskylda hans
var mjög trúuö og faöir hans
var og ayatollah.
Faöirinn var drepinn þegar
Khomeini var barn og hefur
hann jafnan staöhæft aö þaö
hafi verið fyrir tilstilli Reza
Khan, fööur núverandi keisara.
Aldrei tókst aö sanna þaö en
móöir hans og föðursystir
linntu ekki látunum fyrr en
moröinginn haföi verið hand-
tekinn og líflátinn. Khomeini
mun ekki hafa veriö í vand-
ræöum meö aö velja sér lífs-
starf, nam fræöin af miklum
fjálgleik og þótti snemma
mælskur. En oröfimi hans
beindist mjög snemma að því
aö gagnrýna stjórnarfariö og
þó sérstaklega persónulega þá
tvo keisara sem hafa verið viö
völd í íran síðustu hálfa öld.
Khomeini haföi af fyrrgreindum
ástæöum fullkomið hatur á
Reza Khan og hefur ugglaust
aldrei gefið syni hans
Mohammed Reza minnsta
tækifæri því aö hann sá í
syningum hinn gamla erRT-
fjanda endurborinn og snerist
nú aö því aö mikilli hörku aö
gagnrýna hann á strætum og
torgum og í bænahúsum eins
og hann haföi áöur gagnrýnt
fööur hans.
Málflutningur Khomeinis beind-
ist meöal annars aö því aö
keisarinn væri aö selja landiö í
hendur útlendinga og hann
baröi sér á brjóst og sagöi: aö
trúin væri í hættu og sálarró
þjóðarinnar fyrir bí ef keisarinn
fengi aö halda áfram á þessari
braut.
Hœpið virðistað fela forsjá
írans í hendur klerksins
munum“. Er ekki vafi á að
Gyðingar sem eru allfjölmennir
í íran óttast um hag sinn ef úr
verður og þykir oröalag þetta
ekki traustvekjandi. Afnumin
yröu lög um fóstureyðingar
sem þykja frjálsleg og gefið
hefur veriö í skyn aö ýmis
nýfengin réttindi kvenna yröu
skert til samræmis við Kóran-
inn. Áfengi verður bannaö, svo
og allar þær skemmtanir og
samkomur sem Khomeini telur
stríða gegn trúnni og er þá
ekki mikið eftir. Hann segist
munu taka samstarfið viö Vest-
urlönd til endurskoöunar, enda
andúö hans á Bretum og
Bandaríkjamönnum ótvíræö.
Yfirlýsingar hans um olíufram-
leiöslu og hvert henni veröi
beint stangast oft á. Væntan-
legt samstarf hans viö Sovét-
ríkin er á huldu eins og fleira,
því aö margt er mótsagna-
kennt og heldur loöiö hjá
klerki. Stundum virðist þeim
sem meö þessu ógnarspili
fylgjast, aö klerkurinn sé í raun
og veru bæöi heyrnarlaus og
skynlaus fyrir öðru en því sem
honum dettur í hug. „Hann er
geggjaður og elliær,“ segja
andstæöingar hans. „Hann er
réttborinn leiötogi, vegna þess
hve hugaöur og sannur hann
er. Hann er yfir allt hafinn,
hann er trúr aöeins einu —
sannfæringu sinni,“ segja aö-
dáendur hans.
Brottvísunin frá
írak reyndist öriagarík
En hvaö sem því líður viröist
framtíðarvelferð írans hanga í
beinaberum höndum hans. Og
margir hafa nú orðið til aö
harma þá ákvöröun keisarans
er hann fékk íraksstjórn til aö
reka hann úr landi. í írak var
hann aö mestu einangraöur og
þeir menn voru ekki margir
utan írans sem til hans þekktu
aö ráöi.
Hann fór þá til Frakklands og
settist aö í úthverfi Parísar. Þar
átti hann langtum greiöari aö-
gang aö allri heimspressunni
og hann var ekki seinn á sér aö
notfæra sér þaö og safnaði auk
þess aö sér hirö trúrra fylgis-
manna sinna. Hann hóf aö gefa
yfirlýsingar út og suöur og þær
voru svo kröftugar aö franska
utanríkisráöuneytiö sá sér ekki
annaö fært en fara þess kurt-
eislega á leit viö hann aö hann
mistekst á því sviöi má búast
viö harðnandi átökum, þar sem
tekizt veröur á um efnisleg
gæöi í staö andlegra áöur.
Hefur veriö haldinn
keisarahatri í hálfa öld
Khomeini er maöur harla
dulúöugur útlits. Hann er
hvunndags klæddur svartri
rytjulegri hempu sinni og
höfuöbúnaöur ekki tiltakanlega
Áriö 1963 greip keisarinn til
þess aö handtaka Khomeini en
í kjölfar handtökunnar fylgdu
svo blóðugar óeiröir aö keisar-
inn neyddist til aö sleppa hon-
um. Hann haföi veriö beittur
haröræöi í fangelsinu, én vilja-
þrek hans var óbugað meö öllu
og keisarinn lagöi fyrir hann
úrslitakosti: Khomeini mátti
tala um allt, nema keisarann,
ísrael og aö trúin væri í voöa
stödd.
„Um hvað er annað aö taia en
þetta?“ lét Khomeini skila til
keisarans, skundaöi út og hóf
upp sama sönginn. Hann var
þá settur í stofufangelsi og
nokkrum mánuöum síöar
sendur í útlegö. í fyrstu hélt
hann til Tyrklands en átti þar
illa vist og reyndi aö snúa heim
en fékk síöan aö hafast viö í
írak eins og alkunna er. Um
þær mundir var mjög stirö
sambúö milli íraks o írans og
írakar voru himinlifandi yfir því
aö fá þennan þekkta andstæö-
ing keisarans til landsins og
léöu honum búsetu í hinni
heilögu borg Nejef. En þaö
reyndist ekki sérstaklega vel til
fundið eins og áöur er aö vikið,
vegna þess hve bærinn er
afskekktur og var erfiðleikum
bundiö fyrir Khomeini aö koma
frá ser boðskapnum eins og
fljótt og stööugt og hann heföi
viljaö.