Morgunblaðið - 17.05.1979, Blaðsíða 24

KJARNORKA
24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. MAÍ1979
Orsökin
afglöp
og
tæknibilun
að byrjaði með dynk um
nótt. Óþjáll loki fór úr lagi
og á eftir fylgdi runa mannlegra
og tæknilegra mistaka. í stjórn-
arherbergi kjarnorkuversins
blikkuöu aövörunarljós og bjöllur
hringdu. Ungu mennirnir tveir á
næturvaktinni, Frederick og
Faust, brugöust skjótt við en
yfirvegaö og þrýstu á aö minnsta
kosti fimmtíu hnappa á fimmtán
sekúndum áöur en kjarnaofninn
stöövaöist. „Við skildum þaö
sem viö sáum,“ sagöi Ferderick,
„en þaö var ekki nóg.“
Aöeins voru nokkrar mínútur
liðnar er alvarlegur leki var kom-
inn aö verinu. Geislavirkt ský
breiddist yfir nær fjörutíu kíló-
metra svæöi í grennd viö veriö á
fáeinum dönum. Segja má aö
óhappið hafi verið táknrænt
kjarnorkuslys aö svo miklu leyti
sem þaö átti rætur aö rekja til
tæknibilunar annars vegar og
mannlegra mistaka hins vegar.
Þrýstivatnskjarnaofnar eins og
í Harrisburg eru meö tiltölulega
einföldu sniöi þrátt fyrir aö
stjórnar- og öryggisbúnaöur geri
þá afgeipa flókna.
í miöju ofnskýlinu er sívalur
þrýstihólkur umkringdur um
fimmtán sentimetra þykkum stál-
vegg. Inni í þessum hólki eru
nokkur lóörétt element meö
úraníumefni. Um þessi element
flæöir vatn til kælingar og til aö
flytja hita til gufuframleiöslu en
gufa knýr túrbínuna. Utan viö
þrýstihólkinn er önnur bygging til
varnar óhöppum.
Kjarnorkuverið á Three Mile Island á Susquehannaá í Pennsylvaníu.
HVAÐÁAÐGERA
VH) ÚRGANGINN?
Vísindamenn hafa í tuttugu ár
velt vöngum yfir því hvernig
losna megi viö geislavirkan úr-
gang. Bezta lausnin sem hingaö til
hefur litiö dagsins Ijós er aö
einangra hina notuöu efnisteina í
ryövöröum stálhylkjum og grafa
þau síöan til frambúöar mörg
hundruð metra í jörðu niöur. En þá
er vandinn hvar grafa eigi úrgang-
inn.
í augnablikinu eru nær fimm
þúsund tonn af geislavirkum úr-
gangi frá sjötíu og tveimur banda-
rískum kjarnorkuverum að finna í
gríöarstórum geymum undir
vatnsyfirboröi nærri verunum sjálf-
um. Hefur þeim veriö komiö þar
fyrir til bráöabirgöa og bíöa þau
þess aö fundinn verði varanlegur
grafarstaöur í þær fimm aldir sem
þaö tekur efnin aö veröa skaðlaus.
Hinn fullkomni grafarstaöur
veröur aö vera jaröfræðilega stöö-
ugur þannig að ekki sé hætta á aö
umbrot í jarðskorpunni valdi því aö
úrgangshylkin bresti. Einnig ætti
jarðvegurinn aö vera þurr svo þau
eyöist ekki af völdum vatnsstreym-
is. Hefur mönnum hingaö til virzt
sem saltnámur, grágrýtis- og
basaltjarövegur séu bezt til þess
fallin aö varöveita geislavirkan
úrgang.
Erfiöleikarnir á losuninni viröast
engu aö síður slíkir aö kunnur
kjarneölisfræöingur viö Massachu-
setts Institute of Technology,
Henry Kendall, segir: „Þetta
vandamál eitt sér gefur fulla
ástæöu til aö reistar séu skoröur
viö frekari útbreiöslu kjarnorkunn-
ar.“
Gengiö
frá
geisla-
virkum
úr-
gangi
KJARNOKKA BAKN
HERNAÐARTÆKM
Hermenn fylgjast með tilrauna
sprengingu í Bandaríkjunum.
Utbreiösla kjarnaofna sömu
tegundar og í Harrisburg
veröur aö skoöast í Ijósi kjarn-
orkusögunnar meö rætur í hern-
aöarþróun fimmta og sjötta ára-
tugarins.
Ekki er nema ein kynslóð um
garö gengin síöan menn reyndu
fyrst að leysa atómorku úr læö-
ingi. Atburöurinn átti sér staö
síödegis 2. desember, 1942.
í Chicagoborg kyngdi niöur
snjó á knattspyrnuvelli háskól-
ans. Innandyra í umbyggöum
leiksal undir stúkunni vestan-
megin voru þrjátíu vísindamenn
saman komnir umhverfis ofn
meö úraníum og grafítsteinum.
Eina konan í hópnum, Leona
Marshall Libby, tuttugu og
þriggja ára doktorsnemi, fylgdist
meö straumi nifteinda á mæli-
tæki sínu, en nifteindir eru sá
hluti atómkjarnans er losnar við
geislavirka splundrun hans og
notaöar eru til þess aö kljúfa
kjarna annarra úraníumatóma
gegn viönámi grafítsins.
Er leið að nóni tók hinn ítalsk-
ættaöi eölisfræðingur Enrico
Fermi aö brosa og tilkynnti aö
árangur heföi náöst. Samstarfs-
maöur hans, Eugene Wigner,
aftappaöi viö þetta tækifæri
flösku af Chianti, er lengi haföi
beðið. Tekizt haföi aö stjórna
fyrstu keöjuverkandi kjarna-
klofnuninni.
Tveimur og hálfu ári síðar gat
sprengjusmiöurinn Robert
Oppenheimer vitnaö í hin heilögu
hávamál Indlands. Honum virtist
sem „þúsund sólir skinu á himni í
einni svipan" er ymurinn af fyrstu
kjarnorkusprengjunni gnall yfir
auönir Alamogordoeyöimerkur-
innar. Aörir íbúar jarökringlunnar
spuröu fyrst tilveru þessa ógnar-
Vopns meö himinháu tortíming-
arskýi yfir Hirósíma og Nagasaki.
En styrjöldin var ekki fyrr til
lykta leidd en Oppenheimer gaf
fyrirheit um friösamlega beizlun
kjarnorkunnar. í náinni framtíö,
sagði hann í útvarpi, myndu
kjarnorkuver framleiða ódýra
raforku til almenningsnota. Þetta
takmark gaf ímyndunarafli orku-
verkfræðinga byr undir báöa
vængi. Geysilegt átak var gert í
nær öllum iönríkjum heims til
undirbúnings og rannsókna og
nam upphæöin í heild, vítt og
breitt um heim, ekki minna en
áttatíu og fimm þúsund milljörð-
um íslenzkra króna.
Tugir tækni- og eðlisfræöilegra
möguleika virtust opnast meö
tilkomu kjarnorkunnar. Á upp-
hafsárum atómtímans sögöu vís-
indamenn fyrir um þróun og
nýtingu kjarnaofna. Þeir myndu
ekki aðeins stækka heldur einnig
veröa áreiöanlegri. Þá myndu
kjarnaofnar stuöla aö nýjum
aöferðum viö fjarhitun, afsöltun
sjávarvatns og í efnaverkfræöi.
En þegar þrjátíu'r eru liðin eru
draumsýnir þessr enn fjarri því
aö veröa aö veruleika. Af hinum
vonglööu áætlunum gátu Banda-
ríkjamenn og síöan Vest-
ur-Evrópumenn og Japanir í kjöl-
fariö aöeins holdklætt eina: aö
fága og fullkomna hernaöar-
tækni.
Atómaprengja árið 1B4S.