Morgunblaðið - 17.05.1979, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. MAÍ 1979
Jón Þ. Árnason
Lífríki og lífshættir XXXVI:
Það er þversögn að halda þvi fram, að
velmegun geti vaxið samtímis að
náttúrauðævi ganga til þurrðar.
í skjóli
skilnings-
trésins
Tilraunir hugsandi fólks til að
skilja heiminn og hamfarir hans
ættu varla að geta talizt að-
finnsluverðar. Sérhver mann-
eskja, sem finnur hvöt hjá sér til
að standa föstum fótum í tilver-
unni, álítur sér þann rétt enda
sjálfgefinn, og tekur sér hann án
þess að spyrja kóng eða prest.
Hún mun því ekki skírast við að
reyna að brjóta hið torskiljan-
lega, jafnvel hið óskiljanlega, til
mergjar eftir beztu getu. En í
þeirri viðleitni munu flestir
komast furðufijótt að raun um,
hversu mörg og grimm ljón með
gapandi gin og hvassar tennur
varna vegar; m.a.s. þó að ætlunin
hafi ekki verið að bregða sér
nema spölkorn.
Af handahófi má taka nokkrar
flækjur úr daglegum fréttum,
sem fæstir munu eiga auðvelt
með að greiða úr, og sannfæra
jafnframt flesta um, hvílík
ógnargjá skilur á milli orða og
athafna þeirra, er heitið hafa að
tryggja mannkyni ævarandi frið,
stigvaxandi hagsæld og síaukna
hamingju.
Allir elska friðinn
Öllum kemur saman um, að
friður milli einstaklinga og
þjóða sé afar eftirsóknarverður,
og til stórveldastyrjaldar hugsa
þeir, sem á annað borð hugsa,
með hryllingi. Engum dylst að
allsherjarstríð táknar að öllum
líkindum endalok menningarlífs
á jörðinni, ef ekki skapadægur
jarðlífsins yfirleitt, þegar frá
líður. Um þetta greinir kapí-
talista og kommúnista ekki
heldur á, enda alveg ólatir við að
staðfesta með áherzluþungu
orðalagi í sameiginlegum sam-
þykktum og yfirlýsingum við
óteljandi tækifæri og oft að
tilefnislausu. Verkin hafa hins
vegar talað öðru máli. Það sýna
t.d. nýjustu hagskýrslur um
alþjóðaverzlun með hefðbundin
vopn betur en notalegt er til að
hugsa.
A árinu 1976 nam umsetning í
vopnaútflutningi $13.300.000.000
og féllu rúmlega % hlutar
heildarútflutningsins í skaut
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
einna, en helztu vopnaút-
flutningsríki voru sem hér grein-
ir:
Bandaríkin $ 5.200.000.000
Sovétríkin $ 3.700.000.000
Frakkland $ 840.000.000
Sambandslýðveldið
Þýzkaland $ 656.000.000
Og helztu innflutningsríki:
íran $ 1.400.000.000
ísrael $ 947.000.000
írak $ 765.000.000
Líbya $ 741.000.000
Fyrir ekki ýkjalöngu töldu
vinstrimenn vopnaframleiðslu
og vopnasölu hvers konar eina af
voðalegustu syndum auðvalds-
ins. Síðan þrælstjórnarríkin
tóku að efla hagvöxt sinn með
framleiðslu og útflutningi morð-
tóla á heimsmarkaðinn með
árangri, sem sjá má og ekki
beinlínis hefir orðið til að draga
úr blóðflóðum, fínnst þeim
syndin ekki nálægt því jafn
svört og áður.
Heimskirkjuráðið, hin vaska
framherjasveit boðbera
Fagnaðarerindisins, virðist fyrir
sitt leyti líka hafa fullan hug á
að gera söfnuðum sínum ljóst,
fyrir hverja hjörtu þeirra skuli
slá. Það stendur að vísu ekki í
vopnaverzlun, heldur styrkir
vígamenn endurgjaldslaust —
kristnum ber að temja sér
óeigingirni og fórnfýsi — með
fjárframlögum, t.d. launamorð-
ingjasveitir kommúnista við
Angolalandamæri Suðvest-
ur-Afríku (SWAPO), sem fengu í
sinn hlut $125.000 árið 1978 til
síns brúks.
Enn annað, sem skilningi
skyniborins fólks reynist ríflega
ofviða, er geðklofaæðið (mania
in schizophrenia), sem felst í
hinni þrálátu kröfu hagvaxtar-
trúboða um að þurrðargengd
óendurnýjanlegra náttúru-
auðæva verði viturlegast að
svara með eyðsluaukningu
þeirra samkvæmt vaxtavaxta-
reikningi. Og gegnir sízt furðu,
þar sem slíkt efnahagsskipulag,
með þversögnina sjálfa að
þungamiðju, væri óhugsandi
með öllu.
Kenninjíaþrenna
Reyndar hefir að einhverju
leyti hvarflað að hagvaxtar-
trúuðum upp á síðkastið, hversu
haldlaus og óheiðarlegur mál-
flutningur þeirra er. Vott þess
má m.a. merkja á því, að síðast-
liðin 2—4 ár hafa heyrzt raddir
úr þeirra röðum, sem láta
feimnislega að því liggja, að í
raun og veru stefni þeir að sömu
eða svipuðum markmiðum og
varðveizlufólk. Til stuðnings
Gulagríkin
næstmesti
vopnasali
heims
Heimskirkju-
ráðið og
skjólstæð-
ingar þess
200.000
fleiri með
11.000.000
minna
þess hafa þeir gert sér þrjár
kenningar aðallega:
Kenning nr. 1. Eingöngu
áframhaldandi „hagvöxtur“
megnar að skapa það fjármagn,
sem óhjákvæmilegt er til þess að
koma í veg fyrir náttúruspjöll og
bæta úr þeim, sem þegar eru
orðin.
Þetta þýðir umbúðalaust, að
skemmdarverkum verði að halda
áfram af auknum krafti, ef unnt
eigi að vera að bæta skaðann.
Þetta er svipuð „röksemda-
færsla" og ef bankastjóri segði
við útgerðarmann, sem bæði um
lán til að láta gera við laskað
skip: „Viðgerð skipsins kostar
offjár. Þér skulið því halda á
miðin og kappkosta að græða
eins og mest þér megnið, tala svo
við mig seinna og þá má vera, að
við getum látið hefjast handa við
viðgerðir."
Engin framleiðsla er hugsan-
leg nema á kostnað náttúruríkis-
ins. Ef hún ofbýður endursköp-
unarmætti þess, rýrnar höfuð-
stóllinn og unnin spjöll verður
aldrei hægt að bæta nema að
hluta. Fyrirslátturinn, sem er
uppistaða hinnar gagnstæðu
„kenningar" hefir enda afhjúpað
sig á síðari árum: í Bandaríkj-
unum, Vestur-Þýzkalandi og víð-
ar er framkvæmd umhverfis-
verndunarlaga ýmist frestað æ
ofan í æ ellegar ákvæði þeirra
þynnt út til „hagræðirigar".
Kenning nr. 2. Framleiðsluna
verður að auka jafnt og þétt til
að kleift megi verða að hjálpa
aumingja vanþroskuðu þjóðun-
um til þess að eignast stálverk-
smiðjur og skrifstofubákn svo að
ríkisrekstur þeirra fái hjarað.
Hjálpina verður að veita af
óeigingjörnum hvötum, en eink-
um þó í yfirbótaskyni vegna
„nýlendukúgunar" afa, langafa
og langalangafa núlifandi Vest-
urlandakynslóða. Svo og ekki
sízt til að fullnægja jöfnun-
aráráttu.
Nú-jæja, látum það gott heita,
hagvöxtur hefir aukizt í vestri
og austri, en framlög miðað við
brúttó-þjóðarframleiðslu flestra
Vesturlandaríkja hafa lækkað
og GULAGríkin hafa ekki lagt
eyrisvirði af mörkum án þess að
hrifsa margfalt meira til sín í
staðinn með einum eða öðrum
hætti.
Um jöfnunina er það að segja,
að bilið hefur sífellt breikkað.
Öðruvísi gæti ekki heldur verið
samkvæmt stærðfræðilegum
lögmálum nema leið niður-jöfn-
unarinnar yrði valin. Ef
brúttó-þjóðarframleiðsla ein-
hvers Vesturlandaríkis væri lát-
in jafngilda 100, en 10 til saman-
burðar í tilgreindu vanþroska-
ríki, þá myndi hið fyrrnefnda
hafa náð 105 að 1 ári liðnu og hið
síðartalda 10,5 miðað við 5%
aukningu í báðum ríkjum. Eftir
2 ár yrði hlutfallið orðið 110,250
á móti 11,025, og að 14 árum
liðnum 200 á móti 20. Mismunur-
inn er þá ekki lengur 90 eins og í
upphafi, heldur 180. Og ef enn er
framreiknað, t.d. um önnur 14
ár, verður mismunurinn orðinn
360 stig, þ.e. 400 á móti 40.
Kenning nr. 3.
Áframhaldandi „hagvöxtur", er
óhjákvæmilegur til þess að leysa
ýmis „félagsleg vandamál" inn-
anlands.
Þessi staðhæfing fær ekki
staðizt fremur en kenning nr. 2,
og einkum af sömu ástæðum,
sökum þess að tekjuaukning á
sér nær undantekningarlaust
stað í hundraðshlutahækkunum,
hvað svo sem gaspri verkalýðs-
hreyfingarinnar um'launajöfnun
líður. Launabilið breikkar því
sjálfkrafa eftir sömu reglum,
bara með nokkrum mildandi
frávikum úr einum tíma í annan.
Þrátt fyrir þau, ýtir marglofaður
„hagvöxtur" ekki vitund undir
„félagslegt réttlæti", sér í lagi
vegna þess, að því lengur sem
þvílíkt launakapphlaup varir,
þeim mun æfari gerast und-
ir-stéttarforstjórar, sem telja
yfirleitt að hundraðshlutahækk-
anir, er gilda eiga um allt vinnu-
verð, séu bölvanlegar og verði
stöðugt ranglátari með tíman-
um. „
Játa verður, að í þeim efnum
hafa þeir heilmikið til síns máls,
þar sem við ríkjandi stjórn-
skipulagsaðstæður verður ógern-
ingur að leggja drög að gæzlu
heildarhagsmuna með slíku
háttalagi. Það leiðir þvert á móti
til sífellt illúðlegri stéttarígs og
öngþveitis.
Af þessum 3 kenningasmíðum
verður fullljóst, að jafnvel hinar
jákvæðustu rökstoðir, sem reynt
hefir verið að styðja hagvaxtar-
risann upp við, fá ekki staðizt;
alveg burtséð frá því, að þessar
„mannréttindakröfur" gætu því
aðeins nálgazt raunhæfa mögu-
leika til framgangs, að skilyrði
jarðar leyfðu. Þau eru hins vegar
ekki fyrir hendi nema í bezta
falli einungis um skamma hríð
enn. Og um skamma hríð, það
þýðir í þessu sambandi ekki einu
sinni örfáar aldir, og þá aðeins
að því tilskildu, að niðjarnir erfi
dauð fiskimið, steinsteyptar
sveitir og gjörrænd hráefna-
forðabúr — full af geislavirkum
kjarnorkuúrgangi.
Síðan um þetta leyti í gær
gáfu Bandaríkjamenn út rösk-
lega 97.000.000 tékka, mannkyni
og múgkyni fjölgaði allt að því
200.000 kroppa og óendurnýjan-
legur hráefnaforði jarðar þvarr
um nálega 11.000.000 tonn.