Morgunblaðið - 30.10.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. OKTÓBER 1979
Eyjólfur
Konráð
Jónsson:
í upphafi þessara orða langar
mig að minna á, hve ör þróun
hafréttarmálanna hefur verið.
Fyrir 6 árum stóðum við í þorska-
stríði til að reyna að afla okkur 50
sjómílna fiskveiðiréttinda, og þá
fyrst var baráttan fyrir einhliða
útfærslu í 200 mílur tekin upp
fyrir alvöru. Nú finnst okkur samt
sem 200 sjómilna efnahagslögsaga
sé sjálfsagður hlutur og svo hefði
raunar ætíð átt að vera.
Að öllu þessu athuguðu hljótum
við að standa fast á okkar rétti. í
fyrsta lagi verðum við að halda til
streitu óskertri 200 mílna efna-
hagslögsögu okkar og í öðru lagi
að krefjast jafnréttis við Norð-
menn að því er varðar réttindi á
Jan Mayen-svæðinu."
Þá er það rakið, að við íslend-
ingar þurfum í viðræðum við
Norðmenn að varast að blanda
saman hagsmunum á Jan Mayen
svæðinu og hagsmunum okkar
ísiendinga innan 200 milna efna-
hagslögsögu. Við megum ekki við-
urkenna, að Norðmenn einir fari
með rétt varðandi Jan Mayen
svæðið, heldur sé þar um sameig-
inlegt hagsmunasvæði að ræða.
Þess vegna verði í viðræðunum
ekki rætt um hagsmuni innan
grípa til sérstakra aðgerða, ef
þurfa þætti, en íslendingar óskuðu
þá að gera sambærilega bókun af
sinni hálfu. Var þá Ijóst orðið, að
báðir aðilar hugðust halda rétt-
indum sínum til streitu. Og þá
sögu verður að segja eins og hún
er, enda á vitorði fjölmargra
blaðamanna, sem með fylgdust,
þótt utan dyra væri, að norsku
fulltrúarnir eyddu mestum tíma
síðari dagsins í umræður sín á
milli, og leyndi sér ekki, að
ágreiningur var um það, hve langt
væri unnt að ganga í samningum
við íslendinga, þegar þeir héldu
fast á beinum eða óbeinum kröf-
um sínum um jafnrétti að því er
svæðið varðaði.
Umræðurnar færðust þá inn á
hálögfræðilegt svið, þar sem á það
Vaxandi skilningur á
íslenzkum réttindum
á Jan Mayen-svœöinu
í annan stað má vekja á því
athygli, að ekki er nema hálft
annað ár síðan fulltrúar íslands á
hafréttarráðstefnunni tóku að
gera sér grein fyrir þýðingarmikl-
um hafsbotnsréttindum, sem
Islendingar gætu hugsanlega gert
tilkall til, og ekki nema rúmt ár
síðan baráttan fyrir réttargæzlu í
þessu efni var hafin af einurð.
Hugur Islendinga, eins og fleiri
þjóða, hafði fyrst og fremst verið
bundinn við fiskveiðiréttindin, en
þegar 200 mílna efnahagslögsagan
hafði sigrað, hlutu ný sjónarmið
að taka við og barátta okkar í
landhelgismálum að færast yfir á
ný svið.
Ekki var því óeðlilegt, að þrjú
fyrstu mál Alþingis haustið 1978
beindust að þessum nýju mark-
miðum, en þau fjölluðu um samn-
inga við Norðmenn um réttindi á
Jan Mayen svæðinu, utan 200
sjómílna efnahagslögsögu íslands,
um rannsókn landgrunns Islands
og um ytri mörk landgrunnsins til
suðurs og mótmæli gegn ásælni
Breta á Rockall svæðinu. Þótt hér
eigi einungis að ræða um Jan
Mayen svæðið minni ég á allar
þessar tillögur, því að þær eru
náskyldar.
Það hefur orðið að samkomulagi
á milli okkar frummælendanna,
að Gunnar Schram, prófessor,
fjallaði um réttarreglurnar eins
og þær eru í dag, að svo miklu
leyti sem unnt er að tala um
mótaðar réttarreglur, eins og
hann líka hefur gert, en ég fjallaði
meira almennt um málið og þá
ekki einungis lögfræðilegu hliðina,
heldur líka þá pólitísku, því að
ekki verður hjá því komist, þar
sem Jan Mayen deiluna er einmitt
reynt að leysa af stjórnmála-
mönnum til að komist verði hjá
alvarlegum árekstrum milli
frænda og vinaþjóða.
I nokkrum orðum verð ég að
rekja helztu rök fyrir því, að
íslendingar telja sig eiga réttindi
á Jan Mayen svæðinu og styðst þá
við greinargerð, sem ég afhenti
utanríkisráðherra hinn 30. apríl
s.l. að höfðu samráði við aðra
fulltrúa stjórnmálaflokkanna á
hafréttarráðstefnunni. í þessari
greinargerð segir fyrst:
„Allt er enn óráðið um réttindi
eyja eins og Jan Mayen, þó að
ákvæði 121. gr. uppkastsins að
hafréttarsáttmála sé Norðmönn-
um vissulega styrkur í þeirri
baráttu, sem þeir heyja. Yfirlýs-
ing Norðmanna um, að þeir hygg-
ist taka sér 200 mílna efnahags-
lögsögu er þess eðlis, að við
verðum að standa vel á verði og
tína saman öll þau rök sem styrkt
geta hinn íslenzka málstað. Við
ýmsu hafa þeir auðvitað gagnrök,
en samt er rétt að benda á
eftirfarandi:
1. Jan Mayen er á okkar land-
grunni.
2. Svæðið heitir á öllum jarð-
fræðikortum „Islenzka hásléttan",
(Icelandic Platau) og dýpi yfirleitt
1—2000 metrar, þar sem það er
ekki ennþá minna.
3. Úthafsgjá er á milli Noregs
og Jan Mayen, um það bil 3500
metrar á dýpt.
4. Jan Mayen varð fyrst „ann-
exia“ Noregs 1921 og ekki innlim-
uð fyrr en 1930. Fram að þeim
tíma var hún allt eins talin íslenzk
eins og norsk.
5. íslendingar sóttu til Jan
Mayen rekavið og töldu sér full-
heimilt á undan Norðmönnum og
hafa ætíð litið svo á að þeim væri
heimil hagnýting þessa hafsvæðis.
6. Hafréttarreglur eiga að
byggjast á sanngirnissjónarmið-
um fyrst og fremst, og óbyggð
smáeyja, sem fyrir tilviljun varð
norsk en ekki íslenzk, getur ekki
haft sambærilegan rétt við þjóð-
land.
7. Engar alþjóðareglur hafa
myndast um óbyggðar smáeyjar á
landgrunni annars ríkis. Fulltrúar
Norðmanna hafa verið beðnir um
að benda á dæmi um slika eigna-
töku, en ekki getað fram að þessu.
8. Efnahagslögsaga Norðmanna
við Jan Mayen myndi skerða
hafsbotnsréttindi okkar, jafnvel
þótt þeir viðurkenndu óskoraða
200 mílna efnahagslögsögu okkar,
því að efnahagslögsagan tekur
bæði til hafsins og hafsbotnsins.
9. Réttur til efnahagslögsögu
einskorðast við þjóðlönd og hefur
verið að myndast „de facto“, þar
sem ríki hafa tekið sér hann.
Engin slík lög hafa myndast um
óbyggðar smáeyjar á landgrunni
annarra. Sjálft orðið „efnahags-
lögsaga" sýnir, að tilvist þessarar
nýju þjóðréttarreglu byggist á því
að tryggja þurfi hag fólksins, sem
strandríki byggir, en þessi nýskip-
an er ekki tekin upp vegna fjar-
lægra eyja.
10. 121. grein uppkastsins að
hafréttarsáttmála er ekki alþjóða-
lög fremur en annað, sem í
drögunum stendur. Ekkert af því
hefur verið samþykkt. Eru því
ekki alþjóðareglur að lögum („de
jure“) og aðeins það, sem almennt
hefur komið til framkvæmda, er
réttur í raun („de facto").
11. Norðmenn yrðu fyrstir
þjóða til að ryðjast inn á land-
grunn annars ríkis, vegna
óbyggðrar smáeyjar, með þeim
hætti, sem þeir nú hafa tilkynnt,
að þeir hugsi sér.
okkar 200 sjómílna efnahagslög-
sögu, án þess þá að jafnframt
verði rætt um sameiginlega hags-
muni innan efnahagslögsögunnar
við Noreg, — og raunar mætti
gjarnan gera það, þar sem við
höfum mikilla hagsmuna að gæta
að því er norsk-íslenzka síldar-
stofninn varðar — og uppeldis-
stöðvarnar við Noregsstrendur.
Umræðurnar í Ráðherra-
bústaðnum 29. og 30. júní féllu
líka í þennan farveg er á leið. Og
mun ég nú gera nokkra grein fyrir
þeim, að svo miklu leyti, sem ég
tel mér það heimilt, með hliðsjón
af því, sem þegar hefur birzt í
fjölmiðlum og menn rennir meira
og minna grun í.
í grein í Morgunblaðinu 10. júlí
s.l., sem ég leyfi mér hér með að
vitna til, vék ég að þessari tog-
streitu á fundinum í Ráðherra-
bústaðnum. Þar segir:
„í þrem tilvikum fylgdi íslenzka
samninganefndin fram þeim sjón-
armiðum, sem í „punktum til
utanríkisráðherra" er vikið að:
1) Norðmenn þreifuðu fyrir sér
um viðurkenningu eða afskipta-
leysi Islendinga af því, að þeir
tækju sér efnahagslögsögu, síðan
fiskveiðilögsögu og loks einhverj-
ar mildari fiskverndunarráðstaf-
anir á grundvelli 5. gr. norskra
laga um efnahagslögsögu. Það
kom ekki til greina, nema Islend-
ingar áskildu sér sambærilegan
rétt.
2) Norðmenn vildu „miðlinu"
milli íslenzkrar efnahagslögsögu
og Jan Mayen-lögsögu eða fisk-
veiðitakmarka, sem vera skyldu
norsk. Um það voru íslendingar
ekki til viðræðu.
3) Norðmenn vildu hafa hönd í
bagga um ákvörðun heildarloðnu-
afla innan íslenzkrar efnahags-
lögsögu, því var eytt.
Ef við hefðum fallizt á eitthvað
af þessu, hefðum við veikt okkar
stöðu, viðurkennt meiri rétt en
Norðmönnum ber. Þess vegna kom
það ekki til álita, a.m.k. ekki af
minni hálfu."
Síðar í greininni segir að gefnu
tilefni:
„íslendingar eiga rétt á Jan
Mayen-svæðinu, a.m.k. til jafns
við Norðmenn; það verða menn að
fá inn í kollana sína. Samningar
um eins árs loðnukvóta (— eins
mánaðar loðnukvóta — eða bara
einnar viku), sem firra mundi
íslendinga þessum rétti, eru svo
fjarri lagi, að engu tali tekur, enda
væri þar um að ræða afsal lands-
réttinda, sem 21. gr. stjórnar-
skrárinnar tæki til.“
Erindi flutt
í Háskólan-
um 25. októ-
ber á uegum
Orators,
félags
laganema
Umræður þessar voru vissulega
erfiðar og stóðu samtals í meira
en 20 klukkustundir. Fyrri daginn
var haldið áfram fram á nótt og
báðir aðilar gerðu þá drög að
samkomulagi. Ekki var annað
vitað en að fullt samkomulag væri
um skiptingu loðnuaflans utan 200
mílna efnahagslögsögu íslands
næsta morgun, þannig að á
sumarvertíð veiddi hvor aðili um
sig 90 þús. tonn af loðnu að
hámarki, og í annan stað var
samkomulag um það, að koma upp
sameiginlegri nefnd og að báðir
aðilar skuldbindu sig til að hafa
samráð um fiskverndaraðgerðir
og önnur sameiginleg áhugamál,
að því er fiskveiðar varðaði, á
svæðinu og réttindi á sviði haf-
réttarmála almennt.
Norðmenn lögðu megináherzlu
á að fá íslendinga til að sam-
þykkja, að þeir gætu gert sérstak-
ar fiskverndarráðstafanir á Jan
Mayen svæðinu á eindæmi sitt, ef
þeim hagsmunum, er verið væri að
semja um. þ.e.a.s. loðnustofninum,
væri ógnað af þriðja aðila. Vitn-
uðu þeir m.a. til norskra laga, sem
heimiluðu þeim slíkar aðgerðir.
íslendingar voru ófáanlegir til
að gefa nokkra slíka yfirlýsingu,
og varð þá niðurstaðan sú, að
Norðmenn óskuðu að taka inn í
samninginn einhliða yfirlýsingu
af sinni hálfu um, að þeir mundu
var bent, að ný þjóðréttarregla
hefði myndast, við slíka samn-
ingsgerð, þar sem um væri að
ræða sameiginleg yfirráð á
víðáttumiklu hafsvæði, en hvergi
væri í uppkasti að hafréttarsátt-
mála gert ráð fyrir slíkri réttar-
reglu, þótt hitt lægi raunar fyrir,
að ekkert bann væri við slíku í
uppkastinu, né annars staðar í
alþjóðalögum eða drögum að
þeim. Rahnar hefur síðar verið á
það bent, að regla þessi sé ekki
alveg ný af nálinni, því að Norð-
menn sjálfir hafi grátt svæði í
Barentshafi með Rússum, og er
þar auðvitað ekki um annað að
ræða en sameiginleg hagnýt-
ingarréttindi eða yfirráðarétt. Á
hitt hefur líka verið bent, að flest
sé nú nýtt í hafréttarmálum og
réttarreglur í þeim efnum séu nú
einmitt í mótun og því rétta
tækifærið til að hallast að heppi-
legustu lausninni, sem Islendingar
telja vera sameiginleg yfirráð með
einhverjum hætti. Þar að auki er
þess að gæta, að allur andi
hafréttaruppkastsins beinist ein-
mitt að því, að þjóðunum beri að
semja og forðast árekstra.
Víðtækt svigrúm hlyti því að vera
til samninga.
Eins og alkunna er náðist ekki
lokasamkomulag í Ráðherra-
bústaðnum, þótt drög að því hefðu
verið skrifuð og meira að segja
breytt tvívegis að ósk norsku
fulltrúanna — og íslendingar
vissu ekki annað en að þar með
væri samkomulag á komið. En
síðan hafa fulltrúar íslenskra
stjórnmálaflokka, sem um mál
þetta hafa fjallað, allir hallast að
einhverskonar sameiginlegum
hagnýtingar- eða yfirráðarétti, í
mismunandi ríkum mæli að vísu.
Þannig liggur það fyrir, að í
framhaldsviðræðum við Norð-
menn verður á það reynt, hvort
samkomulag geti náðst um ein-
hvers konar sameiginlegan hag-
nýtingarrétt.
Þessar tillögur islenzkra stjórn-
málamanna hafa meira og minna
verið birtar, og það sem óbirt er
tel ég mig ekki hafa heimild til að
rekja og fer því ekki lengra út í
þessa sálma, enda er myndin orðin
ærið skýr í hugum íslendinga og
Norðmenn farnir að gera sér grein
fyrir því, að þeir verða að taka
tillit til íslenskra hagsmuna á
þessu svæði.
Og auðvitað er hér ekki einungis
um fiskveiðiréttindi að ræða.
Hafsbotnsréttindin geta einnig
verið mikilvæg. Og ljóst er, eins og
áður segir, að Norðmenn mundu