Morgunblaðið - 16.02.1980, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 1980
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 1980
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.500,00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakiö.
Fjöldaflokk-
ur frjáls-
hyggjufólks
Ellert B. Schram, formaður fulltrúaráðs sjálfstæðisfé-
laganna í Reykjavík, flutti ræðu á flokksráðsfundi,
sem vakið hefur verðskuldaða athygli. Þar dregur hann
fram í dagsljósið höfuðatriði, sem menn verða að hafa í
huga, er þeir leggja mat á atburðarás í íslenzkum
stjórnmálum síðustu mánuðina:
• 1) Hann bendir á erfiða samningsstöðu formanns
Sjálfstæðisflokksins í stjórnarmyndunarviðræðum vegna
þess, að varaformaðurinn hafi á sama tíma boðið upp á
sjálfstæðar viðræður — á bak við formanninn og
þingflokkinn.
• 2) Varaformaðurinn afsaki gjörðir sínar með því, að
hann hafi verið að bjarga heiðri Alþingis, enda hefði
utanþingsstjórn orðið því til vansæmdar. Þetta komi illa
heim og saman við það, að eftir að vinstri stjórnin
klofnaði 1979 hafi þessi sami maður verið harðasti
talsmaður utanþingsstjórnar í þingflokki sjálfstæð-
ismanna.
• 3) Er það til framdráttar sjálfstæðisstefnunni, spurði
Ellert, þegar Þjóðviljinn getur lýst málefnasamningi
nýrrar ríkisstjórnar svo: „í þýðingarmiklum atriðum
tekur sá málefnasamningur, sem nú hefur verið gerður,
þeirri stefnuyfirlýsingu fram sem samin var sem
undanfari seinustu vinstri stjórnar". Sjálfur lýsti Ellert
samningnum sem loðmullu og lýðskrumi.
Orðrétt sagði Ellert B. Schram um stjórnarmyndunina:
„Eg hefi líkt þessu framferði við það, að ég gangi með lið
mitt til úrslitaleiks í knattspyrnu. Meirihluti áhorfenda er
að vísu á bandi mótherjanna, en mínir menn eru
staðráðnir í að standa saman, og að sigur muni vinnast —
ef enginn bregst. Ekkert mark er skorað og leikurinn er
framlengdur. Menn gerast þreyttir og áhorfendur óþreyju-
fullir. Þá skeður það óvænta; einn liðsmanna minna
spyrnir knettinum í eigið mark. Hann gefur þá skýringu,
að hann hafi verið þreyttur á þófinu; áhorfendur fagna að
úrslit hafa náðst. En eftir standa samherjar hans,
ráðvilltir og sviknir. Þeir vita ekki, hvaðan á sig stendur
veðrið.“ Enn segir Ellert: „Fyrstu viðbrögð eru undrun,
síðan reiði, að lokum hryggð. Við erum hryggir yfir því, að
þá , sem við höfum treyst, hefur brostið skilning á því, að
leiðin til farsældar í lífi og starfi er fólgin í drengskap og
heilindum."
í lyktum ræðu sinnar leggur formaður fulltrúaráðsins
áherzlu á það að sjálfstæðisfólk sýni samhug og stillingu.
Þingflokkurinn og flokksráðið lýsi andstöðu við stjórn og
stjórnarstefnu. Að svo stöddu eigi að láta þar við sitja.
Hyggindi en ekki heift eigi að vísa veginn, sem framundan
er, þó flokksmenn hafi vart geð til að fagna þeim
sérstaklega, sem hyggst „bjarga þjóðarhag í náðarfaðmi
kommúnista,“ eins og hann kemst að orði. Rétt sé að
reynslan og tíminn dæmi þá sem aðra af eigin verkum.
Morgunblaðið tekur heilshugar undir orð Ellerts B.
Schram. Sú ofsakæti, sem nú hefur gripið málgögn
höfuðandstæðinga Sjálfstæðisflokksins, Tímann og Þjóð-
viljann, segir og sjálfstæðisfólki — betur en flest annað —
hvað hér hefur í raun verið að gerast. Og mál munu
skýrast enn betur eftir því sem almenningur fær nánari
upplýsingar um framvindu mála.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur orðið fyrir ágjöf. Það hefur
áður gerzt. En uppruna sínum (samruna Ihaldsflokksins
og Frjálslynda flokksins) og grundvallarhugsjón trúr mun
hann áfram verða sterkasta stjórnmála- og sameiningar-
afl þjóðarinnar, þar sem réttur og velferð einstaklingsins,
hverrar manneskju, skipar öndvegið; fjöldaflokkur frjáls-
hyggjufólks, sem vill standa trúan vörð um borgaralegt
þjóðskipulag og þróa það til meira réttlætis og fullkomn-
unar. Skuggar tímabundinna óheilinda munu senn að
baki. Reynslunni ríkari mun sjálfstæðisfólk um land allt
byggja upp framtíð flokks og þjóðar.
náðst milli þeirra og sjálfstæð-
ismanna og að tímabundið sam-
starf þessara tveggja flokka væri
líklegast til að ná einhverjum
árangri í viðureign við verðbólgu.
En Gunnar Thoroddsen bauð Al-
þýðubandalaginu upp á kost, sem
það hafði ekki þrek, framsýni og
vit til að hafna. Mönnum getur
stundum orðið hált á því að falla
fyrir freistingum.
Sú ákvörðun hinna nýju for-
ystumanna Alþýðubandalags að
falla fyrir freistingum Gunnars
Thoroddsens, mun leiða til þess,
að það tækifæri, sem nú gafst til
þess að Sjálfstæðisflokkur og Al-
þýðubandalag nálguðust hvort
annað er úr sögunni. Langur tími
mun líða þar til nokkrum sjálf-
stæðismanni dettur i hug að
reifa samvinnu við kommúnista
um aðkallandi dægurmál i
islenzkum þjóðmálum.
Alþýðubandalaginu var, þegar
á reyndi, meira í mun að grípa
stundartækifæri, sem gafst vegna
persónulegs metnaðar eins
manns, til þess að valda ágrein-
ingi innan Sjálfstæðisflokksins en
að ganga til heiðarlegs samstarfs
um lausn á aðkallandi vandamál-
um.
Veik staða sjálf-
stæðismanna í
ríkisstjórn
Stjórnarmyndun Gunnars
Thoroddsens staðfesti þau rök,
sem hér að framan voru færð
gegn samstjórn Sjálfstæðisflokks,
Framsóknarflokks og Alþýðu-
bandalags.
Málefnasamningur sá, sem
Gunnar Thoroddsen gerði við
hina flokkana er fráleitur frá
sjónarhóli sjálfstæðismanna.
Hann er málefnasamningur af því
tagi, sem vinstri stjórnir gera.
Það er engin tilviljun, að Hjörleif-
ur Guttormsson lýsir því í blaða-
viðtali, að það sé aðeins blæ-
brigðamunur á ríkisstjórn Gunn-
ars Thoroddsens og síðustu
vinstri stjórn.
Staða þriggja sjálfstæðismanna
í ríkisstjórninni er mjög veik.
Utan forsætisráðuneytis er skipt-
ing ráðuneyta þannig, að almenn
pólitísk áhrif þeirra eru sáralítil.
Forsendan fyrir samstarfi
Sjálfstæðisflokks við Alþýðu-
bandalag var alltaf sú, að flokkur-
inn gengi til slíks samstarfs með
fullum styrkleika. Gunnar Thor-
oddsen og félagar hans hafa ekki
þann styrk á bak við sig. Bæði
alþýðubandalagsmenn og fram-
sóknarmenn líta á þá sem gísla
sína í ríkisstjórninni. Báðir þessir
flokkar telja, að Gunnar, Friðjón
og Pálmi eigi ekki annarra kosta
völ en að sitja í ríkisstjórninni
eins lengi og þessum tveimur
flokkum þóknast. Um veika stöðu
þremenninganna í þessari ríkis-
stjórn þarf ekki að hafa fleiri orð.
Aukin spenna
— ný átök
Við þurftum nú á að halda
ríkisstjórn, sem gat sameinað í
stað þess að sundra. Að baki er
áratugur stöðnunar, upplausnar
og pólitísks ráðleysis. En því
miður hafa þeir stjórnmálamenn
sem nú hafa myndað ríkisstjórn
ekki verið nógu stórir í sniðum til
þess að hefja sig upp úr tækifær-
ismennsku líðandi stundar og
takast á við verkefni framtíðar-
innar með þeirri reisn, sem hæfir.
I stað ríkisstjórnar, sem stuðlar
að sáttum og samstöðu höfum við
fengið ríkisstjórn, sem sundrar.
Hún hefur orðið til við aðstæður,
sem eitra andrúmsloft milli
flokka og manna. Hún mun leiða
af sér aukna spennu og ný átök.
Stg.
SÖGULEG
SVIK
„Þú hlýtur að vera ánægður
með stjórnarmyndun Gunnars
Thoroddsens," sagði kunningi
minn við mig á dögunum. „Hinar
sögulegu sættir Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðubandalags,
sem þið Morgunblaðsmenn hafið
hvatt til, hafa náð fram að
ganga." Svar mitt var þetta: „Við
hvöttum ekki til sögulegra sátta
með sögulegum svikum.“
Stjórnarmyndun Gunnars
Thoroddse.is er söguleg svik við
Sjálfstæðisflokkinn, samstarfs-
menn hans í forystu þess flokks
og óbreytta flokksmenn, sem fyrr
og síðar hafa lyft honum til valda
og vegsemda. Hún mun ekki
stuðla að sáttum í íslenzku þjóð-
félagi heldur sundrungu. Hún
mun ekki hvetja til samstöðu á
erfiðum tímum, heldur eitra and-
rúmsloftið á vettvangi stjórnmál-
anna og leiða til aukinnar spennu
og nýrra átaka á fleiri sviðum
þjóðlífsins.
*
Isinn brotinn
Með samtölum Geirs Hall-
grímssonar við forystumenn Al-
þýðubandalagsins fyrri hluta jan-
úarmánaðar var ísinn brotinn í
samskiptum sjálfstæðismanna og
kommúnista. í fyrsta sinn í 34 ár
ræddu forystumenn þessara
tveggja andstæðu flokka að ráði
saman um hugsanlegt samstarf.
Málefnalegar forsendur þeirra
viðræðna voru nauðsyn víðtækrar
samstöðu um lausn verðbólgu-
vandans. Slíkar viðræður höfðu
ekki farið fram milli leiðtoga
Sjálfstæðisflokks og sósíalista frá
því í desember 1946 er Ólafur
Thors gerði ákveðna tilraun til að
endurreisa nýsköpunarstjórnina,
sem féll í október það ár, en þetta
mál er ekki í réttu söguiegu
samhengi nema þess sé getið að
einhverjar áþreifingar munu hafa
farið fram 1959 og síðari hluta
viðreisnartímabils um samstarf
milli þessara aðila.
Forsvarsmenn Alþýðubanda-
lags höfðu áhuga á þessum við-
ræðum. Opinberlega kom vilji
þeirra til þess að nálgast Sjálf-
stæðisflokkinn einungis fram í
því, að Svavar Gestsson afhenti
formanni Sjálfstæðisflokksins til-
lögur Alþýðubandalags í efna-
hagsmálum er hann hafði með
höndum umboð til stjórnarmynd-
unar og átti með honum fund.
Þetta var nýtt skref af hálfu
Alþýðubandalags og hafði þýð-
ingu.
Hins vegar leiddu þessar um-
ræður í ljós, að hinir nýju for-
ystumenn Alþýðubandalags eru
íhaldssamir í þess orðs verstu
merkingu. Þeir þora ekki að taka
áhættu. Þeir þora ekki að brjóta
upp á nýjum leiðum í pólitíkinni.
Þeir eru bundnir í viðjar gamalla
fordóma og viðtekinna skoðana.
Þeir eru hræddari við að eiga
samstarf við Sjálfstæðisflokkinn
heldur en sjálfstæðismenn eru við
samvinnu við þá. Asamt Fram-
sóknarforystunni eru forsvars-
menn Alþýðubandalags verstu
„Þessar umræður leiddu í Ijós, að hinir nýju forystumenn Alþýðubandalags eru íhaldssamir ... þeir þora ekki að taka
áhættu.. ,. þeir þora ekki að brjóta upp á nýjum leiðum ... Þeir eru bundnir í viðjar gamalla fordóma og viðtekinna
skoðana .. .Ásamt Framsóknarforystunni eru forsvarsmenn Alþýðubandalags verstu íhaldsmenn í íslenzkunr
stjórnmálum nú um stundir.“
Framsóknarflokkur kæmi í stað
Alþýðuflokks. Ég taldi það ekki
koma til greina. Rökin fyrir því
eru þessi:
Fyrsta:
Alþýðubandalag og Framsókn-
arflokkur eru höfuðandstæðingar
Sjálfstæðisflokks. Stór hópur
sjálfstæðismanna getur alls ekki
hugsað sér samstarf við Alþýðu-
bandalag. Sá hópur er líka stór,
sem er enn andsnúnari samstarfi
við framsóknarmenn og telur þó
þessa flokka tvo. í þriggja flokka
viðræðum verða allir að fá eitt-
hvað. Sjónarmið framsóknar-
manna og alþýðubandalagsmanna
eru áþekk í fjölmörgum málum.
Sameiginlega hefðu þeir gert
kröfu til að ná fram svo mörgum
stefnumálum sínum, að óviðun-
andi hefði orðið fyrir Sjálfstæðis-
flokk.
briðja:
Allt frá árinu 1956 er fyrsta
vinstri stjórn lýðveldisins var
mynduð hefur verið náið samband
milli Framsóknarflokks og Al-
þýðubandalags. Það samband var
innsiglað á viðreisnarárunum,
þegar þessir tveir flokkar voru í
stjórnarandstöðu í 13 ár sam-
fleytt. Þeir hefðu jafnan staðið
saman gegn sjónarmiðum Sjálf-
stæðisflokks í ríkisstjórn og sjálf-
stæðismenn því átt undir högg að
sækja. Pólitískar aðgerðir Gunn-
ars Thoroddsens við stjórnar-
myndun hans hafa orðið til þess
að sjálft stjórnarmynztrið hefur
jarðveg fyrir stjórnarmyndun
Gunnars Thoroddsens. En þá tek-
ur hann hugmynd, sem stefnir til
sátta og framkvæmir hana á svo
afskræmdan hátt, að hún leiðir til
aukinnar sundrungar.
Að falla fyrir
freistingum
Ég hygg, að margir áhrifamenn
í Alþýðubandalaginu, ekki sízt í
verkalýðsarmi þess, hafi talið það
nokkurs virði, að samband gæti
RAGNAR ARNALDS
SVAVAR GESTSSON
HJÖRLEIFUR GUTTORMSSON
ÓLAFUR RAGNAR GRÍMSSON
íhaldsmenn í íslenzkum stjórn-
málum nú um stundir.
Alþýðubandalagsmenn treystu
sér ekki í samstarf við Sjálfstæð-
isflokkinn nema í þjóðstjórn. Þeir
voru hvorki tilbúnir í tveggja
flokka stjórn né nýsköpunar-
stjórn en nefndu stjórn með
Framsókn. Eftir að Benedikt
Gröndal skilaði umboði sínu til
forseta lögðu alþýðubandalags-
menn þunga áherzlu á þjóðstjórn.
Sérstök samþykkt var gerð í
þingflokki þeirra um að reynt yrði
að koma á þjóðstjórn. Gagnstætt
því sem margir töldu, var þeim í
mun að eiga aðild að næstu ríkis-
stjórn. Hér er komin skýring á
því að Geir Hallgrímsson lagði
svo mikla áherzlu á viðræður um
þjóðstjórn. Hann vildi láta reyna
á það til þrautar hvort ólík
þjóðfélagsöfl gætu tekið höndum
saman um lausn verðbólgunnar.
Sjálfstæðis-
flokkur, Fram-
sóknarflokkur,
Alþýðubandalag
í grein, sem ég ritaði í Morgun-
blaðið í desembermánuði sl. um
hugsanlegt samstarf Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðubandalags,
nefndi ég tveggja flokka stjórn og
nýsköpunarstjórn. Hins vegar
ræddi ég ekki þann kost, að
skárra að vinna með kommúnist-
um. Sá forystumaður Sjálfstæðis-
flokks, sem hefði lagt til samstarf
við þessa flokka báða í ríkisstjórn
hefði lent í miklum erfiðleikum.
Raunar er ég sannfærður um, að
við eðlilegar aðstæður hefði til-
laga um slíka stjórn ekki náð
fram að ganga í valdastofnunum
Sjálfstæðisflokksins. Bæði í þing-
flokki og flokksráði voru sterkir
aðilar, sem voru andvígir hvers
kyns samstarfi við Alþýðubanda-
lagið og þá ekki sízt af þessari
gerð. T.d. mun Gunnar Thorodd-
sen hafa verið einn þeirra sem
lýsti andstöðu við samstarf við
kommúnista, þegar það var rætt í
upphafi stjórnarkreppunnar.
Annað:
Sjálfstæðisflokkur hefði átt af-
ar erfitt með að ná viðunandi
málefnasamningi í viðræðum við
„Stjórnarmyndun Gunn-
ars Thoroddsens er
söguleg svik viö Sjálf-
stæðisflokkinn ... hún
mun ekki stuðla aö sátt-
um, heldur sundrungu ...
hún mun ekki hvetja til
samstöðu, heldur eitra
andrúmsloftið ... hún
leiöir til aukinnar spennu
og nýrra átaka.“
fallið í skuggann en þau rök, sem
rakin eru hér, gefa til kynna,
hvers vegna Geir Hallgrímsson
taldi stjórnarmyndun af þessu
tagi ólíklega.
Hins vegar hafa umræður um
hugsanlegt samstarf Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðubandalags sjálf-
sagt að einhverju leyti skapað
Búvörur hækka um
næstu mánaðarmót
Frétt Morgunblaðsins byggð á
ummælum landbúnaðarráðherra
VIÐ verðlagningu búvara 1. des.
sl. ákvað þáverandi ríkisstjórn
Alþýðuflokksins að fresta hækk-
un á vinnslu- og dreifingarkostn-
aði mjólkur og mjólkurvara,
þrátt fyrir að sexmannanefnd
væri sammála um niðurstöður
sinar.
Þessi ráðstöfun hefur haft í för
með sér, að mjólkurbúin hafa
ekki getað greitt fyrir mjólk til
bænda, svo sem þeim ber og sú
skerðing komið að fullu fram'á
nettótekjum þeirra.
Ríkisstjórnin hefur ákveðið að
þetta verði leiðrétt um nk. mán-
aðamót og jafnframt að það tap,
sem hefur orðið hjá bændum
vegna umræddrar synjunar fv.
ríkisstjórnar, verði að fullu bætt
með tímabundinni aukaniður-
greiðslu úr ríkissjóði eftir nánari
ákvörðun. Þannig verði heildar-
tekjur mjólkurbúa í landinu þær
sem til er ætlast við verðlagningu
sexmannanefndar.
Sú umframhækkun niður-
greiðslna, sem af þessu leiðir,
fellur niður, þegar því marki er
náð, segir í fréttatilkynningu frá
landbúnaðarráðuneytinu í gær.
Aths. ritstj.
Vegna ummæla Pálpia Jónsson-
ar, landbúnaðarráðherra, í sjón-
varpsfréttum í gærkvöldi þess
efnis, að frétt Morgunblaðsins í
gær um hækkun búvöruverðs tví-
vegis á 10 dögum væri röng og að
rangt hefði verið haft eftir starfs-
manni í landbúnaðarráðuneytinu,
skal tekið fram, að frétt þessi var
byggð á ummælum landbúnaðar-
ráðherra sjálfs í ræðu hans við
setningu Búnaðarþings. Þar sagði
Pálmi Jónsson orðrétt, en ræða
hans var birt í heild í Morgunblað-
inu í gær: „Við verðákvörðun hinn
1. desember sl. var frestað af
þáverandi ríkisstjórn að taka inn í
verðið hækkun á vinnslu- og
dreifingarkostnaði mjólkur og
mjólkurvara, sem sexmannanefnd
hafði þó orðið sammála um. Ríkis-
stjórnin hefur haft þetta mál til
endurskoðunar og mun ákvörðun
hennar liggja fyrir í þessari viku,
þannig að um næstu helgi komi
til framkvæmda leiðrétting á
þessum lið búvöruverðsins.“
Þessi ummæli ráðherrans verða
ekki skilin á annan veg en þann,
að þegar ræðan var flutt eða
a.m.k. þegar ræðan var samin hafi
ætiun hans verið sú, að hækkun
búvöruverðs af þessum sökum
mundi taka gildi eftir þessa helgi.
Hins vegar er bersýnilegt að á
síðari stigum málsins, hefur ríkis-
stjórnin ákveðið að hækkunin
kæmi til framkvæmda um næstu
mánaðamót skv. fréttatilkynningu
frá landbúnaðarráðuneytinu, sem
birt er hér að framan.
Frétt Morgunblaðsins í gær
mátti skilja á þann veg, að sá
þáttur hennar, sem fjallaði um
hækkun búvöru eftir helgi væri
höfð eftir Guðmundi Sigþórssyni.
Svo var ekki og er hann beðinn
velvirðingar á þessu. Landbúnað-
arráðherra ætti hins vegar að
kynna sér efni sinnar eigin ræðu á
Búnaðarþingi áður en hann vegur
að Morgunblaðinu í öðrum fjöl-
miðli með ásökunum um rangan
fréttaflutning.
Fiskeldi h.f. stofnað á næstunni:
100 aðilar tilkynntu
18 millj. kr. hlutafé
UM átján milljón króna hluta-
fjárloforð voru tilkynnt á fundi
um stofnun félags um fiskeldi í
vikunni, en á þriðja hundrað
manns sóttu fundinn sem tók
ákvörðun um stofnun félags, sem
væntanlega mun heita Fiskeldi
h.f. Ákveðið var á fundinum að
halda áfram söfnun hlutafjár til
15. marz n.k. en formlegur stofn-
fundur verður haldinn fyrir
marzlok.
Á fundinum kom fram mikill
áhugi fyrir málinu, en að lokinni
félagsstofnun verður ákveðið hvar
og hvernig skuli hrinda málinu í
framkvæmd. Liðlega 100 aðilar
skráðu sig fyrir hlutafjárloforð-
um.
Sambandsþing SÁK
og kvikmyndahátíð
ANNAÐ þing Samtaka
áhugamanna um kvikmynda-
gerð verður haldið sunnudag-
inn 24. febrúar n.k. og hefst i
Tjarnarbíói í Reykjavík kl. 10
árdegis. Dagskrá þingsins
verður samkvæmt lögum sam-
takanna.
í tengslum við þingið verður
haldin önnur kvikmyndahátíð
S.Á.K. og stendur hún yfir í
tvo daga. Laugardaginn 23.
febrúar verða sýndar í Tjarn-
arbíói myndir sem áhugamenn
senda á kvikmyndahátíðina.
Skipuð verður dómnefnd sem
dæma mun um bestu myndirn-
ar. Keppt verður í tveimur
flokkum, yngri en 20 ára og 20
ára og eldri.
Á sunnudeginum 24. febrúar
kl. 14 hefst svo síðari helming-
ur hátíðarinnar í Tjarnarbíói.
Verða þá veitt verðlaun og
viðurkenning fyrir bestu
myndirnar sem sýndar voru
daginn áður og verðlauna-
myndirnar þá sýndar aftur.
Þegar því er lokið verða svo
sýndar nokkrar íslenskar
áhugamannamyndir.
KVIKMYNDAHÁTIÐ SXK
1980