Morgunblaðið - 16.02.1980, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. FEBRUAR 1980 3 5
Síðbúin kveðja:
Guðrún Finnboga-
dóttir frdLitluhlið
Þótt liðið sé nú á annað ár frá
andláti Guðrúnar frá Litluhlíð,
langar mig til þess að minnast
hennar nú á áttugasta og sjöunda
afmælisdegi hennar.
Guðrún Jóna Margrét hét hún
fullu nafni. Fædd 16. febrúar 1893
í Hvestu í Arnarfirði. Fór 4 ára
gömul með foreldrum sínum,
Mikkalínu Sörensdóttur og Finn-
boga Ólafssyni, að Reykjarfirði í
Arnarfirði. Þar bjuggu þá hjónin
Guðrún Ólafsdóttir, systir Finn-
boga og Vigfús Sörensen, bróðir
Mikkalínu. Mikkalína lést meðan
Guðrún var enn innan fermingar-
aldurs. Finnbogi stundaði sjó
þessi ár og dvaldist Guðrún þá í
skjóli ættingja sinna í Reykjar-
firði. Finnbogi kvæntist í annað
sinn og hét seinni kona hans
Valgerður Jóhannesdóttir, frá
Innri-Múla á Barðaströnd. Flutt-
ist Guðrún með þeim hjónum að
Gerði á Barðaströnd árið 1911, þá
18 ára að aldri. Brátt kynntist hún
tilvonandi eiginmanni sínum,
Þorsteini ólafssyni, f. 23. nóvem-
ber 1890, sem átti heima í Ytri-
Miðhlíð, og voru þau heitbundin
árið 1912, þegar Guðrún var beðin
að fara til Reykjavíkur og læra til
ljósmóður, en Barðastrandahrepp-
ur hafði þá verið ljósmóðurlaus
undanfarið ár. Guðrúnu langaði
mjög til að læra, helst eitthvað
bóklegt, enda reyndi hún alla ævi
að afla sér þekkingar með lestri
bóka, en efni og aðstæður voru
engar til skólanáms, svo hún tók
þessi boði og hélt til Reykjavíkur
haustið 1912 og nam ljósmóður-
fræði veturinn 1912—1913. Um
vorið lauk hún prófi og skömmu
seinna fæddist fyrsta barn þeirra,
Sigurður Finnbogi, og var hann
skírður í dómkirkjunni skömmu
áður en ungu hjór.in héldu vestur.
Þetta vor, 1913, var Guðrúnu veitt
ljósmóðurstaða í Barðastranda-
hreppi.
Fyrsta árið voru þau í Gerði hjá
föður hennar og stjúpu, en fluttust
í febrúar 1914 á hluta jarðarinnar
Innri-Miðhlíðar, þar sem þau
byggðu sér lítinn bæ. Árið 1929
keyptu þau % hluta úr jörðinni
Litluhlíð og fluttu þangað 9. júní
1929.
Guðrún var á yngri árum grönn
og kvik í hreyfingum, með rauð-
brúnt liðað hár. Hún var alla tíð
glaðleg og ræðin. Las feikimikið
alla tíð. Þar sem hún hafði lengst
af stórt heimili og þurfti að vinna
flestan fatnað á heimilifólkið,
vandi hún sig á að lésa jafnhliða
því sem hún prjónaði eða spann og
hélt þeim hætti alveg þar til hún
lagðist banaleguna.
Hún var mjög fær við allskyns
prjón, og á seinni árum hekl, og
þar að auki mjög lagin við alls
kyns fatasaum og viðgerðir. Einn-
ig var hún í kvenfélagi sveitarinn-
ar. Hún hafði ekki aðstæður til
ferðalaga utan sveitar sinnar, en
reyndi að bæta sér það upp með
lestri ferðabóka og korta. Meðan
hún var ljósmóðir, þurfti hún
skiljanlega að ferðast töluvert um
sveitina, bæði á hestum sem hún
hafði yndi af á yngri árum og
gangandi. Þá voru árnar óbrúaðar
og ekki búið að leggja vegi. Oft fór
hún því erfiðar ferðir, ýmist frá
ungbarni heima eða komin langt á
leið að öðru. Síminn var ekki
kominn í sveitina þá og sagði hún
seinna, að sér hefði þótt verst að
geta ekki frétt hvernig gengi
heima. Þorsteini var alla tíð sýnt
um að sinna börnum og kom það
sér vel, einnig átti hún góða
mágkonu og granna, sem léttu
undir og eldri börnin lærðu
snemma að gæta þeirra yngri.
Eftir að hún komst á miðjan
aldur fór hún að skrifa hjá sér
atburði liðins árs um hver áramót,
og upp úr því tók hún að halda
dagbækur og hélt því áfram fram
á síðasta ár.
Börn þeirra Þorsteins voru:
1. Sigurður Finnbogi, býr á Patr-
eksfirði, f. 10 apríl 1913, kvæntur
Margréti S. Friðriksdóttur. Hún
lést 1968.
2. Ólafía Kristín, f. 22. maí 1914,
dáin 30. maí sama ár.
3. Ólafía Kristín, húsfreyja á
Firði í Múlasveit, f. 25 ágúst 1915,
gift Óskari Þórðarsyni. Hann lést
á síðastliðnu ári.
4. Gunnar Þorsteinn, Kópavogi, f.
11. maí 1918, kvæntur Ástu Sig-
mundsdóttur.
5. Mikal, býr á Patreksfirði, f. 4.
júlí 1919, kvæntur Sabínu Sigurð-
ardóttur.
6. Kristján Ólafur, Litluhlíð, f. 8.
jan. 1922, dáinn 25. júlí 1973.
7. Þuríður, húsfr. á Patreksfirði,
f. 3. janúar 1923. Gift Friðgeiri
Guðmundssyni. Hann lést 1972.
8. Unnur, f. 11. ágúst 1924, dáin
27. ágúst sama ár.
9. Hösk'uldur, býr á Patreksfirði,
f. 23. sept. 1925, kvæntur Ásrúnu
Kristmundsdóttur.
10. Jóhann, býr í Litluhlíð, f. 24.
ágúst 1928, kvæntur Kolbrúnu
Friðþjófsdóttur.
11. Vigfús, býr á Patreksfirði, f. 3.
júní 1930, kvæntur Páleyju Jó-
hönnu Kristjánsdóttur.
12. Bjarni, býr á Patreksfirði, f. 6.
febrúar 1933, kvæntur Helgu
Jónsdóttur.
13. Ásta, húsfreyja í Rauðsdal, f.
10. mars 1936, gift Gísla Hjartar-
syni.
14. Halldóra, f. 28. október 1939,
dáin 5. júní 1940.
41 barnabarn eignuðust Guðrún
og Þorsteinn.
Kynni okkar Guðrúnar veru
stutt en góð. Þau hófust árið 1972
þegar 10 ára dóttursonur minn
fékk sumardvöl í Litluhlíð. Þegar
drengurinn kom heim fyrsta
haustið varð ég undrandi yfir því
að Guðrún hafði prjónað neðan við
sokkana sem hann fór með um
vorið, og auk þess prjónað bæði
sokka og vettlinga handa honum
til vetrarins. Vegna þessa urðum
við pennavinir næstu árin því
þarna var drengurinn í 4 sumur
við gott atlæti og var væntum-
þykja þeirra gagnkvæm. Við nán-
ari kynni okkar Guðrúnar upp-
götvaðist að við þekktum sama
fólkið frá Hokinsdal og Steina-
nesi, þar sem móðursystir Guð-
rúnar, Jóna Sörensdóttir var alin
upp á Steinanesi og tengd Hokins-
dalsfólkinu sem ég ólst upp hjá.
Mig langar til þess að segja frá
atviki sem lýsir hugulsemi og
góðvild Guðrúnar í ininn garð.
Þegar hún fór í Reykjarfjörð til að
sjá æskustöðvar sínar í síðasta
sinn, fór hún um landareign Hok-
insdals og hirti hagalagða sem þar
urðu á vegi hennar, kembdi og
spann þá þegar heim kom og sendi
mér síðan bandið. Fyrir aðra kann
þetta að virðast smávægilegt, en
fyrir mig var það mikilsvirði og
gleymist ekki. Síðast þegar ég kom
í Litluhlíð var Guðrún lasin en
ekki var hún iðjulaus, því hún sat
upp við dogg í rúmi sínu og
prjónaði. Það var notaleg vellíðan
að sitja á rúmstokknum hjá henni
og hlusta atfrásögn hennar, sem
var bæði skemmtileg og fróðleg.
Guðrún prjónaði ekki bara sokka
og vettlinga, heldur líka dúka sem
nú prýða mörg heimili hjá skyld-
um og vandalausum. Hún lést í
Landspítalanum 11. okt. 1978. 18.
sama mánaðar var fjölmenn
kveðjuathöfn í Fossvogskirkju, en
jarðarförin var gerð frá Haga
þann 21. október. Þar var getigin
mæt kona sem skilaði stóru hlut-
verki með sóma. Eftir stendur
hennar trausti maki á nítugasta
aldursári.
Friðrika Guðmundsdóttir
Prestar
skiptast á
brauðum
Á LIÐNU ári var tekin upp sú
nýbreytni i safnaöarstarfi Hall-
grimskirkju og Neskirkju að
skipti voru höfð á starfsfólki
einn sunnudag og er i ráði að
endurtaka þessi skipti næsta
sunnudag, 17. febrúar.
Séra Arngrímur Jónsson mun
messa í Neskirkju kl. 14 ásamt
kirkjukór Háteigskirkju og Or-
thulf Prunner organista, en séra
Guðmundur Óskar Ólafsson mun
á sama tíma messa í Háteigs-
kirkju með kirkjukór Neskirkju og
Reyni Jónassyni organista.
Minning:
Frímann Pálmason
frá Garðshorni
í dag er afmælið hans —
aldurinn 76 ár. Rúm vika er liðin
frá þeim umskiptum í lífi hans,
sem við köllum andlát. Það þýðir
að fjötrar jarðefnisins falla og
andinn verður frjáls.
Við vorum jafnaldrar að kalla.
Hann var yngstur þriggja systk-
ina, sem ólust upp í Garðshorni á
Þelamörk, börn hjónanna Pálma
Guðmundssonar bónda þar og
konu hans, Helgu Gunnarsdóttur.
Garðshorn er lítil jörð örskammt
frá kirkjustaðnum, Ytri-Bægisá.
Pálmi og Helga bjuggu þarna nær
þrjá áratugi, hina fyrstu af þess-
ari öld. Fátæk voru þau fyrstu
árin, enda veiktist bóndinn af
berklum og var lítt vinnufær um
tíma. Þá voru ekki berklahæli á
landi hér, og varð hann að una því
að vera heima í gamla torfbænum.
En hann náði allgóðri heilsu og
starfsþreki og brátt batnaði efna-
hagurinn svo að þetta heimili varð
betur statt efnalega en mörg
önnur á þessum slóðum. Ekki gat
þó Garðshorn talizt kostajörð, en
þarna ríkti vinnusemi, sparsemi
og ráðdeild.
Systkinin þrjú, Jóhanna, Stein-
dór og Frímann, ólust upp í slíku
andrúmslofti og urðu fljótt stoðir
heimilisins. Ekki voru þau send í
skóla utan barnaskólans (far-
skóla) á Þelamörk. Þau voru ekki
mörg ungmennin á þessum tím-
um, sem nutu skólamenntunar.
Systkinin í Garðshorni voru þó öll
gædd ágætum námshæfileikum,
en jafnframt voru þau vinnusöm
og lagvirk. Jóhanna var elzt. Hún
giftist á þrítugsaldri Kristjáni St.
Jónssyni, Árnasonar, sem lærður
var í orgelsmíði og ljósmyndagerð
en bjó um árabil á Laugalandi á
Þelamörk. Jóhanna og Kristján
bjuggu tvö ár í Garðshorni, og var
Frímann þá vinnumaður hjá þeim.
Nú eiga þau heima á Akureyri.
Steindór á einnig heima á Akur-
eyri og hefur svo verið um ára-
tugaskeið. Hann lærði ungur
nokkuð til smíða og hefur stundað
margs konar smíðavinnu og gerir
jafnvel enn, þótt kominn sé fast að
áttræðu.
Yngri sonurinn í Garðshorni,
Frímann, var öll sín bernsku- og
æskuár heima, en er systir þeirra
bræðra og mágur fluttust þaðan,
hófu bræðurnir sambúskap þar.
Var móðir þeirra innan stokks hjá
þeim, því báðir voru ókvæntir.
Þessi sambúskapur stóð í 15 ár.
Þegar á fyrsta búskaparárinu hóf-
ust þeir handa um aukna túnrækt.
Skömmu síðar byggðu þeir nýjan
bæ (steinhús), þá peningshús og
hlöður, girtu land og ræstu fram
eftir þörfum. Þeir urðu fyrstir
manna í hreppnum til þess að
byggja heimilisrafstöð knúna
vatni. Vatnið var þó af skornum
skammti, svo að aflið var lítið
meir en til ljósa. Þessar fram-
kvæmdir í Garðshorni urðu flest-
ar á kreppuárunum milli 1930 og
1940.
Sumarið 1941 kom til þeirra
bræðra ung stúlka, ættuð af Vest-
fjörðum, Guðfinna Bjarnadóttir
að nafni. Er skemmst af að segja,
að hún settist þar í bú sem
eiginkona Frímanns. Næstu þrjú
ár bjuggu þeir bræður á sinni
hálflendunni hvor, en þá fluttist
Steindór til Akureyrar en þau
Frímann og Guðfinna tóku alla
jörðina og bjuggu þar yfir 20 ár.
Þarna urðu mikil þáttaskil í lífi
vinar míns. Gott var að jörðinni
hafði verið gert margt til góða, því
að nú þurfti mörgu að sinna, er
börn fæddust mörg og ört. Þau
urðu átta alls. „Sjaldan fellur
eplið langt frá eikinni." Börn
þeirra Frímanns og Guðfinnu
stóðu ekki að baki foreldrum eða
frændliði að gáfum og gjörvileik.
En nú voru aðrir tímar en þegar
Frímann og systkin hans voru að
alast upp. Þessi börn fengu öll
skólamenntun meiri eða minni.
Þau eru, talin eftir aldri: Frið-
gerður, lærð hjúkrunarkona, bú-
sett í Svíþjóð, Pálmi, læknir í
Stykkishólmi, Gunnar, félags-
fræðingur og kennari við Mennta-
skóla Akureyrar, Helga, kennari
við Barnaskóla Akureyrar, Sig-
urður, skrifstofumaður hjá SÍS í
Reykjavík, Jóna, fóstra á Akur-
eyri, Bjarni (hann dó á unglings-
aldri), og Steinar, nemandi í
Háskóla Islands.
Allmörgum árum áður en Frí-
mann kvæntist eignaðist hann
dreng með vinnukonu í Garðs-
horni, sem Margrét hét. Sonurinn
heitir Kristján. Hann átti þýzka
konu og með henni mörg börn,
mun nú búsettur á Akureyri. Alls
urðu börn Frímanns því níu, en
um töiu barna-barna veit ég ekki.
Sama árið og yngsti sonur þeirra
Frímanns og Guðfinnu var fermd-
ur, varð hún fyrir þeirri raun að
lamast allmikið. Hefur hún síðan
verið óvinnufær og dvalið lengi á
sjúkrahúsum eða hælum. Fyrst
eftir þessi sorglegu umskipti var
hún þó heima í Garðshorni, var
það mögulegt vegna þess að dætur
hennar voru það vaxnar, að þær
gátu tekið upp merki móður sinn-
ar. Guðfinna er greind kona,
bókhneigð og skáldmælt.
Mörgum mundi finnast eðlilegt/L
að eitthvert af níu börnum Frí-
manns búi nú rausnarbúi í
Garðshorni. Svo er þó ekki. Einn
sonurinn, Sigurður, tók þó við búi
af föður sínum, en hann bjó aðeins
fá ár, líklega vegna þess að hann
var ókvæntur. Þess vegna er það
óskylt fólk, sem nú býr í Garðs-
horni á Þelamörk.
Fyrir allmörgum árum gisti ég
að Ólafi Kristjánssyni, skólastjóra
á Reykjum. Er hann vissi, að ég
var kunnugur á Þelamörk, spurði
hann um fólkið í Garðshorni, því
að eitthvað af börnunum þaðan
hafði stundað þar nám. Á þeim
árum var svo mikil aðsókn að
skólanum, að ekki var hægt að
veita öllum, sem sóttu um skóla-
vist. ólafur sagði: „Þá sverfur
hart að mér, ef ég neita að taka á
móti unglingi frá Garðshorni inn í
skóla minn.“ Þessi ummæli þurfa
ekki skýringar við.
Það sem ég hef sagt hér um vin
minn, Frímann Pálmason, er
naumast meira en ómerkilegur
rammi um mynd hans. Hvernig
maður var hann? Mér koma fyrst í
hug tvö orð sem svar: Drengur
góður. Talið er að orðið drengur
sé skylt drangur. Eiginleikar
dragnsins eru m.a. staðfesta og
traustleiki. Þannig var Frímann:
Traustur, sannur, tryggur. En svo
má bæta við: Greindur, góðvilj-
aður og gamansamur i hófi. Við
kynntumst mjög ungir — vorum
saman í barnaskóla og í ung-
mennafélagi. Við áttum að ýmsu
leyti vel saman. Ekki man ég þess
dæmi, að við reiddumst, þótt við
tuskuðumst og flygjumst á.
Leiðir skildust um árabil svo að
við hittumst sjaldan. En eftir að
ég fluttist til Reykjavíkur, gerði
ég það að föstum vana að leita í
átthagana á hverju sumri. Þá lét
ég ógjarna hjá líða að koma í
Garðshorn. Vinur minn mátti þá
eiga annríkt, ef hann ekki felldi
niður verk til þess að við gætum
átt notalega stund saman. Væri þá
gott veður tókum við okkur oft
gönguferð upp í fjallshlíðina grös-
uga og fagurgræna. „Fjallablær-
inn frjáls og hreinn" átti svo vel
við báða og í svo náinni snertingu
við gras og grjót, fé, fáka og
fuglasöng urðum við sveitastrákar
á ný. En þetta leið hjá eins og allt
annað. Hann hætti búskap og
fluttist til Akureyrar. Þar hitti ég
hann fyrst í sambýli við tvö af
börnum sínum. Hann hafði stóra
stofu fyrir sig í kjallara hússins.
Er ég kom þangað til hans, tók ég
eftir ýmsum hlutum, sem mér
fannst ekki tilheyra rosknum
sveitamanni, þeir minntu meira á
börn. Ekki voru þó nein barna-
börn hans í því húsi. En er ég
hafði setið hjá honum litla stund,
fékk ég skýringuna. Drenghnokki
kom að glugganum sem var við
jörð og stóð hálfopinn. „Frímann,
má ég koma inn?“ Jú, það mátti
hann, og svo komu fleiri. Ég komst
að því, að svona væri það flest
kvöld. Og nú sást, hvers vegna
húsbóndinn hafði safnað að sér
barnaleikföngum. Níu barna fað-
irinn var ekki enn orðinn svo
þreyttur á börnum að hann lokaði
gluggum sínum og læsti dyrum til
þess að geta hvílt sig í næði.
Ég gæti haldið áfram að segja
frá vini minum, Frímanni (sem ég
í gamla daga kallaði alltaf
Manna), en læt hér staðar numið.
Mynd hans hér er ófullkomin, en
ég held, að drættir hennar séu
ekki falskir.
Ég sendi konu hans, Guðfinnu,
hlýjar kveðjur, hún ber þunga
þraut, ennfremur börnunum öll-
um, systkinum og öllum, sem
sakna. Góður maður er genginn.
Eitt sinn skal hver deyja, en „í
hendi Guðs er hver ein tíð“.
Eiríkur Stefánsson