Morgunblaðið - 26.04.1980, Side 8

8 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. APRÍL 1980
DÓMKIRKJAN: Kl. 11 messa. Sr.
Hjalti Guðmundsson. Kl. 2 ferm-
ingarmessa Fella- og Hólasókn-
ar. Sr. Hreinn Hjartarson.
ÁRBÆJARPRESTAKALL:
Barnasamkoma í safnaðarheimili
Árbæjarsóknar kl. 10.30 árd.
Altarisgönguathöfn fyrir ferm-
ingarbörn og aðstandendur
þeirra kl. hálfníu síðd. Sr. Guð-
mundur Þorsteinsson.
ÁSPRESTAKALL: Messa kl 2
síðd. að Norðurbrún 1. Sr Grímur
Grímsson.
BREIDHOLTSPRESTAKALL:
Fermingar Breiðholtssóknar kl.
10.30 og kl. 13.30 Safnaöar-
stjórn.
BÚSTAÐAKIRKJA: Fermingar-
guðsþjónustur í Bústaðakirkju kl.
10.30 og kl. 13.30. Sr. Jón
Bjarman.
DIGRANESPRESTAKALL:
Barnasamkoma í safnaöarheimil-
inu við Bjarnhólastíg kl. 11.
Fermingarguðsþjónusta í Kópa-
vogskirkju kl. 2. Sr. Þorbergur
Kristjánsson.
FELLA- OG HÓLAPRESTA-
KALL: Laugardagur: Barna-
samkoma í Hólabrekkuskóla kl. 2
e.h. Sunnudagur: Barnasam-
koma í Fellaskóla kl. 11 árd.
Fermingarguðsþjónusta í Dóm-
kirkjunni kl. 2. Sr. Hreinn Hjartar-
son.
GRENSÁSKIRKJA: Sunnudaga-
skólinn fer í heimsókn í Breið-
holtssókn. Börn mæti kl. 10 árd.
Guösþjónusta kl. 2 — altaris-
ganga. Organleikari Jón G. Þór-
arinsson. Sr. Halldór S. Gröndal.
HALLGRÍMSKIRKJA: Guösþjón-
usta kl. 11. Sr. Ragnar Fjalar
Lárusson. Guðsþjónusta kl. 2.
Sr. Erlendur Sigmundsson mess-
ar. Sr. Karl Sigurbjörnsson.
Kirkjuskólinn fer í ferðalag kl. 2 á
laugardag. Þriðjud. Bænaguðs-
þjónusta kl. 10.30 árd. Beöið
fyrir sjúkum.
LANDSPÍTALINN: Messa kl. 10.
Sr. Erlendur Sigmundsson mess-
ar. Sr. Karl Sigurbjörnsson.
GUÐSPJALL DAGSINS:
Jóh. 16.:
Ég mun sjá yður aftur.
LITUR DAGSINS:
Hvítur. — Litur gleðinnar
HÁTEIGSKIRKJA: Barnaguðs-
þjónusta kl. 11. Messa kl. 2. Sr.
Arngrímur Jónsson. Organleikari
Orthulf Prunner.
KÁRSNESPREST AKALL:
Barnasamkoma í Kársnesskóla
kl. 11 árd. Fermingarguðsþjón-
usta í Kópavogskirkju kl. 10.30
árd. Sr. Árni Pálsson.
LANGHOLTSPREST AKALL:
Barnasamkoma kl. 11. Jón Helgi,
Sigurður Sigurgeirsson, Kristján
og sóknarpresturinn sjá um
stundina. Guðsþjónusta kl. 2.
Sóknarprestur.
LAUGARNESKIRKJA: Barna-
guðsþjónusta kl. 11. Messa kl.
14. Aðalsafnaðarfundur strax
eftir messu. Þriðjud. 29. apríl:
Bænaguðsþjónusta kl. 18 og
æskulýösfundur kl. 20.30. Sókn-
arprestur.
NESKIRKJA: Barnasamkoma kl.
10.30 árd. Guösþjónusta kl. 2.
Sr. Frank M. Halldórsson.
SELTJARNARNESSÓKN:
Barnasamkoma kl. 11 árd. í
Félagsheimilinu. Sr. Guðmundur
Óskar Ólafsson.
FRÍKIRKJAN í Reykjavík: Messa
kl. 2. Organleikari Sigurður
ísólfsson. Prestur sr. Kristján
Róbertsson.
DÓMKIRKJA Krists konungs
Landakoti: Lágmessa kl. 8.30
árd. Hámessa kl. 10.30 árd.
Hámessa kl. 2 síöd. Alla virka
daga er lágmessa kl. 6 síðd.,
nema á laugardögum, þá kl. 2
síöd.
FELLAHELLIR: Kaþólsk messa
kl. 11 árd.
ENSK messa í háskólakapellunni
kl. 12 á hádegi.
HJÁLPRÆÐISHERINN: Sunnu-
dagaskóli kl. 10 árd. Helgunar-
samkoma kl. 11 árd. Bæn kl. 20
og hjálpræðissamkoma kl. 20.30.
NÝJA POSTULAKIRKJAN, Háa-
leitisbr. 58: Messur kl. 11 og kl.
17.
FÆR. SJÓMANNAHEIMILIÐ:
Kristileg samkoma kl. 17. Johann
Olsen.
MOSFELLSPREST AK ALL:
Messa aö Mosfelli sunnudag kl.
14. Hestamönnum Haröar sér-
staklega boöiö að koma ríöandi
til kirkju. Eftir messu verða
seldar veitingar. Sóknarprestur.
GARÐAKIRKJA: Guösþjónusta
kl. 2 síöd. Nemendur Heyrnleys-
ingjaskólans flytja helgileik,
Kristín Sverrisdóttir talar og
skólakór Garðabæjar (yngri
deild) syngur undir stjórn Guð-
finnu Dóru Ólafsdóttur. — Org-
anisti Þorvaldur Björnsson. Sr.
Bragi Friöriksson.
KAPELLA ST. Jósefssystra í
Garðabæ: Hámessa kl. 2 síöd.
HAFNARFJARÐARKIRKJA:
Fermingarmessur kl. 10.30 og kl.
14. Sóknarprestur.
KAPELLAN St. Jósefsspítala,
Hafnarf.: Messa kl. 10 árd.
KARMELKLAUSTUR: Hámessa
kl. 8.30 árd. Virka daga er messa
kl. 8 árd.
HVALSNESKIRKJA: Ferming-
armessur kl. 10.30 og kl. 14.
Sóknarprestur.
KEFLAVÍKURKIRKJA: Sunnu-
dagaskóli kl. 11 árd. Sóknarprest-
ur.
EYRARBAKKAKIRKJA: Barna-
guösþjónusta kl. 10.30 árd.
Sóknarprestur.
STÓRÓLFSHVOLSKIRKJA:
Fermingarguösþjónusta kl. 10.30
árd. Sr. Stefán Lárusson.
KÁLFHOLTSKIRKJA: Ferming-
arguösþjónusta kl. 2 síðd. Auður
Eir Vilhjálmsdóttir.
REYNIVALLAKIRKJA: Ferming-
arguösþjónusta kl. 14. Sr. Gunn-
ar Kristjánsson.
AKRANESKIRKJA: Fermingar-
guösþjónustur kl. 10.30 og kl.
14. Sr. Björn Jónsson.
Ásgeir Sigurgestsson sálfræðingur:
t»orsteinn Gylfason,
móðurmálið og byltingin
Þorsteinn Gylfason stefnir
menntamannsnafngift sinni í
bráðan voða í Morgunblaðinu
laugardaginn 12. apríl sl. Þann
dag göslast hann yfir ritvöllinn í
átta dálkum og skilur hvorki upp
né niður í því hvers vegna í
dauðanum ekki skuli fyrir löngu
hafa verið útrýmt alheimsplágun-
um, sem hann nefnir svo, félags-
fræði, sálarfræði og uppeldis-
fræði. Ekki sé nóg með, að fræði
þessi séu óttalegt fimbulfamb, enn
verra sé innræti þeirra manna,
sem á þau leggja stund. Þar fari
þrjótar, sem hafi ekkert minna í
huga en að yilja móðurmálið feigt,
gerast móðurmálsbanar. Gott ef
ekki með þjóðfélagsbyltingu bak
við eyrað ef vélráðin takast. Og
það á fullu kaupi. Hugsun höfund-
ar virðist sú, að téðir fræðingar
séu svo hrapallega máli farnir, að
fólk með ósærða tilfinningu fyrir
móðurmálinu hljóti að leggja á þá
fæð. Glutri þjóðin hins vegar
niður máltilfinningunni bugist
varnarþrekið gegn vondum fræð-
ingum, sem hugsa flátt, og þá
verði bylting. Eða hvað?
illt er að vera einn af nefndum
fræðingum og hafa ekki haft
hugmynd úm vont innræti sitt. En
Þorsteinn Gylfason hefur séð til
þess, að nú má öllum ljóst vera
hvern mann vér fræðingar geym-
um. Og stærsta blað landsins
hefur lagt sitt af mörkum, útvarp-
að tíðindunum og lagt á þau
sérstaka áherzlu með því að
bregða um þau svörtum sorgar-
ramma á miðopnu einmitt annan
þeirra daga, sem þjóðin má helst
vera að því að lesa blöðin. Jafnvel
ekki með góðum vilja var hægt að
fletta framhjá þessum ótíðindum.
(Einhver benti að vísu á, að víst sé
Morgunblaðið stórt en Sprengi-
sandur sé líka stór þó hann sé ekki
að sama skapi frjór.)
Mér hefur fram til þessa sýnst
Þorsteinn Gylfason hafa haft uppi
tilburði til að vilja láta taka sig
alvarlega sem heimspeking og
menntamann. Ekki veit ég hvort
hann er að guggna í sókninni á
þau mið. Hitt er víst, að í
dálkunum átta fipast honum illi-
lega róðurinn og hann hefur að
engu ýmis helstu aðalsmerki
menntamanna: Málefnalega um-
fjöllun, skýra hugsun, ályktunar-
hæfni, vitund um takmörk þekk-
ingar sinnar og siðferðilega reisn.
Nema hann ætli á þing. Vísasti
vegurinn á þing liggur um ritvöll-
inn (með viðkomu á skjánum). Þar
skulu menn rótast um stund í ,
hafa allt á hornum sér og láta
ógurliga fram á þann dag er
dómnefnd skilar áliti í innsiglaða
kassa. I þessu hlutverki stendur
Þorsteinn sig með mikilli prýði og
túlkar á sannfærandi hátt óbil-
andi baráttuþrek og vægðarlausa
festu þingmannsefnisins, sem
stendur keikur á sviðinu miðju og
eys út yfir salinn skömmum og
vandlætingu yfir „andlausu
stagli" og „agalausu kjaftæði"
þeirra fræðinga, sem kenna sig við
félagsvísindi.
Vilji Þorsteinn Gylfason hins
vegar halda sig við hlutverk heim-
spekingsins, sem ætlar ekki á
þing, verður það að segjast eins og
er, aö sýningin er mislukkuð.
Vissulega er það hlutverk heim-
spekinga að gagnrýna. Þeir ber
einmitt að brjóta til mergjar og
gagnrýna vægðarlaust þær for-
sendur og leitaraðferðir, sem
menn hafa tileinkað sér í leitinni
að þekkingunni. En það er með
öllu ómögulegt að taka þann mann
alvarlega sem heimspeking eða
menntamann, sem eys tilgangs-
lausum og tilhæfulausum óhróðri
yfir aðra leitarmenn í þekkingar-
leitinni og þverskallast auk þess
við þeim kröfum, sem gera verður
til heiðarlegra menntamanna.
Nú skal það að vísu fúslega
tíundað, að greina má mennta- og
gáfumannsbrag á tilvitnaðri
grein. Dálkarnir bera það með sér,
að höfundurinn hefur haft uppi
tilburði til að gera eins og honum
ber: kynna sér efnið, lesa sér til og
hugsa. í greininni er réttilega bent
á ýmislegt, sem betur má fara —
og er jafnvel ótækt. Ekki þarf að
eyða mörgum orðum á mannbóta-
fræðina, sem Þorsteinn nefnir svo;
þeirri bábilju hefur verið hafnað,
vonandi endanlega. En það er
ómaklegt og siðlaust af Þorsteins
hálfu að hafa uppi tilburði til að
draga sálfræðinga nútímans til
ábyrgðar fyrir þau fræði og
spyrða þá þannig m.a. við gyð-
ingaofsóknir nasista. Það er
ámóta ómaklegt og að draga t.d.
húsamálara til ábyrgðar fyrir
hugmyndafræði nasismans þó
Hitler hafi einu sinni verið húsa-
málari.
Eina fjóra dálka notar Þor-
steinn til að tína til ýmislegan
fróðleik um svokölluð greindar-
próf. Er þar réttilega vikið að
atriðum, sem vissulega gera próf
þessi gagnrýniverð. Ég á von á, að
íslenskir sálfræðingar fagni þar
nýjum liðsmanni í gagnrýnni um-
ræðu um greindarmælingar. Því
bæði eru fræðilegar forsendur
greindarprófa í mörgu tilliti vafa-
samar, og jafnvel þótt þær for-
sendur stæðust gagnrýni má
vissulega benda á margar nei-
kvæðar afleiðingar almennrar
notkunar þeirra, svo sem m.t.t.
jafnréttis manna.
Síst skal amast við gagnrýni á
próftæki þessi frá öðrum fræðing-
um eða spekingum. Það mun hins
vegar fáum betur ljóst en sálfræð-
ingum sjálfum hverjar takmark-
anir þessara prófa eru, og fáir
munu hafa lagt þar meira og betra
til en einmitt þeir.
Gagnrýni á greindarpróf er eng-
in ný bóla og er til komin löngu
áður en Þorsteinn Gylfason fór að
muna eftir sér. Gagnrýniraddir
þessar hafa hins vegar orðið öllu
hljómmeiri og skýrari í seinni tíð.
(Það heyrir e.t.v. undir óþarfa
stríðni að geta þess innan sviga,
að frumhöfundur greindarprófa
nútímans, Frakkann Alfred Binet,
má fullt eins flokka sem heim-
speking framan af og að hann
nefndi til heimspekinginn Stuart
Mill sem helsta lærimeistara sinn.
Engum dettur samt í hug að draga
Þorstein Gylfason til ábyrgðar
fyrir hugsanir þessara manna eins
og hann þó dregur sálfræðinga
nútímans til ábyrgðar fyrir hugs-
anir manna, sem væru í dag orðnir
meira en 150 ára gamlir, hefðu
þeir lifað.)
Þess má geta hér til almennrar
upplýsingar, að augu „greindar-
sálfræðinga", sem Þorsteinn nefn-
ir svo og mun þá eiga við þá
sálfræðinga, sem öðru fremur
rannsaka vitsmunalíf manna,
beinast nú miklu fremur að öðrum
verkefnum en þeim, sem felast í að
reyna að slá mál á greind manna.
Má í því sambandi benda á mann
að nafni Jean Piaget, sem hefur í
hálfa öld skrifað merkar bækur
um vitsmunalíf menntafólksins þó
enn virðist þær ekki hafa borið
fyrir augu heimspekings uppi á
íslandi. Kannski þar megi finna
einhverjar þær leitaraðferðir, sem
vísað gætu veginn að skynsamleg-
um svörum um eðli mannlegrar
greindar, en eftir slíkum aðferð-
um lýsir Þorsteinn.
Athugasemdir Þorsteins Gylfa-
sonar eru endurómur af þeim
gagnrýniröddum, sem áður getur
um. Um það er vissulega ekki
nema gott að segja. Þorsteinn
virðist hins vegar gefa sér sem
forsendu um vanhæfni og illan
hug þeirra, sem eru að burðast við
félagsvísindi alls konar, að þar
sem „greindarsálfræði" sé mark-
laus og vond fræði, séu félags-
fræði, sálarfræði og uppeldisfræði
sömuleiðis afleit fræði. Sama gildi
um þá menn, sem á þau leggja
stund. Þeir vilja meira að segja
móðurmálið feigt svo fólk skilji þá
ekki, en ljúki upp einum rómi og
renni eftir þeim eins og blind
hjörð.
Ekki veit ég hvort hugsandi
þessarar frumlegu ályktana hefur
fylgst þar með, að honum sé
kunnugt um, að notkun svokall-
aðra greindarprófa hefur dregist
stórlega saman í seinni tíð. Engu
að síður geta þau — með öðru og
með hæfilegum fyrirvörum —
gefið gagnlegar upplýsingar um
vitsmunalíf, væntanlega frammi-
stöðu í námi o.fl. án þess nokkuð
þurfi að bendla þau not við hið
óljósa hugtak greind. Ástæða
virðist til að upplýsa Þorstein
Gylfason um, að a.m.k. sálfræð-
ingar hér á landi eru í daglegum
störfum sínum uppteknari af
flestu öðru en greindarprófum og
niðurstöðum þeirra. Félagsfræð-
ingar og uppeldisfræðingar svari
fyrir sig.
Ekki veit ég hvort þýðir að segja
Þorsteini Gylfasyni það, en það
skal þá fullyrt við aðra, að a.m.k.
sálfræðingar landsins hafa engan
hug á að koma móðurmálinu fyrir
kattarnef. Nema síður sé. Ég
hygg, að þeim sé, ekki síður en
öðrum, annt um að fólk skilji þá,
enda hlýtur það að vera forsenda
árangurs af starfi þeirra. Hitt er
annað mál — og þessu óskylt —
hvort þeir vilja breyta þjóðfélag-
inu. Þar sýnist sitt hverjum eins
og gerist til að mynda meðal
skósmiða. Eða hjúkrunarfræð-
inga. Eða jafnvel heimspekinga.
Mér hefur hingað til virst, að
Þorstein Gylfason megi telja til
þess hóps mennta- og gáfumanna
þjóðarinnar, sem nokkurs megi
vænta af. Þrátt fyrir framansagt
sé ég ekki ástæðu til að breyta því
áliti og ber enn virðingu fyrir
Þorsteini sem gáfumanni þó
menntamannsnafngiftin sé sem
sagt á góðri leið inn í gæsalapp-
irnar. Eg held nefnilega, að hann
viti betur en hann lætur. Auk þess
er maðurinn vasklegur penni og
hnyttinn.
Hins vegar sýnist mér óhjá-
kvæmilegt að benda á, að sitthvað
hefur farið úrskeiðis með þá
rökfræðiþekkingu og þjálfun í
skýrri hugsun, sem hann hlýtur þó
að hafa öðlast á námsárum sínum.
A.m.k. hefur úrvinnsla hugans
farið alveg í handaskolum daginn,
sem hann skrifaði dálkana átta.
Nema Þorsteinn Gylfason ætli
sér að gerast upphafsmaður nýrr-
ar rökfræði þar sem skorið er á
böndin milli forsendna og álykt-
unar.
Ellegar hann viti betur og ætli á
þing.
Ásgeir Sigurgestsson
sálfræðingur.