Morgunblaðið - 01.05.1980, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. MAI1980
21
Rætt viö
sænska rithöfundinn
Áke Leijonhufvud
TEXTI:
JÓHANNA KRISTJÓNSDÓTTIR
Það kostar atak
að yrkja sitt
hjónaband og nýr lifsmáti
er ekki einhlitur til frelsunar"
— Ég veit ekki, hvort
hjónabandið fær staðizt í
nútímaþjóðfélagi, alténd
vefst sýnilega fyrir æ
fleirum að una formi, sem
við reynum að þrýsta
hjónabandinu í. Aftur á
móti er ég viss um að
áfram verður við lýði ein-
hvers konar par-sambúð.
En sú hugarfarsbreyting,
sú þróun sem orðið hefur á
öllum sviðum nema innan
hjónabandsins, hlýtur að
gera að verkum að það
verður mönnum æ flókn-
ara.
Þetta sagði osænski rit-
höfundurinn Ake Leijon-
hufvud í samtali við Morg-
unblaðið. Hann hefur ver-
ið hér síðustu daga og
flutti m.a. fyrirlestur í
Norræna húsinu á dögun-
um og las upp úr verkum
sínum. Skáldsaga hans
„Anna & Cristian" var til
umfjöllunar í blaðinu á
dögunum en hún fjallar
einmitt um hjónabandið,
sögð af báðum aðilunum
Önnu og Christian til
skiptis. Þessi bók vakti
ákaflega mikla athygli,
þegar hún kom út fyrir
hálfu öðru ári í Svíþjóð.
Hún hefur síðan verið
þýdd á norsku, dönsku og
finnsku og er um þessar
mundir að koma út í
Vestur-Þýzkalandi. Áke
Leijonhufvud hafði áður
sent frá sér tvær ljóða-
bækur og eina skáldsögu,
en sló í gegn með Önnu &
Cristian. Nú er nýkomin
bókin „Förförarens Nya
Dagbok“ í Svíþjóð.
— Þegar Anna & Christ-
ian kom út varð verulegt
fjaðrafok, segir hann —
ýmist var ég hafinn upp til
skýja eða sakaður um að-
skiljanlegar ónáttúrur.
Meðal annars var ég bor-
inn þeim sökum að ég væri
á móti konum — sem mér
finnst ekki eiga við rök að
styðjast. En bent var á
kafla í bókinni þar sem
Christian lemur danska
rauðsokku sundur og sam-
an þessu máli til stuðn-
ings. Hins vegar þótti eng-
um ástæða til að bendla
mig við að vera á móti
konum þótt Christian væri
stöðugt að lemja konuna
sína ...!
Ég var töluvert lengi að
skrifa þessa bók, áreiðan-
lega hátt í ár. Ég valdi
þann kostinn að láta þau
bæði segja söguna — til
skiptis og reyndi að gæta
réttlætis í beggja garð.
Vegna þess að í hverju
máli er aldrei bara einn
sannleikur, sönnu nær að
þeir séu að minnsta kosti
tveir. Hjónaband Önnu og
Christians er dæmigert
kærleikshaturssamband.
Það má kannski segja að
um margt sé Anna heil-
steyptari manneskja og er
oftast nær með báða fætur
á jörðinni. En hún þrýstir
Christian niður — án þess
að kúga hann — hún
grefur undan sjálfstrú
hans, án þess beinlínis að
ætla það alltaf. Hún vekur
athygli barnsins á veikari
hliðum hans. Og á krít-
ískum stundum í sambúð
þeirra snýr hún alltaf við
honum baki. Hún stendur
sig betur í starfi en hann,
sem hyllist til að rekja til
bernsku sinnar það sem
aflaga fer í fasi hans og
almennu viðhorfi. Úr verð-
ur hin eilífa togstreita, sár
og sæt og það er engin
lausn gefin í þessari bók,
enda kannski ekki til.
— Nýja bókin mín er
ekki jafn átakamikil og
Anna & Christian, segir
hann aðspurður. Kannski
má segja að hún snúist um
þessa þrálátu þrá hvers
manns að verða „frjáls“ —
án þess þó að við getum
fullkomlega gert okkur
grein fyrir hvað við eigum
við með þessu frelsi. Enda
snýst það iðulega upp í
andstæðu sína. Aðalper-
sónan er virtur stærðfræð-
ingur, hann lifir ósköp
borgaralegu lífi, hann á
sér pena konu og tvö pen
börn. En þetta líf verður
smátt og smátt svo frá-
hrindandi í hans augum,
að hann verður að leita
eftir einhverju öðru. Hann
verður ástfanginn af
danskri stúlku og þau
flytjast í kommúnu. En
auðvitað verður hann ekk-
ert frjáls. Nýr lífsmáti er
ekki einhlítur til frelsun-
ar. Ég held að það sé
mergurinn málsins að fólk
í hjónabandi eða frjálsri
sambúð skilji að það kost-
ar ekki síður átak að yrkja
sitt hjónaband en grafa
skurði eða hvaðeina starf
sem menn takast á við.
Menn — og þá er ég líka að
tala um konur — koma
heim til sín og vænta þess
að hamingjan sitji uppá-
búin í sófanum og þar með
þurfi ekki meira fyrir
henni að hafa. Sé ham-
ingjan ekki á sínum stað,
eða sé hún ekki tilbúin að
gera eitthvað fyrir mann-
eskjuna, verða vonbrigði,
sektartilfinning grípur um
sig, angur og streita. Og
síðan er það líka þesi
ankannalega afstaða
margra að það veiti sjálf-
stæði og frelsi að hafa
yfirhöndina í viðkomandi
samböndum. Það er
óhugsandi að praktísera.
— Hvort ég sé með
strindbergska kompleksa?
Ja, ætli það ekki. Ég býst
við að flestir sænskir höf-
undar verði fyrir áhrifum
frá honum á einn eða
annan hátt, það er svo
ákaflega erfitt að smeygja
sér undan þeim. Én
kannski er nú of mikið að
tala um kompleksa.
— Mér hefur verið legið
á hálsi, í sambandi við
Önnu & Christian, að
draga ekki meira fram þau
áhrif sem átök foreldr-
anna kunni að hafa á
barnið. Hins vegar er það
nú svo að þegar hjón deila
jafn æðislega verða börnin
alltaf númer tvö. Hvað svo
sem hjónum er umfram
um að láta eins og þau beri
hag barnsins fyrir brjósti,
þau ýta því alltaf til hliðar
að minnsta kosti meðan
átökin eru í hámarki.
— Nei, það er rétt að
það er ekki pólitík í bókum
mínum nú, í hefðbundnum
skilningi. Fyrir nokkrum
árum var ekki skrifuð svo
bók í Svíþjóð og víðar á
Norðurlöndum að menn
þyrftu ekki að viðra í
henni pólitíska afstöðu,
hitt þótti bara smáborg-
aralegt. Þegar ég var að
byrja að skrifa var það
Víetnam, stúdentaóeirðir,
upplausn. Og allir urðu að
taka afstöðu. Umfram allt
þeir sem skrifuðu. En póli-
tík í bókmenntum vill
sveigjast inn á flokkslega
sviðið og mér finnst
flokkspólitík og bók-
menntir ekki eiga saman,
orð og innihald verða að
standa fyrir sínu. Höfund-
ur má ekki kaffæra hið
listræna og skapandi í
pólitískri prédikun.