Morgunblaðið - 01.05.1980, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. MAÍ1980
Birgir Thorlacius:
Sameiginlegir fundir rrtennta-
málaráðherra Norðurlanda hófust
1938 og var fyrsti fundur þeirra í
Kaupmannahöfn. Eftir styrjaldar-
árin 1939—1945 hafa þessir fundir
verið haldnir reglulega, fyrst ann-
aðhvert ár, en árlega síðan 1954 og
hin síðari ár oftar en einu sinni á
ári, til skiptis í aðildarlöndunum.
A þessum fundum bar stundum
á góma að æskilegt væri að hafa
til umráða sameiginiegan sjóð eða
ráðstöfunarfé til þess að fylgja
eftir þeim hugmyndum, sem
ræddar voru og taldar voru heppi-
legar til eflingar norrænni menn-
ingarsamvinnu. Margar þessara
hugmynda áttu rætur að rekja til
ýmissa félagasamtaka, ekki síst
norrænu félaganna. Norðurlanda-
ráð fjallaði um slíka sjóðstofnun
og einnig norrænu félögin, en þau
lögðu til þegar á árinu 1955 að
myndaður yrði sjóður sem hefði
árlega til ráðstöfunar 1,2 milljónir
norskra króna. Menntamálaráð-
herrar Dana lögðu til árið 1963 að
stofnaður yrði sjóður, sem hefði
þrjár milljónir danskra króna til
ráðstöfunar árlega. Mismunandi
sjónarmið töfðu framgang máls-
ins.
Arið 1965 voru í tilraunaskyni
lagðar fram 600 þús. d.kr. frá
Norðurlandaríkjunum sameigin-
lega og embættismönnum frá
menntamálaráðuneytunum falin
stjórn þessa bráðabirgðasjóðs,
sem var undanfari Menningar-
sjóðs Norðurlanda. Þessi tilraun,
þótt í smáum stíl væri, þótti gefa
góða raun, og hefur mönnum orðið
æ ljósara að sameiginiegur sjóður
til stuðnings norrænum menning-
armálum er þýðingarmikill þáttur
í því að breyta viljayfirlýsingum í
raunverulegt menningarsamstarf.
Um langt skeið hefur samstarf
Norðurlandaríkja verið einna
mest á sviði menningarmála.
Skipulagsgrundvöllur þess menn-
ingarsamstarfs sem fram fer á
vegum ríkisstjórna Norðurlanda,
er samningur Danmerkur, Finn-
lands, íslands, Noregs og Svíþjóð-
ar, sem undirritaður var í Hels-
ingfors 15. mars 1971, um sam-
starf á sviði menningarmála. Öðl-
aðist hann gildi 1. janúar 1972.
Samningurinn er birtur í Stjórn-
artíðindum 1972, C, bls. 1.
Framkvæmd samningsins er í
höndum ráðherranefndar Norður-
landa (þ.e. menntamálaráðherr-
anna), en henni til aðstoðar er
embættismannanefnd, skipuð full-
trúum frá menntamálaráðuneyt-
unum. Ennfremur eru þrjár ráð-
gjafanefndir, ein fyrir hvert svið,
sem samningurinn tekur til:
kennslumál, vísindastarfsemi og
almenn menningarmál.
í ársbyrjun 1972 var komið á fót
skrifstofu í Kaupmannahöfn með
starfsliði frá öllum aðildarlöndun-
um. Fjallar skrifstofan um sam-
starfsverkefni á sviði menning-
armála.
Fjárframlög Norðurlandaríkja
hvers um sig til norrænna sam-
starfsverkefna á sviði menning-
armála verður í eftirgreindum
hlutföllum árin 1980—1982:
Danmörk greiðir 23.7%
Finnland — 16.0%
ísland — 0.9%
Noregur — 18.0%
Svíþjóð — 41.4%
Samtals 100.0%
Um hin sameiginlegu fjárfram-
lög er gerð sérstök fjárhagsáætl-
un. Hún er undirbúin af embættis-
mönnum bæði frá menntamála-
ráðuneytum og fjármálaráðuneyt-
um. Þá ræða menningarmála-
nefnd Norðurlandaráðs, sem skip-
uð er þingmönnum, og mennta-
málaráðherrarnir um áætlunina á
sameiginlegum fundi eða fundum,
en ákvörðunarvaldið er í höndum
ráðherranna. Niðurstaðan er svo
lögð fyrir þjóðþingin, sem ákveða
endanlega með fjárveitingum í
fjárlögum hvers lands hver fram-
lögin skuli vgra. Formenn í menn-
ingarmálanefnd Norðurlandaráðs
hafa löngum verið íslendingar:
Ólafur Jóhannesson, Eysteinn
Jónsson, dr. Gylfi Þ. Gíslason,
Ragnhildur Helgadóttir og núver-
andi formaður Arni Gunnarsson,
alþm.
Fjárhagsáætlun þessi, sem
stundum er kölluð „menningar-
fjárlögin", hefur hækkað ár frá
ári. Var t.d. 32 millj. d.kr. árið
1973, en er árið 1980 80.625.000,-
d.kr. Þar sem þessi áætlun veitir
nokkurt yfirlit um hve fjölþætt
norrænt menningarsamstarf er,
er hún birt hér í heild:
Greiðsluhlutfall íslands er 0.9%
af heildarfjárhæðinni eða 725.625
danskar krónur, þ.e. 50.793.750 ísl.
krónur.
í þessu sambandi er rétt að
vekja athygli á því að samkvæmt
„menningarfjárlögunum" renna
4.516.000 d.kr. eða 316.120.000 ísl.
kr. til rekstrar Norræna hússins
og Norrænu eldfjallastöðvarinnar
í Reykjavík á árinu 1980. Af
ýmsum öðrum liðum þessara fjár-
veitinga nýtur ísland góðs, þ.á m.
af þeim átta milljónum danskra
króna eða 560 millj. ísl. kr., sem
Menningarsjóður Norðurlanda
hefur til ráðstöfunar.
Um bókmenntaþýðingar, æsku-
lýðsmál, tónlist og leiklist fjalla
sérstakar nefndir, sem skipta fé
sem veitt er til þessara mála og
umsóknum, sem stjórn Menning-
arsjóðsins berast varðandi þessi
starfssvið, er því oft beint til
þeirra.
Um Menningarsjóð Norður-
landa hafa verið gerðir tveir
milliríkjasamningar. Hinn fyrri
tók gildi 1. júlí 1967. Hann var
síðan endurskoðaður í ljósi þeirrar
reynslu sem fengist hafði af
starfsemi sjóðsins og nýr samn-
ingur undirritaður í Stokkhólmi
12. júní 1975, eftir að þing Norður-
landaráðs, sem haldið var í
Reykjavík í febrúar 1975, hafði
lýst sig samþykkt samningsdrög-
unum. Samningurinn tók gildi 1.
desember 1976 og samkvæmt hon-
um starfar sjóðurinn nú. Samn-
ingurinn er birtur í Stjórnartíð-
indum 1976, C, bls. 137.
Breytingar í síðari samningi frá
hinum fyrri voru einkum fólgnar í
því að samræma ákvæði hans
ákvæðum menningarmálasamn-
ingsins frá 15. mars 1971. Má
nefna formbreytingu eins og þá,
að framvegis skuli ráðherranefnd-
in skipa fulltrúa ríkisstjórnanna í
sjóðsstjórn en ekki ríkisstjórn
hvers lands. Hinsvegar.er í reynd
farið eftir tillögum ríkisstjórn-
anna (menntamálaráðherranna).
Þá var í fyrra samningi kveðið á
um árlegt framlag til sjóðsins,
sem reyndist of bindandi þegar
framlögin voru hækkuð. Einnig
var greiðsluhlutfall hvers lands til
sjóðsins ákveðið í fyrra samningi
en ekki hinum síðari. Það var áður
miðað við fólksfjölda, en nú við
þjóðartekjur.
Starfssvið Menningarsjóðs
Norðurlanda er mjög vítt og má
veita fé úr sjóðnum til vísinda,
kennslumála og almennrar menn-
ingarstarfsemi. Veita má styrki til
upplýsingastarfsemi á Norður-
löndum og utan þeirra varðandi
norrænt menningarsamstarf og
norræna menningu. Styrki má
veita til verkefna, sem stofnað er
til í eitt skipti, en einnig til
verkefna sem varanlegri eru, þó að
jafnaði aðeins um tiltekinn tíma
samkvæmt ákvörðun sjóðstjórnar.
í sérstökum tilvikum má veita
styrki til reglubundinna, endur-
tekinna verkefna.
Stjórn sjóðsins er skipuð tíu
mönnum, fimm sem Norðurlanda-
ráð skipar og fimm sem ráðherra-
nefnd Norðurlanda (menntamála-
ráðherrarnir) skipar. Jafnmargir
varamenn eru skiþáðir af sömu
aðilum. Stjórnin er skipuð til
tveggja almanaksára í senn. Hún
kýs árlega formann og varafor-
mann úr sínum hópi og skulu þeir
vera frá sama landi tvö ár í senn.
Fulltrúar Islands höfðu for-
mennsku og varaformennsku á
hendi árin 1975 og 1976. Var
undirritaður formaður þessi ár og
Gils Guðmundsson, alþm., vara-
formaður. Stjórnin er ályktunar-
fær, ef formaður eða varafor-
maður og eigi færri en sex aðrir
stjórnarmenn eru á fundi. Afl
atkvæða ræður úrslitum mála, en
séu atkvæði jöfn, ræður atkvæði
formanns. Fjárframlög úr sjóðn-
um má þó ekki ákveða, ef báðir
fulltrúar eir.hvers aðildarlandsins
eru því andvígir.
í stjórn sjóðsins eiga nú sæti:
Frá Danmörku: Karl Skytte, fv.
forseti þjóðþingsins, til ársloka
1980, en þá tekur við K.B. Ander-
sen, forseti þjóðþingsins. Vara-
maður er nú René Brusvang,
þingmaður, en við tekur um næstu
áramót Nathalie Lind, þingmaður.
Ole Perch Nielsen, ráðuneytis-
stjóri. Varamaður: Eyvind Noer,
fulltrúi.
Frá Finnlandi: Olavi Láhteen-
máki, fv. þingmaður, til ársloka
1980, en þá tekur við Else Hete-
máki-Olander, þingmaður. Vara-
maður: Ilka-Christian Björklund,
þingmaður. Jaakko Numminen,
ráðuneytisstjóri. Varamaður:
Matti Gustafson, fulltrúi.
Frá íslandi: Sverrir Her-
mannsson, alþingismaður. Vara-
maður til ársloka 1980: Gils Guð-
mundsson, fv. forseti Sameinaðs
Alþingis, en þá tekur við Stefán
Jónsson, alþm. Birgir Thorlacius,
ráðuneytisstjóri. Varamaður:
Árni Gunnarsson, deildarstjóri.
Frá Noregi: Jo Benkow, þing-
maður, sem nú er formaður sjóð-
stjórnarinnar. Varamaður: Rolf
Fjeldvær, þingmaður. Olav Hove,
ráðuneytisstjóri, varaformaður.
Varamaður: Hans Sörbö, fulltrúi.
Menningarsjóður
Norðurlanda o.fl.
Fjárveiting (í dönskum kr.): 2.3. Þjóðfræðastofnun Styrkur til Norræna
Starfssvið: Norðurlanda 676.000 áhugaleikararáðsins 275.000
2.4 Sjóréttarstofnun 3.3 Bókmenntaverðlaun
01 Kennslumál 9.794.000 Norðurlanda 1.143.000 Norðurlandaráðs 230.000
02 Vísindamálefni 26.431.000 2.5 Norrænar jarð- og land- 3.4 Tónlistarverðlaun Norður-
03 Almenn menningarmál 15.900.000 fræðinámsferðir til íslands 320.000 landaráðs 150.000
04 Ráðherranefnd Norðurlanda, 2.6 Norræna vistfræðinefndin 451.000 3.5 Norrænt tónlistarsamstarf 1.543.000
ráðstöfunarfé 7.000.000 2.7 Norræn stofnun um 3.6 Norræn Samastofnun í
05 Menningarsjóður Asíufræði 2.513.000 Kautokeino 2.996.000
Norðurlanda 8.000.000 2.8 Norræna hafeðlis- 3.7 Norrænt samstarf
06 Norræna menningarmála- fræðinefndin 590.000 alþýðusamtaka:
skrifstofan í Kaupmannahöfn 7.300.000 74.425.000 2.9 Norræn samstarfsnefnd æskulýðssamstarf 1.700.000
Áætlaður kostnaðarauki um heilbrigðisrannsóknir r alþýðufræðslusamstarf 1.100.000
vegna samningsbundinna á norðurslóðum 639.000 3.8 Styrkir til þýðingar á
launahækkana 3.200.000 2.10 Norræn samstarfsnefnd um bókmenntum af einu Norður-
Stofnkostnaðarútgjöld: rannsóknir á sviði alþjóðamála 748.000 landamáli á annað 1.200.000
Norræna húsið í Þórshöfn 2.11 Norræn samstarfsnefnd um 3.9 Norræna listamiðstöðin
í Færeyjum 3.000.000 vísindalegar upplýsingar í Sveaborg 1.763.000
Samtals d.kr. 80.625.000 (NORDINFO) 2.304.000 3.10 Norræn kvikmynda-
Sundurliðun eftir viðfangsefnum: 2.12 Norræn vísindamanna- námskeið 261.000
01 Kennslumál: námskeið 2.760.000 Styrkir:
1.1 Lýðfræðslustofnun Norður- Norrænir vísindamannastyrkir 800.000 3.11 Norræna listbandalagið 238.000
landa, Kungálv 2.640.000 Norrænar vísindaráðstefnur 400.000 3.12 Norræn rithöfunda-
1.2 Norrænt samstarf á sviði 2.13 Norræna eldfjallastöðin í námskeið 150.000 15.900.000
skólamála 1.199.000 Reykjavík 2.082.000
1.3 Norrænt samstarf um 2.14 Norræn samstarfsnefnd um 04 Ráðherranefnd Norðurlanda:
fullorðinsfræðslu 175.000 hraðalrannsóknir 386.000 Ráðstöfunarfé 7.000.000
1.4 Norræna blaðamanna- 2.15 Norrænt samstarf um 05 Menningarsjóður
námskeiðið 677.000 fjölmiðlarannsóknir 366.000 Norðurlanda 8.000.000
1.5 Norræn stofnun um 2.16 Norræna málstöðin 466.000 06 Norræna menningarmála-
skipulagsfræði 3.413.000 Styrkir: skrifstofan í Kaupmannahöfn 7.300.000
'tyrkir: 2.17 Norræni sumarháskólinn 800.000 Áætlaður kostnaðarauki
6 Norræna lækna- 2.18 Norrænt félag um vegna samningsbundinna
nnslusambandið 410.000 rannsóknir á málefnum 219.000 26'43L00° launahækkana 3.200.000
í. i Norræn námskeið á sviði rómönsku Ameríku Stofnkostnaðarútgjöld:
kennslumála 1.280.000 9.794.000 03 Alemnn menningarmál: Norræna húsið í Þórshöfn
02 Vísindamálefni: 3.1 Norræna húsið í Reykjavík 2.434.000 í Færeyjum 3.000.000
2.1 Norræna sjólíffræðinefndin508.000 3.2 Norrænt leiklistarsam- Samtals
2.2 Atómvísindastofnun starf, framhaldsmenntun og d.kr.80.625.000
Norðurlanda (NORDITA) 8.260.000 gestaleikir 1.860.000 eða alls 5.643.750.000 ísl. kr. miðað við gengi 70/-