Morgunblaðið - 04.06.1980, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ1980
39
„í uppnámi“:
Upphaf íslenskra
skákbókmennta
Hætt er við að vegur skáklist-
arinnar á íslandi væri minni en
raun ber vitni ef ekki hefði
notið hér við bandarisks próf-
essors, Daniel Willard Fiske að
nafni. Fiske var vel efnum
búinn ok lét okkur íslendinga
njóta þess með stórmannlegum
ííjöfum um síðustu aidamót.
Hann sótti ísland nokkrum
sinnum heim og var mikill
áhugamaður um islensk mál-
efni almennt. Hann hreifst
mjög af tafláhuga meðal þjóðar-
innar, enda ágætur skákmaður
sjálfur og freistaði því þess að
koma skipulagðri skákhreyf-
ingu á legg hér ásamt hinum
áhugasömustu meðal heima-
manna.
Prófessor Fiske gerði sér vel
grein fyrir þvi að framfarir
yrðu litlar hér i einangruninni
ef ekki væri fróðleik að fá af
bókum. Hann réðst þvi i það
stórvirki að koma á fót islensku
skáktimariti, sem hann lét
prenta i Leipzig, „í uppnámi"
og er það hið fyrsta rit er út
kom á íslensku um skák. Til
ritsins, sem kom út á árunum
1901 — 1902, var ákaflega mikið
vandað, en það hefur nú um
langan tima verið ófáanlegt
með öllu.
Skáksamband íslands og
Taflfélag Reykjavíkur tókust í
vetur á hendur þá framkvæmd
að endurútgefa ritið í upphaf-
legri mynd þess. Eldri útgáfan
var ljósprentuð og eftir að hafa
borið árangurinn saman við
frumútgáfuna get ég ekki annað
sagt en að hin tæknilega hlið
verksins hefur tekist ákaflega
vel.
Hér er um gagnmerkt rit að
ræða, nú á dögum hefur það
auðvitað mikið gildi sem söguleg
heimild, en þrátt fyrir að 80 ár
séu liðin frá útgáfu þess á ég
erfitt með að trúa því að það hafi
verið skemmtilegra aflestrar þá
en nú.
TR og Skáksambandið eiga því
þakkir skildar fyrir framtakið,
ekki síst Hólmsteinn Stein-
grímsson, fyrrverandi formaður
TR, en hann annaðist útgáfuna.
Tæplega þarf að óttast að útgáf-
an verði baggi á skákhreyfing-
unni, þó að dýr sé, því að ritið
hefur lengi verið eftirsótt meðal
safnara og annarra er áhuga
hafa á skák.
Efni ritsins er ákaflega fjöl-
breytt, enda er það alllangt, út
voru gefin átta tölublöð alls,
samtals 300 síður. Þar er þá
fyrst að telja margar kappskákir
frá ofanverðri nítjándu öld, t.d.
ófáar með ameríska fléttusnill-
ingnum Paul Morphy, sem enn
eru í fullu gildi. Skýringar með
skákunum bera því hins vegar
oft vitni hversu gífurlegum
framförum skákmenn hafa tekið
síðan um aldamót, hvað varðar
stöðumat og úrvinnslu.
Þá eru fjöldamörg skákdæmi í
bókinni og hafa aðstandendur
ritsins fengið Maximov nokkurn
í Pétursborg til þess að fjalla um
þau, en hann var frægur skák-
dæmahöfundur á þessum tíma.
Hann sendir síðan höfundum
ýmsra dæma óspart tóninn og
sýnir sjálfur hvernig betur megi
gera, enda skákdæmagerð þá
skammt á veg komin. Verð ég þó
að segja að mörg dæmanna í
ritinu eru blessunarlega laus við
feluleik nútíma skákdæma og
því auðleystari og meira stund-
argaman.
„ÚR skákríki voru“ nefnist
Daniel Willard Fiske. Bogi Th.
Melsted ritaði æviminningu
hans árið 1907. Fiske setti á
stofn fræðistofnun um ísiand
að fornu og nýju við Cornell
háskóla i íþöku. Hann stofnaði
sjóð til þess að þar gæti jafnan
verið íslenskur bókavörður og
annan til kaupa á íslenskum
bókum. Þá gaf Fiske Lands-
bókasafninu mestallar bækur
sínar, þ. á m. 1500 skákbækur,
nú ómetanlegar.
í ritinu „I uppnámi" kemur
fram að Fiske þreytti einu sinni
i samráði við tvo aðra, kapp-
skák við Paul Morphy og lögðu
þeir þrír snillinginn að velli i
skák sem birt er í ritinu.
þáttur í ritinu og veitir hann
upplýsingar um skáklíf sam-
tímans hér á landi. Höfundur
þess pistils, væntanlega Halldór
Hermannsson meðritstjóri Fisk-
es, kemur víða við. T.d. reynir
hann að grafast fyrir um sann-
leika þeirra sagna er þá gengu
um skákmennt Grímseyinga, en
hún var þá orðrómuð. Eyjar-
skeggjar sjálfir voru hins vegar
ákaflega hógværir í bréfum er
þeir skrifuðu til „I uppnámi", en
þó mátti lesa úr bréfum þeirra
að áhugasamir iðkendur voru
þar fleiri, hlutfallslega, en ann-
ars staðar.
Af íslenskum skákmönnum er
aðallega fjallað um tvo, þá
Þorvald Jónsson, héraðslækni á
Isafirði og Magnús Magnússon
Smith, Vestur-íslending, en
hann var um skeið einn fremsti
skákmaður í Kanada.
í ritinu eru nokkrir stuttir
leiðbeiningaþættir til byrjenda
og má af ýmsum þeirra lesa að
aðstanderidum ritsins hefur ver-
ið meinilla við öll afbrigði frá
alþjóðlegu reglunum, nema vit-.
anlega forgjafir sem voru mikið
tíðkaðar þá. Hér áður fyrr
tíðkuðust hér ýmsar undarlegar
skákkreddur, svo sem valdskák-
in, en undarlegasti siður sem ég
hef heyrt um var sá að nefna
kóngspeðið kóngslalla og hafa
það ódræpt. Gerði það þá að
vonum oft mikinn usla hjá
óreyndum andstæðingi. Um
slíkar kreddur skal að öðru leyti
vísað í grein eftir Leif Jósteins-
son í 3. tbl. tímaritsins Skák frá
1968.
En það efni í ritinu sem er
tvímælalaust skemmtilegast af-
lestrar eru nokkrar bráðsnjallar
smásögur eftir prófessor Fiske,
lýtalaust þýddar af Halldóri
Hermannssyni, um efni tengt
skák.
Tvær þeirra, „Kórónur rahaj-
anna“ og „Sagan af Karli XII í
Bender" eru t.d. samdar utan um
skákdæmi og eru þær lýsandi
dæmi um hugkvæmni höfundar-
ins.
Greinilegt er að fátt var spar-
að til ritsins, t.d. fengu aðstand-
endur þess Sigfús Blöndal, cand.
mag. til þess að snara arabískri
þjóðsögu yfir á íslensku og gerði
hann það í bundnu máli af
glæsibrag.
„I uppnámi" er mikill fengur
fyrir þá er hafa gaman af skák
og sögu og skemmtiefni þess er
sígilt.
Samningamálin:
Símamenn
mótmæla
seinagangi
FUNDUR í Félagi íslenzkra síma-
manna, sem boðað var til í sam-
vinnu við BSRB 21. maí sl.,
mótmælti „eindregið seinagangi í
samningamálum BSRB og átelur
stjórnvöld fyrir afstöðu þeirra til
kröfugerðar bandalagsins".
Einnig mótmælti fundurinn
„harðlega undangenginni kjara-
skerðingu" og krafðist þess að hún
yrði að fullu bætt í komandi
samningum. Þá lýsti fundurinn
yfir fullum stuðningi við samn-
inganefnd bandalagsins.
Kvikmyndun 20th
Century Fox:
Mikil aðsókn
í hlutverk
steinaldarmanna
KVIKMYNDAGERÐIN Víðsjá
hefur fyrir hönd 20th Century
Fox kvikmyndafélagsins auglýst
eftir fólki í aukahlutverk vegna
kvikmyndatöku á íslandi á
tímabilinu ágúst—október í ár.
í gær höfðu á annað hundrað
manns haft samband við Víðsjá,
en áætlað er að það þurfi að ráða
um 30 aukaleikara. Engir þekktir
leikarar erlendis leika aðalhlut-
verk í myndinni sem gerist á
steinöld og þeir Islendingar sem
koma til með að leika í myndinni
verða í hlutverkum steinaldar-
manna, fáklæddir, óhreinir og
fátækir, en eins og sagt hefur
verið frá í fréttum er mikill
viðbúnaður í sambandi við mynda-
tökuna, m.a. innflutningur
Afríkufíla til landsins.
k*J AfeLkosumar 80
BANKASTRÆTI 7 & AÐALSTRÆTI4
í ár er Melkasumar i Herrahúsinu
Því flöggum viö geysilegu úrvali af
léttum og þægilegum sumarfatnaði
frá Melka.
M.a. blússum, buxum, stuttbuxum,
skyrtum, stutterma skyrtum /
o.m.fl. Allt sómaklæöi enda frá /
Melka komin. / ,