Morgunblaðið - 04.06.1980, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ1980
57
Oddur A. Sigurjónsson:
Flest gerum við okkur það ljóst, A. Ást og aðdáun á ljóðum og
fyrr eða síðar á ævinni, að okkur sögum, auk annars fróðleiks.
sé einungis ætlað að lifa einu B. Hóflítil og stundum barnaleg
sinni. vitsmunadýrkun.
Sá beizki sannleikur gerir auð- C. Hneigð til dulmagnatrúar.
vitað kröfur til okkar, að velja D. Ferða- og flökkuþrá.
okkur leiðina, eða leiðirnar, sem í annan stað koma svo: ótrúleg
við kjósum að ganga hverju sinni. seigla við harðræði, dugnaður,
Að vísu má segja, að þá séum við sem hafinn er yfir allan efa og
komin út á hála og vandrataða metnaður, sem þó sést ekki ætíð
götu, enda hafa vegir siðfræðinnar fyrir. Fari ofanritað nokkuð nærri
verið sízt óumdeildir og greinzt lagi, virðist mér koma í ljós furðu
víða. skýr mynd af eðliseigindum hins
Vitanlega er það hvorki ætlun forna guðs Ásatrúarmanna, Óðins
mín, né á mínu færi, að gefa sjálfs.
neinum haldbær ráð, sem orkuðu Arfsagnir okkar birta, að hann
Hvers erum
ekki meira og minna tvímælis í
svo til hverju skrefi. Á hitt ber þó
að líta, að við verðum að hafa það
bak við eyrun, að okkur beri að
nota skynsemistýruna okkar eft-
ir öllum föngum, svo mikið vald.
sem við mannanna börn leyfum
okkur að taka yfir umhverfinu og
hvert yfir öðru.
En hvort sem málið er hugleitt
lengur eða skemur, hljótum við
alltaf að koma að því, að reynsla
liðinna kynslóða verði nokkur
vegvísir, þó við viðurkennum
réttilega, að veröldin sé enganveg-
inn söm við sig frá öldum til alda.
Það er svo á fárra eða engra
færi, að rekja þær örtraðir slóða,
sem um kunnar sögur mannlífsins
ligöa, hvað þá þær sem fyrnd og
gleymska hefur hulið sýnum.
Við teljum okkur þekkja —
lauslega að vísu — söguslitur um
þúsundir ára aftur í tímann,
jafnvel í nokkru samhengi. Annað
mál er svo hversu þessi slitur eru
hæf til leiðsagnar. Hér er þó um
stærri hluti en svo að ræða, að
ekki sé alger „útúrseiling okkar
stuttu höldum“ að rekja til neinn-
ar hlítar.
Að vísu verður okkur ljóst,
þegar við berum saman aldur og
stærð með valdi hinna fornu þjóða
í austurlöndum og okkar mann-
fáu, íslenzku þjóð, að þar er ólíku
saman að jafna. Á hitt má þó líta,
að við höfum lifað hér í rösk 1100
ár og verið þess umkomin að
mynda furðu traust og heilsteypt
menningarríki, þrátt fyrir allt og
allt. Þetta er ekki sagt til að ýta
undir neina ófrjóa þjóðrembu, en
aðeins til að viðurkenna alkunnar
staðreyndir.
Jafnvel lítilfjörlegur saman-
burður við ýmsa aðra, sem aðeins
væri hægt að drepa lauslega á,
rúmsins vegna, getur þó gefið
örlitlar bendingar um, hvað við
kunnum að hafa til að selja í
sumblið í hópi þjóðanna, ef sann-
sýni er gætt.
En framar öllu er þó, ef við
getum rakið gegnum sögu okkar
og reynslu heillega þræði — hvort
sem það eru nú glit- eða bláþræðir
— að við getum farið að átta
okkur á því hverskonar lífernislist
sé líkleg til að við getum í
framtíðinni borið höfuðin með
sæmilegri reisn.
Saga og þjóðsaga
Fúslega skal játað, að inntakið í
orðinu saga getur verið viðsjár-
vert, jafnvel þótt þess sé gætt að
rýna það með fullum heiðarleik,
eftir því sem mönnum er í brjóst
lagið.
Þetta gildir vitanlega ekki
fremur fyrir einn kynþátt en
annan. En þar sem hver er
sjálfum sér næstur, er eðlilegt, að
við vildum leita að og finna, ef
tækist, einhvern eða einhverja
„rauða þræði" í geðslagi og gáfna-
fari okkar, eins og þeir birtast í
rás, straumi og reynslu sögunnar
frá upphafi íslands byggðar.
Vissulega er þetta ekki áhlaup-
averk og hætt við, að sitt kunni að
sýnast hverjum.
Mér kemur það svo fyrir sjónir,
að þessu mætti skipta í tvennt;
aðallega:
væri konungur ljóða og sagna og
hann skirrðist ekki við eigin
líkamsmeiðsl, til þess að öðlast
enn dýpri sýn en áður um hulda og
leynda hluti.
Hann var einnig galdra- og
rúnameistari og ferða-, flökku- og
fróðleiksþráin var daglega nærð á
fróðleiksvængjum hrafnanna,
Hugins og Munins, sem mættu
hafa borið nöfn athygli og minnis.
Leitin eftir vitsmunum er svo
fótstallur þess að geta hagnýtt sér
kunnáttuna.
„Nú, það mátti ekki minna
kosta! Á nú að fara að boða okkur
Ásatrú?" segir eflaust einhver,
sem kynni að glugga í þessar
línur!
En það er víðs fjarri mér, að
gerast trúboði. Þvert á móti teldi
ég tíma afar illa varið, sem í það
færi. Allt annað mál er, að bent sé
á hliðstæður, ekki sízt þær, sem
liggja í augum uppi.
Milli þess og að eltast við
kreddur og „kategoríur" hinna
ýmsu trúflokka, liggur meira en
húsavegur!
Hvort sem okkur líkar betur eða
verr, skulum við bara játa í fullri
einlægni, að flestir — líklega allir
— bera hið innra með sér ein-
hvern grun um það, að fleira sé
milli himins og jarðar en við
daglega sjáum eða nemum með
okkar ófullkomnu skynfærum. Við
getum kallað það trú, ef okkur svo
sýnist. Það er vandalaust.
Vandinn hefst fyrst þegar við
ætlum að hneppa gerðir okkar
undir þá siðfræði, sem er áhang-
andi tilteknum trúarlærdómum.
Þar er nefnilega úr anzi mörgu að
moða. Og það er einmitt hér, sem
allskonar smámunasemi lýstur
ótrúlega hart saman. Til er tákn-
ræn gamansaga úr okkar fornu
fræðum um goðin, sem brutu tá af
hrímþursa, köstuðu henni á himin
upp og gerðu af henni stjörnu, í
sárabætur!
Auðvitað breytist hvorki efni né
eðli táarinnar, þó hún skipti um
stað. Hún var hrímþursatá eftir
sem áður. Ætli við höfum ekk
nokkuð oft orðið vitni að álíka
merkisviðburðum?!
Skal eða skal ekki!
Það er nokkuð athyglisvert um
aðaltrúarbrögð Vesturlanda milli
Kyrrahafs að vestan, um Atlanz-
ála að Norður-Afríku og þaðan
alla götu austur undir Kyrrahaf
til endimarka Rússlands, að í
reynd eru farvegir siðfræðinnar
furðu samhliða.
Annarsvegar er reynt að laða
fólk til ákveðinna hegðunar með
loforðum um dýrð og sælu að
lokinni hérvist og hinsvegar að
hóta mönnum öllu illu, ef þeir
skripli á göngunni, og reyndar er
það ekki gert á neinu smáletri!
Til þess að fylgja þessu sem
fastast eftir, hafa svo trúarhöfð-
ingjarnir búið sér til tvö kerfi eða
þrjú. Annað til verðlaunaveitinga
og hitt til tyftunar, nema kaþólska
kirkjan i viðbót einskonar „litla
helvíti", sem nefnist hreinsunar-
eldur!
Það liggur nú í hlutarins eðli, að
veslings mannkindin, sem þessu

fornu fræði, getur átakalítið skilið
þau til fulls gagns og hagnýtt sér
ef vilji er til.
Þar er gripið á flestum vanda-
málum hins daglega lífs, þó að
breyttu breytanda sé.
Er þar, að sjálfsögðu, átt við að
vígaferli og mannráð eru löngu
niður lögð.
Mér er stórlega til efs, að
nokkur þjóð í veröldinni eigi, og
a.m.k. ekki nein nærhendis, jafn
fjölstrengja hörpu þar sem hóf-
semi og mannvit hríslast á hverj-
um streng, dagleg fyrirbæri eru
hispurslaust rædd, án þess að
vafið sé í neina skrúðmælgi, til
þess að sýna einhverja dulda vizku
eða yfirlæti, en heiður einfaldleiki
skín af hverri ljóðlínu.
við að leita?
trúir, er hér milli steins og
sleggju.
Utan í þessu kerfum hanga svo
allskonar spámenn, til þess að
herða enn á krítinni! Enda vantar
sízt á, að margur í þeim hópi sé
ærið tasvígur og smáskítlegur í
túlkunum.
„Prestar hinum heimi fra/hulda
dóma segja. /En skyldi þeim ekki
bregða í brá /blessuðum nær þeir
deyja!" kvað Breiðfjörð forðum.
Mesta furðu má í öllu þessu
verkja, að annaðtveggja skuli
mest notað: Lokkanir með há-
stemmdum loforðum, hæfustum
fyrir óvita, eða grimmilegar hót-
anir fallnar til að beygja ístöðu-
lausar sálir! Og eru hræðslugæði
óhugnanlegt fyrirbæri.
Ástæðulaust er að deila um, að
margur þarfnast hollra og skyn-
samlegra ráða oft og einatt, en
trúlega er flóttinn undan helvíti
ekki greiðasta leiðin til himnarík-
is.
Fyrir tæpum þúsund árum sam-
þykktu forfeður okkar að skipta
um trú, sem alkunna er . Allt gekk
það hófsamlegar en í nokkru öðru
landi, sem um er vitað og nauð-
ungarlítið. Frá þessum tíma eig-
um við merkilegar heimildir, sem
snerta bæði trúfræði og þó einkum
siðfræði, bæði hina æðri og ekki
síður það sem kalla mætti sið-
fræði hversdagslífsins. Þar er að
finna fjölda heil- og hollráða og
annarra spekimála.
Athyglisvert er, að VÖLUSPÁ
leggur þyngsta áhverzlu, ef skoðað
er niður í kjölinn á ábyrgð orða
og gjörða fyrst og fremst ábyrgð-
arinnar vegna, þó að vísu sé drepið
á illa vist illþýðis í sölum undnum
ormahryggjum og vaðandi eitur-
elfur.
í öllu þessu er talað tæpitungu-
laust og án lokkandi fyrirheita
annarra en þeirra, sem heiðarleik-
inn ber í sjálfum sér.
Því betur sem menn sökkva sér
niður í þessi fornu spjöll, því
harðar sannfærast allir hugsandi
menn um, að þessi fræði eru ekki
annað en ávöxtur heiðrar
lífsreynslu.
Auðvitað kann það að kosta þá,
sem þannig eru gerðir, ekki hót að
fullyrða að þeir séu jafnkunnugir í
Himnaríki og á t.d. Selfossi.
En annað mál er, hvaða gildi
fyrir þroska mannsins og getu til
sæmilegs lífernis, er að hafa
fjölyrði um og lýsingar á blómum
á eilífðarenginu. Nú eða þá hvort
Andskotinn rjóðrar biki og
brennisteini á umhverfi sitt, eða
kaupi sér árlega nýtízku húsbún-
að!
Annar eins naglaskapur er held-
ur fáfengilegur.
Flest erum við í raun hvers-
dagsmanneskjur og þurfum engan
kinnroða að bera þar fyrir. Af
sjálfu leiðir þá, að við leitum
hispurslaust hversdaglegra úr-
lausna við vanda, sem mætir
okkur.
Það liggur við, að maður fari
hjá sér, að þykjast þurfa að minna
á heil og hollræði, sem við höfum
átt og löngum haft nokkuð hand-
bær í 11 aldir.
En þar átt við HÁVAMÁL.
Hver sem nennir að rýna í þessi
„Það er margur ríkari en hann
hyggur.“
Vissulega er alvarlegt íhugun-
arefni fyrir okkar þjóð, sem sann-
arlega hefur oft orðið á beizku að
bíta, án þess að kikna, ef við
ætlum nú, þegar rakna tekur úr,
að glopra úr höndum okkar því,
sem gerði hana að mönnum.
Það er ömurlegt, að unga fólkið
afsiðist fyrir handvömm þeirra,
sem gæta eiga þess á viðkvæmasta
æviskeiðinu, bara fyrir hlaup eftir
„mýraljósum." Eitt okkar fjölgáf-
uðustu og menntuðustu skálda frá
liðinni öld, Grímur Thomsen, sem
hafði setið við menntalindir álf-
unnar vel og lengi, kemst svo að
orði í flokki Hemings Ásláksson-
ar, sem örlögin sviptu umsjá
foreldra á ungum aldri:
„Þar var Hemingur til fósturs
fenginn, fornum afreksmanni úr
Þrændalögum, sem að elskar bæði
og agar drenginn, elur hann á
fornum kappasögum...“
Mættum við ekki hugleiða þess-
ar ljóðlínur ofurlítið áður en við
haugum að börnum okkar og
unglingum lesefni eins og Barba-
papa, Tinna og Ástríki og veltum
þeim uppúr Prúðu leikurunum og
álíka geðslegheitum?!
Það kann að skipta meiri sköp-
um en athugað er oft í fljótræði,
hvort við ætlum að ala upp
apaketti eða menn með mönnum.
Við höfum, gáfnafars vegna,
enga þörf fyrir að haga okkur eins
og fyllirafturinn, sem leitaði undir
ljóskersstaur að týndum dýrgrip,
aðeins af því að þar var týra, þó
hann vissi og viðurkenndi að hann
hafði týnt gripnum undir ljóslaus-
um staur!
Að mínu viti verjum við þeim
fjármunum, sem til fræðslu fara,
meira en laklega, þó það sé
vissulega nokkur glæta, sem fram
kemur í aðstoð við þá, sem eru
okkar minnstu bræður og systur
og mætti þó gera betur. Fræðagutl
undir yfirstjórn allskonar
„Gúmmí Tarzana" leiðir hinsvegar
í eina átt, sem að vísu er hæg, eins
og allsstaðar þar sem hallar und-
an fæti!
Sárast af öllu er að horfa á, að
unga fólkinu sé ekki hjálpað til að
eignast heilbrigt markmið og inn-
rættur metnaður til að keppa að
því, en sitt er auðvitað hvað,
metnaður eða ofmetnaður. Þó er
sá kostur sýna betri að ætla sér
það, sem meira reynir á, svo fólki
vaxi ásmegin, heldur en að taka
aldrei á nema hálfum kröftum.
íslendingar hafa verið ólatir að
birta minningar sínar. Vel má
vera, að allt það svari ekki tilw
gildis orðanna. En um það kemur
flestum saman, að hóglífið í upp-
vextinum hafi litlu skilað fram á
leið.
Og þá er aftur komið að því, sem
fyrst og fremst erti mig til að
ræða þessi mál. Þetta sífellda fjas
um að ganga í einu og öllu undir
börnum og unglingum langt um
skör fram og seilast í það sem
síður skyldi. Einn angi af þessu
eru hin svokölluðu námslán.
Vissulega var þeirra þörf, en á
engan hátt jafn óskilorðsbundið
og raun hefur á orðið.
Jafn lítil efni og þjóðin hefur á
því, að svelta dugandi námsfólk og
hamla framgangi þess, hefur hún
engin — bókstaflega engin efni á
að ausa í slóða og liðléttinga fé, til
þess að slæpast. Það er öllum
bókstaflega talað sáluhjálparatr-
iði, að til þeirra séu gerðar
tilteknar hóflegar kröfur gegn
aðstoð, sem menn kunna að æskja
og sanna að þeir séu verðugir!
Þetta er ákaflega einfalt mál, þó
framkvæmd þess gæti velkzt fyrir,
ef ekki er tekið á í fullri alvöru.
En undirstaðan undir fram-
þróun og framgangi þjóðarinnar,
er tvímælalaust að unga fólkinu
séu veitt vel öguð heimili, sem það
nafn er gefandi. Hvað sem öllu
fjasi líður um misrétti kynjanna,
sem oft og víða er meira tilfundið
en raunverulegt, vil ég leyfa mér
að heita á alla foreldra og verð-
andi foreldra, að gefa börnum
sínum fyrst og fremst heimili þar
sem þeir, sem eiga að erfa landið
geta vaxið upp í skjóli og undir
verndarvæng ástvina. Þessu er
ekki sízt beint til mæðranna. Það
er algjör fásinna, að þær, sem eru
fullur helmingur þjóðarinnar,
þurfi að vera svo umkomulausar,
að þær geti ekki knúið fram önnur
skilyrði til lífsframfæris en að
grýta afkvæmum sínum í ein-
hvern Pétur eða Pál. Og ég vænti
þess, að ef til kæmi gætu þær
vænzt verðugs stuðnings frá körl-
um, ef vilji er til skynsamlegra
úrræða.
Það vil eg að þessu sinni hafa
mín lokaorð í spjallinu.
Oddur A. Sigurjónsson
Frystihús innan vébanda Sölumiðstöðvarinnar:
Mest framleitt hjá
ÚA 2 síðastliðin ár
ÚTGERÐARFÉLAG Akureyr-
inga varð árið 1979 framleiðslu-
hæsta frystihúsið innan vébanda
SII eins og reyndar einnig árið
1978. Framleiðslan var 6.103
smálestir og verðmæti framleiðsl-
unnar rosklega 4,7 milljarðar
króna. Á vegum ÍIA eru gerðir út
5 skuttogarar. Fiskiðjuver Bæj-
arútgerðar Reykjavikur fram-
leiddi 5.815 smálestir að verð-
mæti yfir 3.6 milljarðar króna.
íshúsfélag lsfirðinga 1.153 smá-
lestir fyrir 3,1 milljarð. íshúsfé-
lag Bolungarvikur 4.013 smálest-
ir fyrir tæplega 3,1 milljarð og
Hraðfrystihúsið Norðurtangi á
ísafirði framleiddi 3.776 smálest-
ir fyrir 2.94 milljarða króna.
Af einstökum landsvæðum var
mest framleitt á Vestfjörðum, en
framleiðslan skiptist sem hér seg-
ir eftir landsvæðum:
Vestmannaeyjar Smálestir 16.781 Milljónir kr. 9.317
Suðurnes 13.387 8.558
Hafnarfjörður 4.086 2.630
Reykjavík og austan fjalls 17.065 10.005
Akranes 4.152 2.976
Snæfellsnes 5.120 3.487
Vestfirðir 23.219 18.039
Norðurland 15.405 12.006
Austfirðir 8.366 5.973
Alls
107.581
72.991
Framleiðsluverðmætið er miðað við útborgunarverð 1/1—31/12 1979.