Morgunblaðið - 04.06.1980, Blaðsíða 16

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ1980
Ásgeir í>. Ólafsson fyrrv. héraðsdýralæknir:
1907 lauk Hannes prófi, sem
landbúnaðarkandidat frá nefnd-
um háskóla; starfaði síðan sem
ráðunautur fyrir Búnaðarsam-
band Vestfjarða frá 1907—1911.
1916 lauk Hannes embættisprófi í
dýralækningum frá Landbún.- og
dýralæknahásk. í Khöfn. Sama ár
(1916) er Hannes skipaður dýra-
læknir í Vesturamtinu með búsetu
í Stykkishólmi.
Búnaðarfél. ísl. lætur nú ekki
undir höfuð leggjast að leita álits
hins nýskipaða dýralæknis um
innfl. búfjár. Bréf Hannesar dýra-
læknis dags. 15. nóv. 1916 er langt
og ítarlegt. Undirr. vill leyfa sér
að taka upp nokkur atriði úr þessu
langa bréfi Hannesar dýralæknis.
— Eftir að hafa rætt mikið um
smitsjúkdóma í búfé kemst dýra-
læknirinn svo að orði:
Búnaðarblaðið Freyr og þættir
um innflutning búfjár til Lslands
I. Upphaf Freys
Búnaðarblaðið Freyr hóf göngu
sína árið 1904.
Þeir sem skrifaðir voru útgef-
endur 1. árg. 1904 voru: Einar
Helgason garðyrkjuráðunautur —
þjóðkunnur maður (Einar í Gróðr-
arstöðinni), Guðjón Guðmundsson
frá Finnbogastöðum í Árnes-
hreppi Str.sýslu, ráðunautur hjá
Búnaðarfél. Islands og Magnús
Einarsson dýralæknir í Suður- og
Vesturamtinu.
í ávarpi 1. tbl. 1. árg. 1904 segir
svo m.a.:
Freyr á erindi við alla bændur á
íslandi. Freyr veitir færi á að
kynnast helztu búnaðarhreyfing-
um utanlands og innan. —
Freyr ræðir landbúnaðarmál án
þess að heyra til neinum ákveðn-
um flokki. — Freyr veitir rúm
öllum þeim, sem eitthvað nýtilegt
hafa fram að bera landbúnaðinum
til gagns og þrifa. — Freyr borgar
sanngjörn ritlaun öllum sem í
hann rita.
Freyr kemur út í arkarheftum
einu sinni á mánuði.
Freyr kostar aðeins 2 krónur
um árið.
Á því herrans ári 1979 (75 ára
afmæli Freys) eru útgefendur
blaðsins Búnaðarfélag íslands og
Stéttarsamband bænda. Dr. Hall-
dór Pálsson búnaðarmálastjóri er
einn af þremur í útgáfustjórn
Freys og kem ég að því seinna.
Ritstjóri Freys er nú hinn
fjölmenntaði búfræðikandidat
Jónas Jónsson frá Yzta-Felli í
Suður-Þingeyjarsýslu.
Undirritaður hefir verið áskrif-
andi að Frey síðan 1928, og líkað
allvel, stundum ágætlega.
II. Bréfið frá
bóndanum nafnlausa
Þegar ég var að blaða í 11.
tölubl. Freys rakst ég á í þættin-
um Bréf frá bændum — bréf til
ritstjórans frá bónda og búfræð-
ingi sem ekki vill láta nafns síns
getið.
Bréf þetta virðist hafa komið
allharkalega við heimamenn í
Búnaðarfél. íslands og þá sér-
staklega farið í „fínu taugarnar" á
búnaðarmálastjóra dr. H.P.
Tilefni bréfsins frá bónda og
búfræðingi (nafnlausum) mun
vera ritstjórnargrein í 2. tbl.
Freys 1979 sem ber yfirskriftina
Búnaðarfræðslan.
Ekki var það meiningin að taka
þau mál (búnaðarfræðslu) til um-
ræðu í þessum pistli, þó ég sé þeim
málum ofurlítið kunnugur.
Þá kem ég að bréfi bóndans og
búfræðingsins (nafnlausa). Bún-
aðarmálastj. (dr. H.P.) virðist
telja það hlutverk sitt að svara
þessu bréfi og leiða hinn villuráf-
andi bónda í allan sannleika. M.a.
telur bóndinn í bréfi sínu að
búlærðir menn (hann á þar sennil.
við búfræðikandídata eða „bú-
vísindamenn" eins og þeir eru
„tituleraðir" nú til dags) — hafi
greitt götu mæðiveikinnar og um
leið s.n. „karakúlsjúkdóma" inn í
landið: þ.e.a.s. bóndinn slær þessu
fram í spurnarformi og er það að
sjálfsögðu órökstutt.
Búnaðarmálastj. (H.P.) bregður
fljótt við og afgreiðir málið í
snarheitum:
Sei-sei sei-sei-nei — búnaðar-
ráðunautar hafa hvergi komið
nærri um innflutning karakúlfjár
og þar með saklausir af því að
hafa flutt inn s.n. karakúlsjúk-
dóma þ.e. mæðiveiki og garnaveiki
(Paratubarculosis), það eru aðrir,
sem sökina bera af þessum búfjár-
innflutningi.
„Ef einhverjum má kenna mis-
tökin, þá var það of fámenn og
vanmenntuð dýralæknastétt sem
ekki krafðist nægrar varfærni," —
þetta er tekið orðrétt úr svari dr.
H.P. til bóndans (nafnlaus). —
Málið afgreitt frá Halldóri.
Undirritaður telur það ekki rétt
að búnaðarblaðið Freyr sé látið
flytja grófar blekkingar og
sleggjudóma um þessi mál jafnvel
þó dr. H.P. skrifi undir nafn sitt.
— Þess vegna vil ég leitast við að
koma á framfæri nokkrum stað-
reyndum og skjalfestum heimild-
um varðandi þessi mál, þ.e. inn-
flutning á búfé til íslands, fyrr og
síðar — og þó einkum um inn-
flutning karakúlfjárins. Annars
eru þessi mál, þ.e. innflutningur á
búfé til íslands, svo yfirgripsmik-
il, að engin tök eru á því að gera
þeim viðhlítandi skil í stuttri
blaðagrein.
III. Innflutningur
búf jár fyrr og síðar
Á 18. og 19. öld var flutt inn
sauðfé til Islands. 1757 var stofnað
sauðfjárræktarbú að Elliðavatni
undir stjórn sænsks manns, Hast-
fers baróns. Hastfer flutti inn
spáska hrúta og með þeim fjár-
kláðann fyrri. Því ævintýri lauk
með því að ríkisstjórnin gaf út
1772 tilskipun um niðurskurð á
öllu kláðasjúku fé. — Er talið að
um 280 þús. sauðfjár hafi farist og
verið skorið niður vegna þessa
kláðafaraldurs.
1853 komu til landsins 4 lömb —
ensk, sem flutt voru að Hraun-
gerði í Flóa. Lömb þessi voru
kláðasjúk og voru búin að sýkja
frá sér fé í Gröf og Elliðadal í
Mosfellssveit í flutningnum aust-
ur að Hraungerði en þar var
lömbunum lógað. Fjárkláðasýk-
ingin frá þessum Hraungerðis-
lömbum virðist hafa gripið ótrú-
lega fljótt um sig.
Á árunum 1855—1859 lækkaði
sauðfjártala landsmanna um nál.
200 þús. — og enn er kláðinn við
lýði (1979) þrátt fyrir vanhugsaða,
misheppnaða og mjög dýra útrým-
ingartilraun 1903—1905.
Nóg um það.
Á 20. öld eða nánar tiltekið upp
úr 1930 er enn flutt inn sauðfé og
einnig nautgripir.
Vegna ummæla búnaðarmála-
stj. (H.P.) sem ég hefi áður vitnað
í og eru að finna í 11. hefti Freys
1979, þykir hlýða að athuga við-
horf þeirra dýralækna íslenskra,
sem spurðir voru þegar þessi mál
voru á döfinni, þ.e. innflutningur á
sauðfé til íslands, en þær umræð-
ur (og áróður) stóðu yfir alla tíð
frá aldamótum til ársins 1931.
Magnús Einarsson f. 1870 d.
1927. — Hann lauk embættisprófi
frá Dýralæknaháskólanum í
Khöfn 1896. Var síðan skipaður
dýralæknir yfir Suður- og Vest-
ur-amtið með búsetu í Reykjavík;
jafnframt ráðunautur lands-
stjórnarinnar um allt er varðaði
heilbrigðismál búpenings.
Þegar frumvarp til laga um
heimild ríkisstjórninni til handa
um innfl. á sauðfé var lagt fram á
Alþingi 21. febr. 1931, fórust
forsætis- og atvinnumálaráðh.
Tryggva Þórhallssyni svo orð:
„Á meðan Magnúsar Einarsson-
ar dýralæknis naut við, lagðist
hann mjög fast á móti innflutn-
ingi sauðfjár og þar sem hann var
ráðunautur stjórnarinnar um þess
mál var ekki nema eðlilegt að
landsstjórnin tæki í sama streng
...“ Á Búnaðarþingi 1907 er innfl.
sauðfjár til umræðu og út af
erindi Hallgríms Þorbergssonar
um það mál óskar stjórn Búnað-
arfél. íslands eftir umsögn Magn-
úsar Einarssonar dýralæknis
varðandi þennan innfl. — Magnús
skrifar svo til stjórnar Búnaðar-
fél. ísl. ítarlegt bréf. Niðurlag
bréfsins hljóðar svo: „Sjúkdóms-
hættur eru mér út af fyrir sig næg
ástæða til þess að leggjast á móti
því, að undanþágur séu veittar frá
bannlögunum frá 1905 um inn-
flutning búpenings, enda væri
hörmung að vita til þess ef það
hlytist af lítt gagnlegum tilraun-
um eða nýjungagirni, að ísland
fengi til sín fleiri eða færri af
þeim búpeningskvillum sem það er
nú algerlega laust við og stórþjóð-
irnar kosta offjár til að losast við,
og gengur illa samt. Ég verð því
samkvæmt framansögðu að ráða
háttv. Búnaðarfél. ísl. eindregið
frá því að greiða fyrir þessum og
sams konar tilraunum og skal
geta þess að ég mun svara á sama
hátt, ef erindi þetta verður sent
landsstjórninni og kemur til mín
úr þeirri átt.
Virðingarfyllst
Magnús Einarsson
Umræður um innfl. sauðfjár
voru til umræðu á flestum ef ekki
öllum Búnaðarþingum frá 1907—
1931.
Út af ályktun Búnaðarþings
1915 ritaði stjórnarnefnd Búnað-
arfél. ísl. dýralæknum í Reykjavík
og á Akureyri; Magnúsi Einars-
syni og Sigurði Einarssyni Hlíðar,
7. ágúst s.á. hvorum um sig
svolátandi bréf:
„Búfjárræktarnefnd á Búnað-
arþingi í sumar lét þá ósk í ljósi að
félagsstjórnir (B.I.) gengjust fyrir
því, að fá fullnaðarvitneskju um
þau vandræði, er á því eru, sakir
sýkingarhættu, að flytja inn kyn-
bótapening til takmarkaðrar kyn-
blöndunar.
Búnaðarrit 30. árg. 1916
Dýralæknarnir urðu báðir vel
við þessari málaleitan.
Sigurður Einarsson Hlíðar f.
1885, d. 1962. — Lauk embættis-
prófi við Dýralæknahásk. í Khöfn
1910. Sama ár skipaður dýralækn-
ir í Norðlendinga- og Austfirð-
ingafjórðungi með búsetu á Akur-
eyri. Skipaður yfirdýralæknir
1943. Sigurður var fulltrúi á Bún-
aðarþingi frá 1919—1931. Alþing-
ismaður var hann frá 1937—1949.
Sigurður Hlíðar tekur upp í svar-
bréfi sínu til B.I. ýmsa smitandi
sjúkdóma. Teiur Sigurður örugg-
asta ráðið algjört innflutnings-
bann á alidýrum — en verði
innflutningur leyfður þurfi að
vera tryggilega um hnútana búið
varðandi sjúkdómahættuna. —
Sigurður Hlíðar endar bréf sitt á
þessum orðum:
„Aftur á móti geta sjúkdómsor-
sakir verið til staðar í innfluttum
alidýrum en sem ekki er á valdi
dýralækna að varast...“
Búnaðarrit 30. árg. 1916.
Magnús Einarsson vísar til
bréfs er hann hafi áður skrifað
Búnaðarfél. ísl. og birt í 6. árg.
Freys — ennfr. blaðagreinar um
þessi mál (í Lögréttu) og hefir
hann ekki skipt um skoðun varð-
andi hættuna af slíkum innflutn-
ingi.
Niðurlagsorðin í bréfi Magnúsar
eru þannig:
„En það virðist mér einsætt að
þau stjórnvöld, sem um mál þetta
eiga að fjalla hafi skyldu til að
fara að öllu gætilega og rasa ekki
fyrir ráð fram þvi vel gæti af því
hiotist það tjón, sem seint yrði
hætt.“
Búnaðarrit 30. árg. 1916.
Nú kemur til sögunnar nýr
dýralæknir, Hannes Jónsson f.
1883 — d. 1942. Hannes stundaði
nám við Landbúnaðar- og dýra-
læknaháskólann í Khöfn. Arið
„Loks skal ég leyfa mér að
benda á það, að sýkiefnið getur
flutzt með dýrunum löngu eftir að
sjálfur sjúkdómurinn er batnaður.
Sem dæmi skal ég nefna „munn-
og klaufasýkina"; — hann heldur
áfram: „af þessu, sem ég nú hefi
nefnt ætti það að vera Ijóst, að það
er með öllu ómögulegt að búa svo
um hnútana, að sýking geti ekki
átt sér stað við innflutning búfjár.
Fjölmarga sjúkdóma ætti að vera
hægt að forðast, ef rétt er að farið,
en ef til vill eru jafnmargir
sjúkdómar þess eðlis, að ómögu-
legt er að gefa nokkra tryggingu
fyrir því, að þeir geti ekki flutzt
inn í landið með aðfluttum búpen-
ingi.“ Hannes bendir réttilega á,
að þar stangist: annars vegar
bannaður innfl. á búfé, en á hinn
bóginn leyfður innflutningur á
ýmsu er sýkiefni geti borist með,
eins og t.d. heyi, hálmi og ýmsum
umbúðum, bendir ennfr. á miltis-
brunatilfellin, sem voru svo að
segja árviss víða um land meðan
leyfður var innflutningur á ósút-
uðum húðum.
Og enn segir Hannes: „Að lok-
um skal ég leyfa mér að taka
fram, að ómögulegt er að flytja
inn búfé, án þess að því sé samfara
meiri eða minni hætta á innfl.
búfjársjúkdóma; að vér útilokum
engan veginn hættu þessa að öllu
leyti, þótt vér bönnum innfl.
búfjár, á meðan vér leyfum ótak-
markaðan innflutning ýmissar
vöru, sem sýkingarhætta fylgir, að
full þörf væri á því, að gera
ráðstafanir til að minnka hættu
þessa, og að minnka mætti mjög
mikið sýkingarhættuna við inn-
flutning búfjár, ef hann væri mjög
takmarkaður og bundinn ströng-
um varúðarreglum."
Búnaðarrit 31. árg. 1917. Magn-
ús Einarsson dó 2. okt. 1927.
Hannes Jónsson var settur dýra-
læknir í Sunnlendingafjórðungi 3.
nóv. S.á. skipaður í embættið 12.
júlí 1928, jafnframt ráðunautur
ríkisstjórnarinnar í öllu viðkom-
andi búpeningssjúkdómum, sótt-
vörnum o.fl. — Meðal annars
samdi Hannes frumvarp til laga
um varnir gegn munn- og klaufa-
sýki, ennfr. átti hann þátt í að
semja reglugerðir í sambandi við
afurðasölulögin 1934—’35.
Mér hefir orðið nokkuð tíðrætt
um þessa 3 dýralækna, en álits
þeirra var leitað er innflutningur
sauðfjár var mest til umræðu á
Búnaðarþingum, enda voru þessir
menn ekki neinir ómerkingar.
Segja má, að staðið hafi í þófi
um þennan búfjárinnflutning í
nærri þrjá áratugi, sem lauk með
því, að á Alþingi 1931, voru
samþykkt lög um innflutning
sauðfjár frá Bretlandi, til slátur-
fjárbóta (einblendingsrækt).