Morgunblaðið - 04.06.1980, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ 1980
Alfred
Hitchcock
(1972)
Ólafur M. Jóhannesson:
Alfred
Hitchcock
Að skoða tímann er líkt og að
fara í Tívolí að skjóta karla með
boltum. Alltaf hittirðu einhvern
en þá ris upp annar eins í
framan með sama brosið. Þannig
eru aldirnar samansettar af ör-
fáum andlitum. Þau hverfa en
koma ætíð aftur. Verða líkt og
táknmyndir allra manna. Hinna
nafnlausu andlita sem hverfa að
eilífu þegar boltinn hittir. Þrjú
andlit í því púsluspili sem er
tuttugasta öldin hafa fallið, fyrir
boltanum stærsta á skömmum
tíma, fyrst Sartre, þá Hitchock,
loks Tító. Og við lifum nú á
andlitslausri öld, öld þar sem
menn fá senn ásjónur úr vélum.
Slíkt verður ekki hægt að skjóta
niður með boltum, aðeins tölvu-
stýrðum rafboðum sem hitta alls
staðar og hvergi, síst í hjarta
mannsins þar sem hann geymir
andlit þeirra sem hann getur
ekki gleymt. Og hver getur
gleymt Hitchock. Ekki sá sem
hefur klipið sessunautinn í bíó af
hræðslu eina stundina en hlegið
hina.
Lífspunktar
Alfred Joseph Hitchcock
fæddist í London 13. ágúst 1899.
Faðir hans William Hitchcock
verslaði með fiðurfé og flutti inn
ávexti. Sem drengur virðist
Hitchcock hafa verið haldinn
ákafri ferðaástríðu. Því þegar 8
ára hafði hann ferðast með
öllum strætisvagnaleiðum Lund-
úna og rannsakað hvern slipp og
hverja byggju við Thames.
Fylgdist hann nákvæmlega með
öllum ferðum breska kaupskipa-
flotans með því að kaupa dag-
legan upplýsingabækling frá
Konunglega siglingamálaráðu-
neytinu. Nú allt var svo sam-
viskusamlega merkt inn á risa-
stórt kort heima í stofu. Sína
formlegu menntun hlaut Hitch-
cock svo í St. Ignatious College
og síðar í Lundúnaháskóla. Þar
lagði hann stund á fög Sem
leiddu hann í rafmagnsverk-
fræði, en einnig gaf hann á
þessum tíma gaum að listnámi,
siglingafræði, hagfræði og
stjórnmálafræði.
Fyrsta starf Hitchcock að
loknu háskólanámi var hjá ein-
hverslags raflagnafyrirtæki sem
tæknilegur ráðgjafi. En raf-
lagnabisnessinn hentaði honum
ekki, listgyðjan í því sérstæða
ljósi sem hann sá hana lokkaði.
Og hann ræður sig á auglýs-
ingastofu stórverslunar við upp-
setningu og útlitshönnun. Laun-
in voru svo sem ekkert að hrópa
húrra fyrir 15 shillingar á viku.
Nú en uppúr 1920 hefjast
faðmlögin við listgyðjuna fyrir
alvöru, er hann ræður sig við
ýmis störf hjá „The Famous
Players-Lasky Company" (Nú
Paramount) og síðar hjá Gains-
borough Pictures í Islington.
Árið 1925 markar spor í ferli
hans, er hann stjórnar sinni
fyrstu mynd, „The Pleasure Gar-
den“, sem var gerð í Munchen.
Og nú rekur hver myndin aðra,
m.a. „Murder, The Ting, Juno
and The Paycock(?), The Manx-
man, Rich and Strange, The
Woman Alone, The Blackguard,
Downhill...“ og fyrsta almenni-
lega breska talmyndin „Black-
mail" gerð af British Interna-
tional. Listamaðurinn Hitchcock
er farinn að verkja athygli,
sérstaklega á sviði spennu-
mynda, en meðbyr eftirtektar-
innar blæs ekki í seglin að neinu
marki fyrr en á árunum 1935—
1938 er hinn brezki angi
Gaumont-samsteypunnar fær
hann sem leikstjóra að myndun-
um The Lady Vanishes, The Man
Who Knew Too Much, Secret
Agent, Sabotage, The Girl Was
Young og The 39 Steps. Síðast-
nefnda myndin hlaut viðurkenn-
ingu sem best stýrða myndin
1938 af gagnrýnendum New
York borgar. Nú er hann kominn
undir smásjá gullgæsarinnar í
kvikmyndaiðnaðinum og hann
undirritar í Hollywood sama ár
samning upp á 5 myndir við
Selznick-International. Næsta ár
1939 sest hann að í Bandaríkjun-
um til frambúðar og hér verður
Hitchcock til, eitt af þeim and-
litum sem við teljum tímann
með og mörkum aldirnar. í
mynd eftir mynd þrýstir hann
ímynd sinni í vitund okkar, hún
verður samrunnin hryllingssen-
um á borð við sturtumorðið úr
„Psycho", eltingarleik flugvélar-
innar yfir akrinum við Gary
Grant í „North by Northwest",
árás fuglanna á Melanie Daniels
í símklefanum úr „The Birds", en
samt verður ímynd hans ekki
vonda mannsins í vitund okkar.
Miklu fremur afans sem segir
draugasögur. Og afar veru ekki
vondir menn.
Lífssýn
Við erum nú eiginlega komin
að manninum bak við myndina.
Ósýnilega manninum í tívolí sem
afhendir okkur boltana og réttir
jafnframt við kallana sem skjóta
skal. Getum við ratað um völ-
undarhús þeirrar hugsunar sem
hefur með aðstoð einfaldra
tæknibrellna hrætt fleiri jarðar-
búa en nokkur önnur. Sjón-
varpsspyrla spurði eitt sinn
Hitchcock hvað hann hræddist
mest.
1. Lítil börn. 2. Löggumenn. 3.
Há hús. 4. Að næsta myndin mín
verði ekki eins góð og sú sein-
asta.
Þetta svar er gert fyrir vel-
borgaða ímynd sjónvarsins. Við
komumst nær hinu sanna er við
leitum í viðtölum meistarans við
sálufélaga. í einu slíku við
Francois Truffaut segir Hitchc-
ock er Truffaut spyr hann hvers
konar maður faðir hans hafi
verið.
Segjum að hann hafi verið
vondur á taugum. Hvað annað
get ég sagt þér? Nú en svo við
víkjum að fjölskyldu minni sem
slíkri, þá var leikhúsið hennar
yndi. Þegar ég hugsa til baka
held ég að við höfum verið
fremur sérvitur hópur. Hvað
sem því líður, þá var ég það sem
kallað er þægt barn. í fjöl-
skylduboðum sat ég þögull út i
horni. Ég horfði vel á allt sem
gerðist. Eg hef alltaf verið þann-
ig og er reyndar enn. Ég gerði
lítið af því að breiða úr mér.
Ætli ég hafi ekki verið einfari.
Ég man t.d. ekki eftir að hafa átt
leikfélaga. Ég lék mér einn, og
bjó til mina eigin leiki.
Ég var bara smástrákur þegar
foreldrar mínir sendu mig í St.
Ignatius skólann. Hann var rek-
inn af Jesúítum. Fjölskylda mín
var katólsk og sjáðu til, í Eng-
landi er slíkt í sjálfu sér álitið
sérviska. Það hefur sennilega
verið er ég dvaldi með Jesúítun-
um að hin sterka óttatilfinning
sem ég ber ætíð, þróðaist með
mér — svona siðferðilegur ótti
við að lenda í einhverju illu. Ég
var sífellt að forðast það ... Já,
af hverju? (Hristir hausinn).
Sennilega ... vegna líkamlegs
ótta. Mér hraust hugur við
líkamlegri refsingu. Á þessum
tíma notuðu þeir keðjur, gerðar
úr mjög hörðu gúmmíi. Ég held
reyndar að Jesúítarnir noti þær
enn. Refsingarnar voru ekki
framkvæmdar með höppum og
glöppum í þessum herbúðum,
það var fremur eins og við
værum sakamenn að afplána
dóm. Okkur var sagt að mæta
hjá yfirmanninum þegar
kennslustund var lokið. Hann
skráði síðan nafn okkar í kladda
innvirðulega ásamt fyrirhugaðri
refsingu. Svo beiðst þú allan
daginn eftir „athöfninni".
Hvað ætli margar milljónir
hafi beðið eftir refsingunni,
horfandi á Hitchcock-mynd.
Beðið skjálfandi eftir öskrinu,
blóðinu, hnífnum sem sker hold-
ið. Fastir í hinni grjóthörðu
gúmmikeðju óttans. Litlu dreng-
irnir í Jesúítaskólanum hlógu
ekki þegar gúmmíkeðjurnar
smullu á líkömum þeirra. Fólkið
sem sér slíkar keðjur hvína á
bökum annarra jafnaldra sinna
en finnur þær ekki sjálft getur
leyft sér að hlæja. Þannig fær
það á vissan hátt útrás fyrir ótta
sinn. Myndir Hitchcocks með
öllum sínum hryllingi, blóði,
hjartabítandi spennu eru þannig
eicki neikvæðar. Þær eru ein-
faldlega spegill sem manneskjan
getur séð sína óttalegustu
martraðir svart á hvítu, jafnvel
hlegið að þeim. Því draumar
okkar stundlcgra vera eru af
sama toga og meistara Hitch-
cock. Þeir eru sprottnir af sama
myrka aflinu sem við öll óttumst
en hann einn fékk andlit.
Og nú ertu Hitchock máske
kominn í samlíf við þetta myrka
afl, sem þú barðist við í öllum
þínum 53 kvikmyndum okkur
hinum til skemmtunar. Þér ætti
ekki að bregða nógu vandlega
voru lýsingarnar unnar, með
tveim vélriturum sem negldu
niður fyrirmæli um hvert skot,
hverja sviðsmynd. Og leikurum
sem þú stjórnaðir eins og „brúð-
um“. Nú en ef svo skyldi vilja til
að þú hefðir farið með lyftunni
„upp“ þá hefurðu vafalaust frá
ýmsu að segja. Ég get reyndar
ímyndað mér að þú sitjir þar í
mestu makindum á þægilegu
skýi og lesir The Times. Búinn
að fá nóg af neðsta heiminum og
miðheiminum, varstu þar ann-
ars nokkruntímann?
Hitchcock með uppáhalds leikara sínum Cary Grant (1942).
Tímaritið Skák:
Fyrsta helgarskák-
mótið á Suðurnesjum
FYRSTA helgarskákmót Tíma-
ritsins Skákar verður í Fjðl-
brautarskóla Suðurnesja um
helgina, en meðal þátttakenda
verða stórmeistararnir Friðrik
ólafsson og Guðmundur Sigur-
jónsson, alþjóðlegu meistararnir
Helgi ólafsson, Ingi R. Jóhanns-
son, Jón L. Árnason og Margeir
Pétursson og Jóhann Hjartarson
Islandsmcistari. Tefldar verða
sjð umferðir eftir Monrad-kerfi á
föstudag, laugardag og sunnu-
dag. Skákstjóri verður Jóhann
Þórir Jónsson.
Samtök sveitarfélaga á Suður-
nesjum leggja til 600 þúsund
krónur í þrenn verðlaun; 300, 200
og 100 þúsund krónur. Sérstök 50
þúsund króna kvennaverðlaun eru
í boði, ef 3 konur eða fleiri verða
meðal keppenda og sá unglingur,
14 ára og yngri, sem hlýtur bezta
útkomu fær í verðlaun dvöl í
skákskólanum að Kirkjubæjar-
klaustri næsta sumar.
í fréttatilkynningu frá Tímarit-
inu Skák segir að ætlunin sé að
halda fleiri slík helgarskákmót
um landið í sumar og fá 10 efstu á
hverju móti punkta til aukaverð-
launa, sem eru ein milljón króna,
og hlýtur þær sá skákmaður sem
stigahæstur verður að mótunum
loknum.
AUGLÝSINGASIMINN ERi
22410
JH*r0tiniiUhih