Morgunblaðið - 04.06.1980, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ1980
43
Rúnar Vilhjálmsson:
Líf og réttlæti
Um fóstureyðingar
Stundum er líf manna mót-
sagnakennt. Þessar mótsagnir
liggja ekki alltaf í augum uppi,
samt er tiltölulega auðvelt að
benda á þær. Oft hefur maður ekki
fyrr bent á þær en maður er
kominn í mótsögn við sjálfan sig.
Þótt einstaka sinnum takist
manni að sníða af sér vankanta,
gengur það yfirleitt hægar en
maður vildi. Þannig er komið fyrir
öllum mönnum. Þótt menn telji
sig hafa tilfinningu fyrir réttlæt-
inu, og eigi sannarlega í baráttu,
er sifrurinn sorglega sjaldan unn-
inn. Ég segi sorglega m.a. vegna
þess, að sú hætta er fyrir hendi að
menn búi sér til sitt eigið siðgæði
ef þeim gengur illa í baráttunni,
eða treysta sér ekki í hana.
Mig langar að draga eitt orð inn
í þessa umræðu, en þetta orð
virðist oft gera baráttuna fyrir
réttlætinu. Þetta orð er þakklæti.
Einu sinni voru þessi fleygu orð
sögð: „Sá sem þakkar það sem
hann hefur, þarf ekki meira en
hann fær.“
Stundum virðist manni auðvelt
að skilja að ekki séu allir í stakk
búnir til að auðsýna þakklæti, það
sé einfaldlega fátt að þakka. Þegar
betur er að gáð sjáum við að málið
er alls ekki svo einfalt. Ólíkustu
hlutir verða sjálfsagðir og ekki
þakklætis verðir. Og það sem
mikils virði er, verður oft jafn
sjálfsagt og hitt, sem ef til vill var
aldrei neins virði. En hvað er
mikils virði? Hvað er þakkarverð-
ast? Þegar ég legg þessa spurn-
ingu fyrir kunningja mína fæ ég
sérlega samstæð svör: Lífið, segja
þeir, lífið sjálft.
En eins dýrmætt og lífið er,
getur jafnvel aftaka þess orðið
sjálfsögð. Það er þá sem mótsagn-
irnar verða mestar. Hið sjálfsagða
á sér lítil takmörk.
Réttlæti er voldugt orð. Þótt
allir taki mið af því, valda því
færri. Vegna þess hve erfitt er að
valda réttlætinu krefst það bar-
áttu og þótt oft sé sú barátta hörð
er hún ósjaldan hljóðleg og háð
innra með mönnum. Stundum ber
baráttan merki. Og stundum
verða merkin svo óhugnanleg, að
þeir sem utan við standa fyllast
formælingum yfir að baráttan
skyldi leyst með þeim hætti sem
gert var. Stundum var það sem
gert var engin lausn í baráttunni
og hún heldur áfram magnaðri en
nokkru sinni fyrr. Stundum var
engin barátta háð því það sem
gert var þótti sjálfsagt alveg eins
og allt annað sem sjálfsagt er.
Þessari grein er ætlað að fjalla
um fóstureyðingar. Þær virðast
stundum þröngt umræðuefni, en
tengjast þó grundvallarspurning-
um og snerta kvikuna í lífi okkar.
Sumt fólk sem tjáir sig um þetta
umræðuefni, neitar því að börn
eigi nokkurn fæðingarrétt tiL
Þetta fólk telur ákvörðunarréttinn
í höndum foreldranna, börnin séu
ekki lifandi, þau séu bara fóstur,
bara partur af móðurinni. For-
eidrarnir séu einir færir um að
meta hvort hægt sé að ala upp
börnin eða ekki og það eigi ekki að
taka fram fyrir hendur á fólki,
helst eigi að banna bönn.
Þeir sem aðhyllast slíkar skoð-
anir hafna því gjarnan að réttlæt-
inu fylgi barátta. Þeir vilja að
reglur manna séu ekki reglur
manna heldur reglur fullorðinna, í
þessu tilviki mæðra sem ekki vilja
eiga börnin sín. Og þessir menn
vilja hafa óskildar reglur. Sumar
reglur til vara ef eitthvað kæmi
upp á. Og þótt reglurnar séu ekki
samhljóða gerir það ekkert til, því
það er aldrei farið eftir þeim
öllum í einu. Eitt gildir í dag,
annað á morgun. Menn verða jú að
ráða sér sjálfir, þótt orðið menn sé
reyndar túlkað þarna dálítið
þröngt. Þess vegna er upplagt að
kalia fóstureyðingar mannrétt-
indi. Það er aldrei of mikið til af
öryggisventlum. Gallinn er bara
sá, að því fleiri sem öryggisventl-
arnir eru, því óábyrgari verður
maður.
Er ekki eitthvað sjúklegt við
þessa umræðu? Getur talist eðli-
legt að vera á flótta undan ábyrgð
sinni, í ótta við hið eina réttlæti
sem er til, hið eina réttlæti sem
nokkurn tíma verður til? Auðvitað
er allt mannlegt líf jafn mikils
virði öllum stundum. Og auðvitað
er lífvísir jafn dýrmætur og síðari
vaxtarskeið. Það er enginn eðlis-
munur á vaxtarskeiðum heldur
stigsmunur.
Ekki hafa allir menn sama
aðganginn að réttlætinu og þó
menn hafi sama aðganginn um-
gangast þeir réttlætið með ólíkum
hætti. Sumum er það sjálfsagt
sem ekki er til umræðu hjá öðrum.
Sum verk eru neyðarúrræði fyrir
sumum, en fyrir öðrum einfaldar
ráðstafanir. fjöldi
Ár fóstureyðinga
1970 99
1971 142
1972 151
1973 224
1974 229
1975 304
1976 367
1977 447
1978 452
(Heimild: Aborter i Isl. Jón Tynes, Ólafur
Ólafsson. 1979).
Hvað skyldi vera að gerast á
Islandi í málefnum smæstu þegn-
anna. Tafla 1 svarar því að
nokkru. Þetta eru nýjustu tölur
um fóstureyðingar sem gefnar
hafa verið út. Taflan sýnir að á 8
árum fjölgar löglegum fóstureyð-
ingum úr 99 í 452. Tölurnar fram
til 1975 segja þó ekki alla söguna,
þar sem fóstureyðingar erlendis
fóru í talsverðum mæli fram þau
ár. Hins vegar gerist það á 3 árum
frá 1975—1978 að fóstureyðingum
fjölgar um 144! Þessa tölur er að
marka. Ef þróunin heldur áfram
sem horfir verða fóstureyðingar
komnar á annað þúsund árið 1984!
Eftir 4 ár myndu þá á annað
þúsund börn svift lífsréttinum.
Tölurnar virðast algerlega óháðar
velmeguninni í landinu, nema
hvað því hærri sem velmegnuni er
því tíðari eru fóstureyðingarnar
að jafnaði. Og hjólið heldur áfram
að snúast. Samt teljum við okkur
réttláta þjóð að mestu leyti og
fyllumst jafvel dálitlum rembingi
á tyllidögum. Þá er stundum
gaman að vera Islendingur.
En það virðast engin takmörk
fyrir tvöfeldninni. Stundum væri
reyndar réttara að tala um þre-
feldni eða fjórfeldni. Ef einhverjir
hafa haldið að allar fóstureyð-
ingar væru örþrifaráð örvingla
fólks, neyðarúrræði þegar allar
bjargir eru bannaðar, þá bið ég þá
vinsamlegast að endurskoða af-
stöðu sína, þeirra sjálfra vegna.
Og ef eihverjir halda að ég fullyrði
of mikið þegar ég segi að fóstur-
eyðingar séu sumu fólki ekki
meira mál en að losa úr sér tönn,
skulu þeir líta á töflu 2.
Fjöldi
1976-78 Giftar konur lóstureyðinKa
i sambúA ógiftar án 586 («,6%)
sambúúar Skildar án 523 (37.2%)
sambúúar ógiftarí 153 (10.9%)
sambúú 77 (5.5%)
Annad 68 (4.8%)
(Heimild: Aborter í Island Jón Tynes. Olafur ólafsson. 1979).
Taílan sýnir að flestar konur sem
framkvæma fóstureyðingar eru
giftar og i sambúð. Huggulegri
sambýlishætti væri ekki hægt að
hugsa sér. Samt er þetta fjöl-
mennasti hópurinn! Þetta er m.a.
árangurinn af löggjöfinni frá
1975, þegar allt var gefið frjálst
með formerkjum, sem ekkert virð-
og 78% allra fóstureyðinga. Allar
virðast þessar niðurstöður koma
illa við það réttlæti sem maður
hefur verið að reyna að tileinka
sér og maður hélt að væri ennþá í
gildi. Ef til vill breytti Alþingi
réttlætinu árið 1975 í maí. Eitt er
víst. Það er ekki til tvennt réttlæti
eða þrennt, en því virðast litlar
skorður settar hvað hægt er að
samþykkja á Alþingi. Niðurstöð-
urnar sem maður dregur af þeim
tölum sem hér hafa verið nefndar
eru m.a. á þessa leið: Stærsti
hópurinn sem framkvæmir fóst
ureyðingar eru giftar konur i
sambúð. Hvorki meira né minna
en 77,3% þeirra eru á besta aldri
frá 20— 39 ára. (Aborter í Island,
tafla IV og VII, 1979).
Uppgefnar ástæður fóstureyðinga.
1976 Fjöldi % 1977 Fjöldi % 1978 Fjöldi %
Læknisfr.legar ástæður 66 18 48 11 78 17
Læknisfr.legar & félagslegar 68 20 46 11 48 11
Félagslegar ástæður 231 62 349 78 326 72
Alls 367 100 447 100 452 100
.Heimild: Aborter I Island Jón Tynes. Ólafur
i*)laísson 1979).
ist farið eftir. Það er þetta sem ég
á við þegar ég segi, að stundum
verður það sem verðmætast er svo
lítilvægt í augum okkar að tor-
tíming þess verður sjálfsögð og
eðlileg, enda ýmis áhugamál önn-
ur til en lífið sjálft. Annars tala
þessar tölur sínu máli. Lítum að
síðustu á töflu 3. Hún er í
samræmi við þær töflur sem áður
er getið. Stöðugt fækkar þeim
konum hlutfallslega, sem af lækn-
isfræðilegum ástæðum fram-
kvæma fóstureyðingar. Félagsleg-
ar ástæður eingöngu eru milli 62
Sú skýsla sem ég hef vitnað í er
gefin út af landlæknisembættinu
árið 1979. í lokaorðum skýrslunn-
ar segir orðrétt: „Á íslandi hefur
verið talið að fóstureyðingar séu
vandamál lágstéttarfólks, en sam-
kvæmt fyrirliggjandi upplýsing-
um virðast konur sem leita fóstur-
eyðinga ekki skilja sig frá öðrum
þiggjendum íslenskrar heilbrigð-
isþjónustu þ.e.a.s. þeir tilheyra
hinum virkari og menntaðri hluta
þjóðarinnar."
Rúnar Vilhjálmsson
félagsfræðinemi
Jóhann M. Kristjánsson:
Seðlabanki Islands
Ábending til þeirra er öllu
ráöa um byggingu Seðla-
banka íslands, sem nú er á
dagskrá í annað sinn —
góöu heilli.
1975 var sem kunnugt er mikill
undirbúningur hafinn að byggingu
Seðlabanka íslands við rætur
Arnarhóls og snotur teikning af
væntanlegum banka birt í fjöl-
miðlum, er háreysti mikil reis
gegn staðsetningu hans sem þyrl-
aði upp slíku moldviðri að fyrir-
hugaður banki hefir ekki komið út
úr því kófi síðan.
Úndirritaður hafði áhuga á
málinu en hirti ekki um að koma
honum á framfæri.
Byggingin getur orðið borgar-
djásn ef jafnt yrði staðið að
tvíþættu inntaki hennar. Traust-
um umbúnaði um bústofn þjóðar-
innar, hvað Seðlabankinn er og á
að vera og teikningin lofar góðu
um, og fyrir hinn hluta inntaks-
ins: hugsjón goðsins, draumsýn
þess og framsýni um kosti lands-
ins, fegurð þess og mikilleik, skal
þak bankans vera stór, víður, hár
og hlýr útsýnisvangur í stað ber-
svæðis hólsins með háum gluggum
frá lofti í gólf og útsýn um eina
fegurstu hauðurs og himinsýn, er
skapari láðs og lagar rétti „mið-
nætursólarþjóðinni" í vöggugjöf.
Réði sá er þetta ritar skyldi
byggingin reist hærra á hólnum
en til stóð og stytta Ingólfs á hlaði
hennar.
Kannski mundu ófreskir heyra
Ingólf mæla?
„... Dætur mínar og synir,
sjáið: Fagurt hefi ég land fundið
og gott yður til búsetu. Rökrétt
hafið þér valið umgjörð bústofni
vorum. Hátt getur rödd yðar risið
og dirfsku til stórræða vísað, þótt
fárra höfða verði þjóðin. Úr góð-
málmi eruð þér „slegin" því af
höfðingjum norrænum borin og af
hollvættum landsins vígð. Við
hafsins Röst rís höfuðból lands
vors. Haginn er meiri en nógur —
bryddir landið allt milli fjalls og
fjöru. Fossa, læki, vötn og ár, firði
og flóa víða fyilir fiska og fugla
mergð svo langt sem vér eygjum.
Hverirnir góðu og laugin heit,
balsam vors líkama og sálar.
Hvergi eru táknin fyrir fagurt
mannlíf og göfugt svo skír sem
hér. Fegurðin — augu ástarinnar
— umlykur yður við sólarlag.
Hver hugsar illt undir slíkri
skírn? Hvergi er birtan svo mild
og regindjúp, sem himinn sá er
Snæfellsjökull skautar signdur
sólu liðins dags, eða atlot önnur
fegri en haddur sá að lokkabjartri
nótt...“
„Hugsjón Ingólfs
Árnarsonar vakir í
auru íslands enn
Hún treystir á lifandi starfandi
fólk. Hún vill ris sitt vítt og bratt
á traustum sperrum, en ekki
fúnum, að þjóðfélagsdöggin renni
frjáls, en staðni ekki í lautum á
sliguðu þaki, hún vill að stjórnar-
tækið sé sú ryðfría mynt, sem
aðeins þróttmikið starf heillar
þjóðar fær rnótað."
... Þótt Arnarhóll sé hentugur
„grunnur" undir umræddan
banka, þá getur ekki moldarhrúga
ein, sem regn og vindar afmá á
minna en einni öld skilað því
hlutverki að vera um alla framtíð
minnisvarði eða legsteinn land-
námsmannsins.
Ekkert minna en ísland allt er
hóll Ingólfs Arnarsonar.
Sjö hæðir Stór-Reykjavíkur,
höfuðbóls „vors prúða lands“ með
stílfögrum byggingum fornrar og
nýrrar byggingalistar geta sam-
einað í eina heild hin ýmsu
menntasetur íslensku þjóðarinnar
og um leið viðeigandi „hlið“ að
alheimsdraumnum um háþróað
menningarver í mannheimi,
Aþenu hina nýju.
20. apríl 1980.
Jóhann M. Kristjánsson.
Laxaseiðunum komið fyrir i flugvél á Húsavikurflugvelli.
60.000 laxaseiði til Noregs
Húsavik. 2. júní 1980.
FRÁ laxeldisstöðinni Norðurlax
í Laxamýri er nú verið að flytja
til Noregs 60.000 laxaseiði af
sjógöngustærð. Flugleiðir sjá
um flutningana með Fokker
friendship flugvélum og verða
farnar alls þrjár ferðir. Fyrsta
ferðin var farin frá Húsavíkur-
flugvelli um kl. 15 í dag til Moldö
í Noregi og var áætlað að
flugtíminn yrði um 3 tímar. í
vélinni voru rúm 20.000 seiði.
Þetta er þriðja árið í röð sem
Norðurlax flytur út laxaseiði til
Noregs en aldrei eins mikið og
nú.
— Fréttaritari