Morgunblaðið - 06.12.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. DESEMBER 1980
Samgöngumál - flugmál - ferðamál -
[ Fyrri
grem
Eins og alkunna er hefur að
undanförnu farið fram á flestum
sviðum þjóðlífsins mikil þjóð-
málaumræða um stöðu flugmála
og samgöngumála þeim tengd.
Ekki er alveg laust við að umræða
þessi hafi á köflum mótast full-
mikið af ýmsu yfirborðstali eins
og títt er þegar stjórnmál tengjast
umræðum um nokkuð sérhæfða
málaflokka, þar sem takmörkuð
þekking stjórnmálamanna blönd-
uð nokkurri auglýsingagirni
blandast saman við hráa af-
greiðslu fjölmiðlanna, þar sem
vegist er á víxl með lítt grunduð-
um yfirlýsingum. Hefur stundum
ekki farið hjá því að yfirlýsingar
manna og fjölmiðla hafi frekar
mótast af eðli og stærð fyrirsagna
heldur er raunverulegu efni þess
vandamáls, sem á dagskrá var.
Hinu er þó ekki að leyna, að
óvenjumikið hefur komið fram af
mönnum, sem skyndilega verða
vitrir eftir á. Virðist svo vera, að
það sé stærri hópur manna en
menn kynni að hafa grunað, sem
oftar en hitt fá sína vizku eftir á.
Segir það nokkra sögu. Jafnvel í
þessum hópi eru ábúðarfullir
menn, sem hafa það að aðalstarfi
að miðla öðrum af vizku sinni.
Sem betur er, hefur farið fram á
köflum málefnaleg umræða á báða
bóga milii ábyrgra aðila svo sem
vera ber í jafnmiklu alvörumáli og
um ræðir. Ekki skal tekinn þáttur
í þessari umræðu frekar — henni
er lokið um sinn, en hætt er við að
henni sé ekki að fullu lokið þó að
fyrsti stormurinn sé genginn yfir.
Það hefur lítt komið fram í
þessari miklu umræðu, að sam-
göngumál, flugmál og ferðamál
eru samofnar greinar á sama
meiði. Tiltölulega hagstæð þróun
íslenskra ferðamála á undanförn-
Við Reynisfjall
*
Heimir Hannesson, formaður Ferðamálaráðs Islands
ar hafa numið verulega hærri
upphæð, þar sem tekjur í inn-
lendri mynt eru verulegar. Má hér
enn minna á, að það hlýtur að
vega afar þungt í þessu efni, að
erlent ferðafólk — með eða án
dvalar — gerir okkur kleift að
halda uppi betra og fullkomnara
samgöngukerfi jafnt við umheim-
inn sem innanlands en annars
væri mögulegt.
Séu gjaldeyristekjur af ferða-
þjónustu bornar saman við ýmiss
konar annan útflutning skv. hag-
skýrslum á árinu 1979 kemur í ljós
ýmislegt athyglisvert. Ferðamálin
gefa af sér í gjaldeyri á árinu sem
svarar milli 50—60% af heildar-
útflutningi alls saltfisks Sölusam-
bands ísl. fiskframleiðenda, þau
gefa af sér rúmlega tvöfalt meiri
gjaldeyrisverðmæti en öll sala
saltsíldar á vegum Síldarútvegs-
nefndar á árinu, u.þ.b. fimm- til
sexfalt andvirði allra hvalaafurða
landsmanna, u.þ.b. fimmfalt verð-
mæti kísiljárns flutts út af Járn-
blendifélaginu, u.þ.b. nífalt verð-
mæti skreiðar fluttrar út af Sam-
lagi skreiðarframleiðenda — enn-
fremur nífalt verðmæti alls kísil-
gúrs á árinu og tuttugu og sjöfalt
andvirði útfluttra skinna og ullar
frá Sláturfélagi Suðurlands, svo
nokkur dæmi séu nefnd.
Af mörgu fleira mætti taka, en í
þessu samhengi er fróðlegt að
rifja upp tillögu til þingsályktun-
ar, sem flutt var á Alþingi 1974—
75, 205. mál, 96. löggjafarþing.
Flutningsmenn voru sá er þetta
ritar ásamt þingmönnunum Bene-
dikt Gröndal, Eyjólfi K. Jónssyni
og Garðari Sigurðssyni. Tillagan
var eftirfarandi: „Alþingi ályktar
að fela ríkisstjórninni í samráði
við þjónustuaðila í íslenskum
ferða- og samgöngumálum að
Jákvæð þróun ferðamála
forsenda samgöngukerfisins
um árum hefur verið forsenda
þess samgöngukerfis, sem okkur
hefur tekist að byggja up bæði til
og frá íslandi og það er hollt að
menn geri sér grein fyrir því nú á
þeim óvissutímum, sem ríkja, að
eina færa leiðin til að takast megi
að tryggja viðunandi samgöngur
til og frá landinu sem og þá tíðni í
innanlandsflugi, sem menn telja
nú eðlilega, er að aukning verði í
ferðamálum eða þróun ferðaþjón-
ustu. Það er a.m.k. grundvallar-
skilyrði, að takast megi að halda í
horfinu miðað við jákvæða þróun
síðari ára. Telja verður að varla sé
hægt að telja árið 1980 að fullu
marktækt í þessum efnum vegna
þess óvissuástands er ríkt hefur í
samgöngumálum þjóðarinnar
mikinn hluta ársins. I næsta
greinarkorni verða færð að þessu
nokkur efnisrök jafnhliða því sem
í þeirri grein verður reynt að gera
grein fyrir þeirri þróun sem telja
má líklega í flugmálum okkar og
annarra þjóða í næstu framtíð. I
þessu spjalli verður vikið að fáum
þáttum ferðamálanna auk al-
mennra orða um tengsl þeirra við
samgöngukerfi landsmanna.
Alveg fram á þetta ár hefur
þorri Islendinga litið á það sem
sjálfsagðan hlut að íslenzkir þjón-
ustuaðilar í flugi byðu upp á
daglegt flug frá landinu í austur
og vestur. Slík samgönguþjónusta
við eyland í norðurhöfum gegnir
fyrir íbúa þess svo mikilvægu
hlutverki að vart verður með
orðum lýst. Er óhætt að fullyrða,
að brautryðjendastarf forráða-
manna beggja flugfélaganna sem
og samfelldur rekstur þeirra um
áratugaskeið með þessum hætti,
svo víða um heimsbyggðina, sé
einn glæsilegasti þáttur í íslenskri
atvinnu- og framfarasögu á þess-
ari öld.
Nýrrar
stefnu-
mótun-
ar þörf
Það þarf stundum erfiðleika og
áföll til að menn geri sér grein
fyrir því, að lífsins gæði koma
ekki öll á silfu-rfati — og vel má
greina það í umræðu síðustu vikna
og mánaða, að stundum þarf
harðan skell til að menn átti sig á
augljósum staðreyn'dum. Þetta
glæsilega starf forráðamanna og
starfsfólks á sannarlega meira
skilið en að það sé flokkað undir
einhverja einokunarstarfsemi eða
sett undir óljóst mæliker hluta-
fjárverðmætis. Svo einfalt er það
ekki — þó að ýmsir þeirra, sem
svo auðvelt eiga með að vera vitrir
eftir á, eigi nú skýringar á reiðum
höndum. Eitt skal fullyrt; Flug-
þjónusta í slíkum mæli, sem
alþjóðaflug íslendinga hefur þró-
ast í — hefði aldrei orðið að
raunveruleika ef þeir dugmiklu
flugmenn og þeir fáu einstakl-
ingar, sem trúðu á framtíðina með
þeim, í hinni óvissu tíð á fyrstu
áratugum þessarar aldar, hefðu
sett sitt traust á ríkisvaldið eða
opinber afskipti. Það var lán
þeirra og þjóðarinnar, að þeir
hófust handa sjálfir án þess að
bíða eftir merki úr stjórnarráðinu
eða frá löggjafarþinginu. Og hví-
lík blessun fyrir skattborgarana,
að mál skyldu þá þegar taka þá
stefnu. Hætt er við að ef opinber
forsjá hefði átt að standa að
þessari sögulegu þróun, hefði tími
Esjunnar, Heklunnar og Gullfoss
staðið lengur á íslandi — og
íslensk þotuöld runnið síðar upp
— hefði hún þá nokkru sinni
komið! Þetta er hollt að hafa í
huga þegar menn ræða það í dag í
fullri alvöru, að svo sé komið, að
ríkisvaldið taki að hluta eða öllu
við flugrekstri Islendinga. Væri þó
ólíku saman að jafna að taka við
allri þeirri miklu ryenslu, tækni
og markaðsþekkingu, sem í dag er
fyrir hendi og verður ekki metin
til fjár — hvorki af matsnefndum
né sjálfum Ríkisábyrgðasjóði.
En nú er þessi tími liðinn! Það
er ekki lengur sjálfsagður hlutur,
að íslenzkt flugfélag geti árið um
kring boðið upp á flug til um-
heimsins kvölds og morgna. Og
þeir sem á sama tíma hafa
beinlínis með athöfnum eða at-
hafnaleysi látið sér á sama standa
um þær forsendur, sem gert hafa
þessa starfsemi mögulega, m.a.
móttöku erlendra ferðamanna —
geta nú endurreiknað sitt dæmi og
endurmetið sína afstöðu. Hér hef-
ur stundum verið um að ræða
menn, sem ætlað hefur verið að
axla nokkra ábyrgð — og ekkert
haft á móti því sjálfir að geta
notið þessarar þjónustu í hvert
skipti er þeim sjálfum hefur
hentað. Þannig geta menn síðar í
lífinu stundum rekið sig á sínar
eigin mótsagnir.
En hvað er þá til ráða? Að því
verður að nokkru vikið í næstu
grein, þar sem m.a. verður reynt
að horfa á hvaða kaldar stað-
reyndir kunna að vera á næsta
leiti í samgöngumálum okkar —
flug- og ferðamálum, því allt er
þetta svo nátengt, að ekki verður í
sundur slitið.
Þegar það liggur fyrir, í ljósum
staðreyndum, að á árinu 1979,
miðað við að flugfloti í eigu eða
notkun Flugieiða hf. hafði upp á
að bjóða, á því ári, samtals u.þ.b.
914 sæti og meðaltalssætafjölda
183, að ferðalög erlendra gesta
okkar til og frá landinu hefðu á
árinu öllu borið uppi hvorki meira
né minna en 409 flugfeðir á því ári
til og frá landinu, virðist varla
orka tvímælis, að hér er um að
ræða svo þýðingarmikið efnisat-
riði að ekki er hjá því komist að
kryfja það til mergjar — a.m.k. að
taka mjög alvarlegt mið af því í
allri okkar stefnumörkun. Það
hefur því miður ekki verið gert.
Eins og með sjálfsagða daglega
flugið, er það enn almenn skoðun,
sem ekki er bundin við „manninn
á götunni" heldur nær í æðstu
staði svokallaðs stjórnkerfis, að
staða ferðamála sé enn þannig að
það sé sjálfsagður hlutur, að svo
megi heita að viðskiptavinirnir
bíði eftir því að komast hingað.
Sannleikurinn er sá, að í ferða-
viðskiptum sem öðrum alþjóðleg-
um viðskiptum ríkir hin harðasta
samkeppni, þar sem spurningin
um.framboð og eftirspurn, verð og
gæði hefur úrslitaáhrif á ákvörð-
un viðskiptavinarins. Það vefst
fyrir of mörgum, að ferðaþjónusta
er ekki annað en útflutningsat-
vinnuvegur og þjónustugrein, sem
að því einu er frábrugðin öðrum
útflutningsatvinnuvegum, að
neytendurnir koma til okkar með
íslenskum farkostum og kaupa
hérlendis vörur og þjónustu.
Þessi atvinnuvegur er nú — og
hefur verið þegar um nokkurra
ára skeið — með stærri atvinnu-
vegum þjóðarinnar, sem m.a. má
sjá á því að á árinu 1979 voru
gjaldeyristekjurnar tæplega 16
milljarðar króna. Heildartekjurn-
kanna hið fyrsta leiðir til að auka
fjölþjóðlegt ráðstefnunald hér á
landi, m.a. vegna hinna miklu
gjaldeyristekna, sem ráðstefnu-
hald skapar. Einkum verði ís-
lenzkar stofnanir og samtök, er
hlut eiga að alþjóðlegu samstarfi,
hvattar til að beita sér fyrir því að
ísland fái sinn skerf af funda- og
ráðstefnuhaldi, sem fram fer á
vegum þeirra aðila."
Satt best að segja, er mér ekki
kunnugt um og hef ekki fengið
upplýst, þrátt fyrir nokkra eftir-
leit, hvort tillögú þessi dagaði
uppi eða hvort hún lenti í safninu
mikla, sem fær mismikinn fram-
gang og ekki verður frekar rætt.
í greinargerð með þingsálykt-
unartillögunni segir m.a.:
„Fæstum, sem ekki starfa að
íslenskum samgöngu- og ferða-
málum, er ljóst hve mikla þýðingu
það hefur að auka nýtingu flutn-
ingatækja og þjónustuaðstöðu
utan hins skamma annatíma yfir
hásumarið. Það er samdóma álit
allra þeirra, er að ferðamálum
vinna, að aukning á fjölþjóðlegum
ráðstefnum á Islandi gæti aukið
gjaldeyristekjur þjóðarbúsins
verulega, sbr. það tölulega yfirlit,
sem hér fer á eftir um líklegar
gjaldeyristekjur af einni tiltölu-
lega lítilli ráðstefnu. Fyrir utan
hinar beinu tekjur er að sjálf-
sögðu mjög aukið hagræði að því
fyrir hina ýmsu viðskiptaaðila
ferðaþjónustunnar að nýta alla
aðstöðu lengur en ella, svo sem
fyrir flugfélög, hótel, veitingahús
og aðra sambærilega aðila. Miðað
við þær verulegu tekjur, sem þessi
starfsemi skapar, er eðlilegt að
hið opinbera hafi frumkvæði að
því í samvinnu við þjónustuaðila í
samgöngu- og ferðamálum, aö
vinna að því á skipulegan hátt að
fá hingað til lands fjölþjóðlegar
-U