Morgunblaðið - 10.11.1981, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. NÓVEMBER 1981
Ilin nýja stjórn Hægriflokksins í Noregi lagði miðvikudaginn
4. nóvember fram breytingar sínar við fjárlagafrumvarpið fyrir
1982, sem Verkamannaflokkurinn hafði undirbúið, áður en hann
tapaði kosningunum 14. september síðastliðinn. í tillögum Hægri-
flokksins felst lækkun skatta um 1510 milljónir norskra
króna, en Verkamannaflokkurinn hafði gert ráð fyrir hækkun
skatta. Jafnframt leggur Ilægriflokkurinn til, að ýmsir liðir opin-
berra útgjalda verði skornir niður og munar þar mest um niður-
greiðslur. Stjórnmálalífið í Noregi einkennist ekki af hörðum
átökum nú fyrstu vikurnar eftir kosningarnar og er talið líklegt,
að stjórn hægrimanna fái tiltölulega góðan starfsfrið á þingi í vetur.
I þeirri grein, sem hér fer á eftir lýsir John C. Ausland, sem
skrifað hefur um þróun stjórnmála í Noregi fyrir Morgunblaðið,
stjórnarskiptunum þar í landi frá sínum sjónarhóli. John C. Ausland
er búsettur í Osló, en hann var á sínum tíma fyrsti ritari í
sendiráði Bandaríkjanna þar í borg.
Gro Harlem Brundtland af-
henti Káre Willoch lyklana að
skrifstofu sinni í forsætisráðu-
neytinu miðvikudaginn 14. októ-
ber. Sú tákræna athöfn var stað-
festing á úrslitum kosninganna
til Stórþingsins, sem fram fóru
réttum mánuði fyrr.
Þótt menn hafi almennt viljað
túlka úrslitin í kosningunum á
þann veg, að kjósendur hafi
sveiflast til hægri, er sú skýring
ekki einhlít. Raunar má segja, að
í kosningunum hafi kjósendur
ekki sagt annað með ótvíræðum
hætti, en þeir hefðu fengið nóg af
Verkamannaflokknum. Erfitt er
að nefna einhverja eina ástæðu
fyrir því, að mikill meirihluti
Norðmanna er nú óánægður með
Verkamannaflokkinn, sem farið
hefur með stjórn landsins lengst
af frá lokum síðari heimsstyrj-
aldarinnar. Sjálfur er ég þeirrar
skoðunar, að ástæðurnar fyrir
tapi flokksins séu þær, að Norð-
mönnum gangi erfiðlega að laga
sig að þeim aðstæðum, sem ráða
afkomu þeirra innan lands og
utan.
Norðmenn fengu glýju í augun,
þegar olían tók að streyma upp úr
botni Norðursjávar á fyrri hluta
áttunda áratugarins, en síðan
hafa almennir efnahagserfiðleik-
ar í heiminum bitnað jafnt á
þeim sem öðrum. Breytt afstaða
til Noregs í hernaðarlegu tilliti,
sem á rætur að rekja til mikil-
vægrar hnattstöðu landsins, hef-
ur sýnt Norðmönnum það svart á
hvítu, að ýmsar hættur kynnu að
steðja að þeim. Eftir að þetta
rann upp fyrir þeim, hófust heit-
ar rökræður um öryggismál í
fyrsta sinn á tuttugu árum, sem
að mestu hafa svo snúist um
kjarnorkuvopn.
Engu var líkara en þessi þróun
hefði komið ríkisstjórnunum
undir forystu Trygve Brattelis og
Odvar Nordlis á óvart. Þeir áttu
fullt í fangi með að verjast þeim
áföllum, sem þeir urðu fyrir.
Vinstri armurinn í flokki þeirra
gerði þeim lífið svo sannarlega
Stjórnar-
skiptin
í Noregi
eftir John C.
A usland í Osló
fiokkurinn, Kristilegi þjóðar-
flokkurinn og Miðflokkurinn)
fengu sameiginlega hreinan
meirihluta á Stórþinginu, hins
vegar gátu foringjar flokkanna
ekki komið sér saman um meiri-
hlutastjórn. Ýmsar ástæður lágu
þar að baki, en þó helst ólík af-
staða til fóstureyðinga.
Káre Willoch valdi því þann
kost að mynda minnihlutastjórn
Hægriflokksins, hina fyrstu í
meira en hálfa öld. Við val ráð-
herra varð Willoch að sigla á
milli skers og báru að því leyti, að
honum var nauðsyn að viðhalda
styrk þingflokksins en fá samt
hæfa menn í ríkisstjórnina — í
Noregi segja menn af sér þing-
mennsku, þegar þeir taka sæti í
ríkisstjórn. Willoch hafði meira
svigrúm við stjórnarmyndunina
en ella vegna þeirrar venju, sem
ríkir í Noregi, að ráðherraefna er
ekki auðveldara, þegar hann
snerist af hörku gegn ákvörðun
utanríkisráðherra Atl-
antshafsbandalagsins um að
koma bandarískum kjarnorku-
eldflaugum fyrir í Evrópu og
samkomulagi ríkisstjórna Noregs
og Bandaríkjanna um að koma
fyrir í Noregi birgðum fyrir
bandaríska landgönguliða.
Verkalýðshreyfingin krafðist
hærri launa og áhersla var lögð á
það, að leggja olíuvinnsluna sem
mest undir Norðmenn sjálfa, en
af þessu tvennu leiddi, að erfið-
ara varð að halda aftur af verð-
bólgunni um leið og tryggð væri
full atvinna. Ekki leið á löngu,
þar til norskar framleiðsluvörur
urðu ósamkeppnishæfar á heims-
mörkuðum.
Snerist nú almenningur gegn
Verkamannaflokknum. Að vísu
rétti flokkurinn stöðu sína dálitið
eftir að Gro Harlem Brundtland
tók við forsætisráðherraembætt-
inu af Odvar Nordli, en það dugði
ekki til í kosningunum. Stóru
borgaraflokkarnir þrír (Hægri-
Gro Harlcm
Brundtland
ó.skar Káre
Willoch til
hamingju eftir
kosningasigur-
leitað jafnt utan þings sem innan.
Meðal lykilmanna í ríkisstjórn-
inni eru:
•Svenn Stray, utanríkisráð-
herra. Hann var utanríkisráð-
herra á árunum 1970 til 1971 í
ríkisstjórn Bortens.
•Rolf Presthus, fjármálaráð-
herra. Hann er lögfræðingur og
hefur verið þingmaður sðan 1969
og var fram að kosningunum
varaformaður fjárveitinganefnd-
ar Stórþingsins.
•Vidkunn Hveding, olíu- og
orkuráðherra. Hann var áður for-
maður Vatnsorkuráðsins en sagði
af sér formennskunni 1975 til að
mótmæla orkustefnu Verka-
mannaflokksstjórnarinnar.
•Anders C. Sjaastad, varnar-
málaráðherra. Hann hefur starf-
að að rannsóknum í Norsku
utanríkismálastofnuninni og sat í
sérskipaðri nefnd fyrir nokkrum
árum, sem kannaði og gerði til-
lögur um öryggismálastefnu Nor-
egs\
Káre Willoch flutti stefnuræðu
stjórnar sinnar í Stórþinginu 15.
október. Þar var að finna hóf-
sama lýsingu á þeim atriðum,
sem borgaraflokkarnir þrír eru
sammála um og hvernig þau
tengjast kosningastefnuskrá
Hægriflokksins. Forsætisráð-
herrann gat ekki sett stefnu sína
fram með öðrum hætti, því að
ríkisstjórnin nær engum meiri-
háttar málum fram, nema þau
njóti stuðnings Kristilega þjóðar-
flokksins og Miðflokksins á þingi.
Willoch boðaði engar stórvægi-
legar breytingar á stefnunni í
utanríkis- og varnarmálum.
Hann ítrekaði hollustu Noregs
við Atlantshafsbandalagið, um
leið og hann fullvissaði Sovét-
menn um það, að stjórnin vildi
eiga við þá góð samskipti. Will-
och tók tillit til einlægra óska
Norðmanna varðandi kjarnorku-
vopn og sagðist telja kjarnorku-
vopnalaust svæði æskilegt mark-
mið. Hins vegar lagði hann á það
ríka áherslu, að samkomulag um
slíkt svæði yrði ekki gert nema á
grundvelli aðildarinnar að NATO
og samkomulags milli bandalags-
ins og Sovétríkjanna um gagn-
kvæman niðurskurð kjarnorku-
vópna. Willoch sagðist mundu
fylgja fram áformum Verka-
mannaflokksstjórnarinnar um
það, hvernig staðið skuli að mót-
töku erlends herliðs í Noregi á
hættutímum. í þeirri yfirlýsingu
felst, að haldið verður áfram
smíði birgðastöðva fyrir sjóher,
flugher og flota frá öðrum
NATO-ríkjum.
Willoch minntist ekki á ágrein-
inginn við Dani vegna lögsögunn-
ar umhverfis Jan Mayen og lét
engin orð falla um deilurnar við
Sovétmenn um markalínu í Bar-
entshafi.
Willoch sagði ekkert meira um
efnahagsmálin, en kom fram í
kosningabaráttunni. Hann lagði
sem sé megináherslu á það, að
skattar yrðu lækkaðir og dregið
yrði úr ríkisafskiptum. Enginn
vafi er á því, að bæði þessi loforð
stuðluðu að góðum sigri Hægri-
flokksins í kosningunum, þess
vegna verður náið fylgst með
framkvæmd þeirra. Með breyt-
ingartillögum á fjárlaga-
frumvarpinu fyrir 1982, sem fram
komu 4. nóvember, hefur Hægri-
flokkurinn sýnt, hver verða
fyrstu skref hans á þessari braut,
en hann lofaði því fyrir kosningar
að lækka skatta um 7 milljarða
króna á fjórum árum. Eins og við
var að búast, sagði Káre Willoch,
þegar fjárlagatillögurnar komu
fram, að fyrst við gerð fjárlaga
1983 myndu menn sjá í raun,
hvað fyrir stjórn hans vekti í
þessu efni, tíminn hefði verið of
skammur að þessu sinni til að
grípa til róttækra ráðstafana.
Örfá orð um loðnuverksmiðjur
eftir Theodór Blöndal,
tœknifrœóing
í dagblaðinu Tímanum þann 22.
október er haft eftir sjávarútvegs-
ráðherra að spara megi um 30%
orku í fiskimjölsverksmiðjum með
því að kaupa ný tæki. Orðrétt seg-
ir ráðherra í tilvitnaðri grein:
„Okkar verksmiðjur eru með
miklu meiri orkunotkun en þessar
verksmiðjur í nágrannalöndunum,
vegna þess hve ófullkomnar þær
eru. Hins vegar er rétt að vekja
athygli á því, að tæki sem þyrfti
að kaupa hingað til lands til að
spara orku, allt að 30%., eru öll
tolluð, bæði með vörugjaldi og
söluskatti.
Ég verð að segja fyrir mig, að
mér finnst það ekki ná nokkurri
átt þegar um slíka hagsmuni er að
ræða, ekki bara fyrir verksmiðj-
urnar, heldur líka fyrir þjóðar-
búið. Ég er sannfærður, um að ef
við ætlum að framleiða loðnuaf-
urðir í framtíðinni og ætlum
okkur a keppa á þessum markaði,
þá verðum við að fella niður slík
gjöld, og útvega fjármagn til að
gera verksmiðjurnar samkeppn-
isfærar."
Allt er þetta bæði satt og rétt
sem hæstvirtur sjávarútvegsráð-
herra hefur hér sagt.
Það furðulega hefur skeð á
sama tíma og veiðiflotinn hefur
verið byggður upp til að stunda
loðnuveiðar með fullkomnustu
tækni sem völ er á, hefur-sáralítil
þróun átt sér stað í úrvinnslunni,
sjálfum loðnuverksmiðjunum, sem
allar eru gamlar síldarmjölsverk-
smiðjur. Astæðurnar fyrir þessu
eru fjölmargar og í heild er þróun-
arsaga þessara atvinnutækja
mjög flókin og margslungin, en
eitt er víst að olíukreppan, sam-
fara mikilli óvissu í hráefnisöflun,
hefur ekki gert rekstur þessara
verksmiðja ýkja áhugaverðan á
undanförnum árum.
Auk þessa hafa hótanir heil-
brigðisyfirvalda um mengunar-
varnir, oft á tíðum framsettar á
mjög óraunhæfan hátt, átt sitt í
því að draga mjög úr framtaks-
semi forráðamanna þessara fyrir-
tækja.
Olíukreppan og mengunarvarn-
ir eru ekkert séríslenskt fyrirbæri.
Þessi fjári hitti líka samkeppnis-
aðila okkar erlendis illa fyrir. En
þeir gerðu meira en að tala um
vandann og barma sér, þeir leystu
hann. Norðmenn leystu vandann
hjá sér, og Danir hjá sér. ÞeUa
gerðu báðar þessar þjóðir á svip-
Theodór Blöndal
aðan hátt. Þar tóku tæknimenn
höndum saman við verksmiðjueig-
endur og forsvarsmenn heilbrigð-
isyfirvalda og hönnuðu tæki (tæki
eru hér í fleirtölu) sem hvoru-
tveggja í senn leystu mengunar-
vandamálin og spöruðu dýrmæta
orku.
Stjórnmálamenn íslenskir hafa
haldið því mjög á loft allan síð-
astliðinn áratug, að nú höfum við
orðið það gott vald á Sjávarútvegi
og úrvinnslugreinum hans, að sjá
„En þeir gerðu meira
en að tala um vandann
og barma sér, þeir
leystu hann“
megi fyrir þróun þessarar helstu
og veigamestu atvinnugreinar
okkar um ókomin ár. Allt bendir
til þess að um litla eða enga aukn-
ingu í atvinnutækifærum verði að
ræða, og þá sé iðnaðurinn eina
haldreipi okkar í framtíðinni.
Og þá er spurt hvaða iðnaður?
Þeir sem hafa látið sig þessi mál
nokkru skipta hafa komið auga á
það, að ekki sé óeðlilegt að ætla að
iðnaður tengdur, og í þjónustu við,
okkar helsta atvinnuveg, sjávar-
útveginn, hljóti að eiga hér nokkra
framtíð, og hafa íslenskar skipa-
smíðar þegar sannað þessa kenn-
ingu, þótt einstaka maður eigi eft-
ir að uppgötva þann sannleika.
Því skyldu íslenskir tæknimenn,
í félagi við reynda starfsmenn
fiskimjölsverksmiðjanna og heil-
brigðisyfirvöld ekki geta leyst úr
vanda okkar verksmiðja eins og
starfsbræður þeirra í Noregi og
Danmörku, og skapað um leið
mikil og verðug verkefni fyrir ís-
lenskar vélsmiðjur og rafmagns-
iðnað?
Þessi tæki sem ráðherra minn-
ist á og lætur sér fyrst af öllu
detta í hug að kaupa erlendis frá,
og gefa með þeim tolla og sölu-
skatt, eru engin svo flókin að ekki
megi smíða þau í langflestum
vélsmiðjum hérlendis.
Þessi tæki sem ráðherra minn-
ist á ganga öll út á það að nýta
orkuna, sem fellur frá okkar verk-
smiðjum í formi hita (gufa eða
vatn), aftur í vinnslurásinni til
forhitunar á hráefni, eða annarra
þarfa. Þegar verksmiðjureykurinn
verður horfinn og hann nýttur í
framleiðslunni, verður einnig
lyktin horfin og olíunotkunin
minni. Tæknilega eru ekki nokkur
vandkvæði á því í dag, að hætta
alveg notkun olíu í verksmiðjum
þessum og nota í hennar stað raf-
orku.
Þessu er auðveldlega hægt að
koma í kring með íslensku hugviti
og íslensku framtaki. Hér þurfa
menn að stíga í báða fæturna
samtímis og vinna saman. Efast
einhver um að íslenskir verk- og
tæknifræðingar, sem réttilega eru
taldir meðal fremstu í heiminum í
beislun jarðhita, verði í vandræð-
um með að beisla hitann úr
skorsteinum nokkurra loðnuverk-
smiðja?
Við megum ekki láta tækifæri
eins og hér hafa verið nefnd ganga
okkur úr greipum til hagsbóta
fyrir íslenskan iðnað og um leið
fyrir þjóðina alla.
Seyðisfirði 25.10. 1981.