Morgunblaðið - 09.01.1982, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JANÚAR 1982
Alþýðubandalagið utangátta
Grein sú, er hér birtist, fjallar
um þær umræður, sem fram
hafa farið í Evrópu undanfarna
mánuði og einkennst hafa af
andúðinni á kjarnorkuvopnum.
Hún er þýdd úr The Guardian
Weekly frá 27. desember 1981.
Hðfundur greinarinnar er Crav-
er lávarður, yfirhershofðingi,
sem var foringi breska varnar
málaráðsins frá 1973 til 1976.
Eins og af greininni sést,
leitast höfundur hennar við að
skýra þau sjónarmið, sem
fram hafa komið í hinum
miklu umræðum um stríð og
frið á síðasta ári. Þau rök, sem
Craver lávarður færir fyrir
niðurstöðu sinni eru skynsam-
leg. Hann bendir á, að jafn
fráleitt sé að telja allan vanda
leystan með því að halda
kjarnorkuvopnakapphlaupinu
áfram hömlulaust og með því
að krefjast einhliða kjarn-
orkuafvopnunar Vesturlanda í
þeirri trú, að þar með sé
tryggður eilífur friður.
Málum er því miður ekki
þannig farið hér á landi, að
umræðurnar um hina stóru
drætti í öryggismálunum hafi
náð sama þroska, ef þannig
má aö orði komast, og í öðrum
vestrænum löndum. Kemur
þar margt til, sem of langt
mál yrði að rekja #hér. Eitt
meginatriði skiptir þó sköp-
um, að mínu mati, það er
tvískinnungur þeirra, sem
skipa sér undir merki Alþýðu-
bandalagsins eða Samtaka
herstöðvaandstæðinga. Síðan
hin svonefnda friðarhreyfing
komst i sviðsljósið í Evrópu,
hafa taismenn Alþýðubanda-
lagsins og Samtaka herstöðva-
andstæðinga látið sem svo, að
þeir væru hluti þessarar
hreyfingar.
A fundi, sem Félag vinstri-
manna í Háskóla íslands efndi
til í nóvember sl., spurði und-
irritaður málsvara Alþýðu-
bandalagsins að því, hvort líta
bæri á kröfuna um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norður-
löndunum sem kröfu um úr-
sögn Danmerkur, íslands og
Noregs úr Atlantshafs-
bandalaginu. Því miður feng-
ust engin svör við þeirri
spurningu. Þá var einnig
spurt, hvort líta bæri á bar-
áttu málsvara Alþýðubanda-
lagsins fyrir kjarnorkuvopna-
lausu svæði á Norðurlöndun-
um sem fráhvarf frá baráttu
þeirri, sem háð hefur verið
undir kjörorðinu: ísland úr
NATO. Herinn burt. Þessari
spurningu var ekki heldur
svarað.
Við, sem styðjum aðild fs-
lands að Atlantshafsbanda-
laginu og teljum nauösynlegt
að viðhalda varnarsamstarf-
inu við Bandaríkin, erum sam-
mála um það grundvallaratr-
iði, að með sameiginlegu varn-
arátaki treysti Vesturlönd eig-
ið öryggi og stuðli að friði.
Reynslan staðfestir, að í þessu
efni höfum við haft rétt fyrir
okkur. Innan þessara marka
ræðum við síðan, hvort nóg sé
gert í varnarmálum, hvort
gengið hafi verið of langt og
svo framvegis. Menn þurfa
ekki að vera mjög vel að sér í
íslenskri stjórnmálasögu til að
átta sig á því, að oftar en einu
sinni hefur komið til átaka um
utanríkis- og öryggismál milli
þeirra stjórnmálafíokka hér á
landi, sem telja íslendingum
rétt og skylt að leggja sitt af
mörkum til sameiginlegra
varna Vesturlanda. Samheldni
flokkanna um grundvallar-
atriðin hefur þó aldrei rofnað
Fækkum kj arnorkuvopnum
um varnir með venjulegum
Varla þarf nokkur að efast
um það eftir nýlegar mót-
mælaaðgerðir gegn kjarn-
orkuvopnum, að afstaðan til þess-
ara vopna er mönnum efst í huga
hér í Bretiandi og öðrum evrópsk-
um NATO-ríkjum — ekki síst
Vestur-Þýskalandi — þegar þeir
huga að varnarmálum. Sumir
kunna að segja, að kjarnorkuvopn-
in hafi ruglað almenning í ríminu
að þessu leyti, en ef við treystum á
það, að óttinn við kjarnorkustríð
fæli ríki frá átökum — eins og við
höfum gert um langt árabil —
hljótum við að vilja kannast við
þennan ótta og verðum þar með
einnig að meta þau áhrif, sem
hann hefur í okkar eigin löndum.
í raun er það stórmerkilegt, að í
a.m.k. 20 ár skuli ríkisstjórnum
NATO-landanna hafa liðist að
komast hjá umræðum um kjarn-
orkuvopnin með því að fela þau á
bakvið næstum óskiljanlega og ör-
ugglega órökrétta kenningu um
sveigjanleg viðbrögð til varnar
Vesturlöndum. Ronald Reagan,
Bandaríkjaforseti, benti nýlega á
það með áberandi hætti, hve órök-
rétt kenningin um sveigjanleg við-
brögð er, og átti forsetinn greini-
lega erfitt með að skilja hana.
Forsetinn gaf til kynna, að beiting
kjarnorkuvopna, skammdrægra
eða meðaldrægra vopna, myndi
ekki sjáifkrafa og óhjákvæmilega
leiða til kjarnorkuátaka milli risa-
veldanna með langdrægum vopn-
um — en það er kjarninn í kenn-
ingunni um sveigjanleg viðbrögð
— ef forsetinn hefði sagt, að átök
í Evrópu myndu leiða til átaka
risaveldanna með kjarnorkuvopn-
um, hefði hann lent í jafnmiklum
ef ekki meiri vanda, að minnsta
kosti í Bandaríkjunum. Skömmu
síðar sagði Caspar Weinberger,
varnarmálaráðherra Bandaríkj-
anna, í löngu viðtali við Michael
Charlton í BBC, afdráttarlaust, að
Bandaríkjamenn myndu aldrei
verða fyrstir til að grípa til kjarn-
orkuvopna, þar gekk hann þvert á
kjarnorkuvopnastefnu NATO, sem
byggist á því, að hótað sé með
kjarnorkuvopnum til að fæla
hugsanlegan árásaraðila frá því
að beita venjulegum vopnum sín-
um.
Þegar John F. Kennedy, forseti
Bandaríkjanna, gaf samskonar yf-
iriýsingu skömmu eftir að hann
settist í Hvíta húsið, neyddu vand-
lætingarhróp frá bandamönnum
hans í NATO hann til að milda
hana með því að segja, að Banda-
ríkin myndu aldrei að fyrra bragði
gera kjarnorkuárás á Sovétríkin,
hins vegar kynni að gilda öðru
máli um sovéskan herafla í árás-
arhug utan Sovétríkjanna. Um-
mæli Henry Kissingers, fyrrum
utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
í Bríissel fyrir nokkrum árum
vöktu svipaða reiði og orð Kenn-
edys á sínum tíma, og túlka má
síðari yfirlýsingu Reagans sem
svo, að hann hafi verið að feta í
síðara fótspor Kennedys.
Kjarni vandans er nefnilega sá,
að vilji menn fæla andstæðing
sinn frá því að gera árás með því
að ógna honum með kjarnorku-
vopnum, verða þeir að haga sér á
þann veg, að andstæðingurinn trúi
því, að gripið verði til kjarnorku-
vopnanna við ákveðnar aðstæður.
En mundi menn kjarnorkubrand-
inn og svari andstæðingurinn í
sömu mynt — en til þess hefur
hann bæði afl og yfirlýstan vilja
— eru þeir jafnvel enp verr á vegi
staddir heldur en ef þeir hefðu
ekki snert kjarnorkuvopnin, ef
þeir eru þá enn ofar moldu. Sé
óvini hótað með óbærilegum afar-
kostum, leiðir það sjálfkrafa til
þess, að sama hætta, ef ekki
óbærilegri, steðjar að þeim, sem
hótar. Tilraunir til að gera kostina
bæriiegri og þar með einnig til að
Eftir Michael
Carver
auka líkur á því, að til ógnarvopn-
anna verði gripið, svo sem með því
að heyja einhvers konar takmark-
að kjarnorkustríð — landfræði-
lega eða með því að takmarka
skotmörk og eldflaugar — leiða til
þess, að áhættan minnkar og þar
með er andstæðingurinn vígdjarf-
ari. Ástæða er tii að ætla, að líkur
á kjarnorkuátökum aukist, ef rík-
isstjórnir og herforingjar kjarn-
orkuveldanna telja áhættuna við
að beita kjarnorkuvopnum minni
en áður. Þótt með einhverjum
hætti sé unnt að takmarka átökin,
yrði ekki dregið úr eyðingaráhrif-
um kjarnorkunnar á átakasvæð-
inu, þau eru alltaf jafn hryilileg.
Séu þessi áhrif kennd við varnir
eða öryggi, er verið að afflytja
þessi hugtök.
Meðal almennings hefur sú
afstaða verið að mótast til
þessa máls, sem einkenn-
ist af því, að ýmsir mjög skynsam-
ir einstaklingar, einkum háskóla-
prófessorar, hafa með stuðningi
margra annarra, þó helst úr kenn-
arastétt, komið auga á veikleikann
í kenningunni um það, hvernig
andstæðingnum verði best haldið í
skefjum og fældur frá árásar-
áformum, hafa gagnrýnendurnir í
því efni fært fram svipuð rök og
lýst er hér að ofan. Yfirleitt eru
þeir ósammála um leiðir til úr-
bóta, og næstum ailir mikla þeir
fyrir sér hættuna á því, að svo
fari, að Bandaríkin og Sovétríkin
haldi ekki lengur hvort öðru í
skefjum, eins og Mountbatten lá-
varður gerði í ræðu, sem hann
flutti í Strasbourg í maí 1979, en
mjög oft hefur verið vitnað til
þeirra orða hans þar, að mann-
kynið stæði nú á barmi eilífrar
glötunar. Þessir prófessorar, en
margir þeirra kunna fræði þessi
nú betur en flestir sjómenn, fót-
gönguliðar og flugmenn í her
hennar hátignar, hafa fært sér
það í nyt, að auðvelt er að höfða til
tilfinninga skólafólks, ungs fólks
almennt, gamalmenna og kirkju-
gesta.
Ymsir atburðir gerðust, sem
veittu þeim gullið tækifæri: Upp-
lausnin í Iran og innrásin í Afgan-
istan gáfu til kynna, að til stríðs-
átaka myndi koma milii Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna, repú-
blikanar unnu sigur í Bandaríkj-
unum undir forystu Reagans (sem
hafði verið ómyrkur í máli um ör-
yggismál í kosningabaráttunni),
og hin nýja stjórn í Washington
sagðist ekki ætla að taka Sovét-
menn neinum vettlingatökum,
hún var hlynnt endurhervæðingu
bæði með venjulegum vopnum og
kjarnorkuvopnum, hafði engan
áhuga á því að endurvekja SALT-
viðræðurnar eða ræða um vígbún-
aðareftirlit almennt, knúið var á
um framkvæmd áformanna um að
koma bandarísku stýriflaugunum
og Pershing Il-kjarnorkueldflaug-
unum fyrir í Evrópu til að svara
SS 20-eldflaugum Sovétmanna,
aftur var farið að ræða um nift-
eindarsprengjuna, og breska ríkis-
stjórnin ákvað að taka á móti
stýriflaugum og endurnýja eld-
fiaugakafbátaflota sinn með því
að kaupa Trident-kjarnorkueld-
flaugar í stað Polaris-flauganna,
án þess, að því er virtist, að vilja
ræða til nokkurrar hlítar rökin
með þeirri ákvörðun eða á móti.
Loks má ekki gleyma því, að hin
púrítanska, róttæka millistétt,
sem ætíð hefur þörf fyrir að mót-
mæla einhverju, skorti viðfangs-
efni. Ekki var í önnur hús að
venda til að fá útrás fyrir vand-
lætingu sína en til Suður-Afríku
eða gegn einhverjum fjarlægum
og óvinsælum atburðum í Mið- og
Suður-Ameríku, eftir að endir var
bundinn á Rhódesíudeiluna.
Kvíðinn, sem leitt hefur af sam-
runa þessara atburða og tilfinn-
inga, hefur teygt sig út fyrir þann
hóp fólks, sem þátt tók í nýlegum
göngum og ber í barmi sér merki
til stuðnings CND, END eða öðr-
um hópum, sem berjast gegn
kjarnorkuvopnum eða stríði.
Margir foreldrar, afar og ömmur
og börn, jafnvel foringjar í hern-
um, láta í ljós áhyggjur sínar.
Kvíði þessa fólks er einlægur og
það veit ekki, hverju það á að trúa,
sem er ef til vill ekki að undra,
þegar það hlustar á yfirlýsingar
sumra breskra ráðherra um þessi
mál. Hvort heldur þeir eru að
verja ákvörðunina um Trident-
eldflaugina, stýriflaugarnar, nift-
eindarsprengjuna eða varnar-
stefnu sína, hafa þeir oft gefið til
kynna, að við ættum að vera búin
undir kjarnorkuárás á Bretland,
eins og unnt sé að bera hana sam-
an við loftárásirnar í síðari heims-
styrjöldinni.
I þeim málflutningi kynnumst
við öðrum pólnum. Áf tals-
mönnum hans er dregin upp sú
mynd af Sovétríkjunum, að þau
stefni að heimsyfirráðum, safni
ógrynni af vopnum, kjarnorku-
vopnum og venjulegum vopnum, á
landi, sjó og í lofti, svo að þau geti
annað hvort lagt Vesturlönd undir
sig með hernaðaraðgerð eða
kjamorkukúgun. Rökin fyrir
kjarnorkukúguninni eru þau, að
með yfirburðum sínum í kjarn-
orkuvopnum geti Sovétmenn sett
Evrópuþjóðunum úrslitakosti eða
lamað langdrægan kjarnorkuher-
afla Bandaríkjanna í fyrsta höggi,
svo að Bandaríkjamenn gætu að-
eins svarað fyrir sig með því að