Morgunblaðið - 09.01.1982, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JANÚAR 1982
27
Jón Þ. Árnason:
Lífríki og lffshættir LXX.
Spurningin er: Hvernig er hugsanlegt að
komizt verði hjá sósíalisma, þar sem leiðtog-
ar hans geta ávallt leigt sér borgaraleg hég-
óma- og stertimenni til meinverka og fengið
vottorð um að þeir séu „dugandi menn og
drengir góðir“?
Postular og pótintátar vinstri-
mennsku og „velferðarríkis",
eins konar Paradísar á jörðu,
hafa um áratugi verið með fá-
dæmum iðnir við tilraunir sínar
til að basla hugarburði sínum
niður úr skýjunum. I fljótu
bragði hefir svo sýnzt, að árang-
ur erfiðis þeirra hafi ekki að öllu
leyti reynzt orðaþemba einber.
Líðandi stund, einkum þó nán-
asta framtíð, mun ótvírætt skera
úr um, hvort ávextir ímyndaðra
afreka þeirra afhýði sig ekki
fremur við kvein harma en klið
fagnaðar.
Raunsýnisfólk telur, og hefir
aldrei talið, neinn efa á um
dómsúrslit. Til þess voru for-
sendur svonefndrar velferðar-
hugsjónar, eða sósialisma, of
froðukenndar, rökstoðirnar allt-
of veikburða, feysknar.
Allt önnur afstaða
Öðru máli hefur gegnt, og
gegnir auðvitað enn, um allan
fjöldann, sem ávallt er gjarnara
að líta á líf og heim eins og hon-
um finnst að hvort tveggja ætti
að vera heldur en að horfast í
augu við tilveruna eins og hún
er. Af þeim sökum aðallega hefir
alls kyns sósíalistum auðveld-
lega tekizt að sannfæra sig og
aðra um, að almenningur nyti
alls þess bezta og fullkomnasta,
sem mannkynið nokkru sinni
fyrr hafi notið.
Fávísiegt væri og ósanngjart
að vísa þessum staðhæfingum
umsvifalaust á bug. Víst er rétt,
að efnahagsleg velmegun mun
sjaldan eða aidrei hafa verið
meiri og almennari en á líðandi
öld. Þann fyrirvara ber þó að
gera hér á , að þessi fullyrðing
fær naumast staðizt nema að því
er varðar lönd kapítalismans, al-
veg sérstaklega Vesturlönd og
nýlendur þeirra, þangað til
Bandaríkjamönnum (af stjórn-
máiablindu og mannúðarórum)
og kommúnistum (í drottnun-
arskyni) tókst að þvinga öndveg-
isþjóðir Evrópu til að sleppa
skjólstæðingum sínum lausum
út á berangur „frelsis og sjálf-
stæðis", og dæma þannig hundr-
uð milljóna manna, heilar
heimsálfur, tii ævarandi písla og
örbirgðar, kúgunar og hryllings.
Beinlínis grátbroslegt væri að
ímynda sér annað en að velmeg-
un hafi þorrið og eymdin orðið
allsráðandi, með fáum undan-
tekningum þó, þar sem sósíal-
isminn í hinni kommúnísku út-
gáfu sinni hefir þyrmzt yfir. Á
meðan Rússaveldi naut skyldu-
rækinnar og valdvísrar keisara-
stjórnar, dyggilega studdri
menntaðra, þýzkra stríðsaðals-
og embættismannastétta, var
matvælaframleiðsla til útflutn-
ings stóratvinnuvegur. Odessa
var einhver mesta kornvöruút-
flutningshöfn heims, og á haust-
in, þegar von var á Síberíusmjöri
á markaði vestanverðrar Evr-
ópu, kom vatn fram í munn
væntanlogra neytenda.
Nú stynja Rússar og fjöldi
annarra þjóða undir sultarsósí-
aiisma — en annars konar sort
af marxískum sósíalisma er ekki
hugsanleg — og eru orðnar ölm-
usuþegar kapítalismans.
Og frá Póliandi hafa engar
fréttir borizt enn um að hunda-
kjöt hafi lækkað í verði á frjáls-
um markaði síðan Alþýðubanda-
lag Póllands leitaði skjóls undir
verndarvæng herforingjastjórn-
ar.
„Velferðarríkið“
er óseðjandi
Allt fram undir miðjan síð-
astliðinn áratug mátti heita, að
trúin á varanlega — m.a.s. vax-
andi — velmegun væri nær ein-
ráð á Vesturlöndum. Örbirgð var
að mestu úr sögunni; peningaerj-
ur, reiptog flokksmálamanna um
vegtyllur og bitlinga, landlæg
lýðræðisbrek (uppsteyt vinnu-
sala, prófkjör og atkvæðasnap)
ollu tiltölulega meinlitlum trufl-
unum enda þótt hvimleið væru.
Fátækraframfærsla breyttist í
félagsmál (laun fyrir elli og leti).
Misferli, afbrot, glæpir og lestir
alls konar urðu sjúkdómar og
veikindi, sem engum var um að
kenna nema „þjóðfélaginu".
Óreiðan hét veiferð, gildi hennar
og gæði voru sögð dæmalaus.
Allt böl, öll áföll voru bara
spurning um peninga — og pen-
inga var afar auðvelt að fram-
leiða eftir þörfum.
Þetta sögðu „stjórnmálamenn-
irnir" okkur að minnsta kosti.
En er frá leið og reynslan tók
til máls, hófu fáeinir framsýn-
ismenn að vekja athygli á, að
grunnur kastalans var harla
ótraustur. Þeir bentu á, að heil-
brigt þjóðlíf þrífst ekki með óhóf
og leikaraskap að meginmark-
miði. Þeim var og fyrir löngu
ljóst, að „velferðarríkið", eða
vinstraríkið, var í eðli sínu
Jólamánuður í Varsjá árið 1981:
Gegn sósíalisma Alþvðubandalags Póllands duga hvorki örvænt-
ingaróp né fyrirbænir.
standa nú máski andspænis ára-
tugum hungurs". Ástæðurnar
telur stofnunin vera eyðingu
skóga og uppblástur akurlendis.
Tvöföldun matvælaframleiðsl-
unnar, sem varð í heiminum á
árunum 1950—1980, segir stofn-
unin eingöngu hafa átt rætur að
rekja til hinnar gífurlegu „rán-
yrkju, er framin var á ræktar-
lendum" víðast hvar um heim.
Eins og nú sé komið, segir enn-
fremur í skýrslunni, sé uppblást-
ur og eyðing ræktarlands jarðar
af ýmsum öðrum ástæðum „ef til
vill geigvænlegasta hættan, sem
blasir við mannkyninu".
Vísindamenn „The World-
watch Institute" hafa ekki þurft
að leita lengi, eða langt út fyrir
heimahaga, að sennilegum lík-
um:
Landeyðing hefir valdið upp-
skerurýrnun á 34% akurlendis
Bandaríkjanna.
Óvæntir atburðir, aðstæður
eða atvik krefjast að jafnaði
óvenjulegra viðbragða. Þetta er
alþýðuspeki, sem sérhver mann-
eskja kannast við. En þar með er
ekki sagt, síður en svo, að
reynsla og þekking kynslóðanna,
„gömul íhaldsúrræði", dugi lítt.
Frelsi hæfír ekki
aulum og skræfum
I aðfanga þeirrar tilvistar-
nauðar, er manneskjan sem líf-
verutegund stendur nú frammi
fyrir og líklega mun enda með
skelfingu, ef gjörbylting á flest-
um sviðum dregst lengur en lítið
eitt, spyr maður mann:
Hvað getum við gert?
Stærri spurningu verður
naumast varpað fram. Sérhvert
svar, hversu heiðarlega sem það
kann að vera meint, hlýtur að
hljóma eins og kosningaloforð,
nema það sé reist á víðtækri,
djúpristri þekkingu á raunveru-
leikanum. Frumskilyrði allra
róttækra hugsana og síðan rót-
Með sósíalisma í sult
Jarðsamband
vantar
Lífshamingja
fæst ekki
fyrir peninga
Perikles
um forsendu
frelsis
bruðlfýsnabákn, sem ekki átti
sér nema stundargrið þegar af
þeirri ástæðu, að auðæfi nátt-
úruríkisins fengju hvergi nærri
staðizt eðlisbundnar eyðslukröf-
ur manneskjunnar, sífellt stig-
magnaðri sökum tilverknaðar
jöfnunar- og peningahyggju.
Ennfremur minntu þeir á, að hin
gömlu sannindi, að enginn getur
keypt sér lífshamingju fyrir
pengina, væru stöðugt ný og frá-
vikalaus.
Það getur því ekki vakið mörg-
um furðu, að nú um áramótin
1981/1982 verður helzt ráðið af
nær samdóma álitsgerðum
flestra málsmetandi framrýna,
sem færastir teljast, að þeir tím-
ar fari í hönd, er endanlega muni
skera úr um fánýti allra sælu-
ríkisspádóma. Þeir sjá ekki bet-
ur en að hundruð milljóna
manna muni þjást af vannær-
ingu, tugir milljóna verði hung-
urdauðanum að bráð, milljónir
glata heilsu, frelsi og heimkynn-
um af völdum styrjalda, svo og
náttúruhamfara, sem oftar en
ljúft er að kannast við hljótist af
hrottalegum atgangi tvífætlinga
gegn lífríkinu. Sem sagt busi-
ness as usual að öðru leyti en
því, að hörmungarnar verða
hrikalegri en nokkru sinni fyrr,
að því og viðbættu, að atvinnu-
leysingjum, sem nú skipta millj-
ónum, mun fjölga í tugi millj-
óna.
Enginn ber heldur brigður á,
að efnahagsástand víðast hvar
um heim sé annaðhvort í rústum
(sósíalismi) eða óreiðu (liberal-
ismi) nú þegar. Hvorugt hinna
þekktustu hagkerfa hefur megn-
að að varða veginn til lífvæn-
legra þjóðfélagshátta eða þorað
að horfast í augu við aðsteðjandi
vandamál framtíðarinnar. Þau
eiga sér því enga lífsvon —
+ sósíalisminn sökum þess, að
hann var dauðamein af sjálfum
sér og á þess vegna ekkert til-
kall til að verða tekinn alvarleg-
ar sem stjórnmálaúrlausn en
hver önnur farsótt;
+ kapítalisminn einkum vegna
þess, að hann hefur reynzt allt-
of kynngiþrunginn til þess að
náttúruríkið gæti svarað fram-
leiðsluhamforum hans með fulh
nægjandi endurnýjunarsköpun;
ennfremur með því að bregðast
athafnafrelsi einstaklingsins,
einkaframtaki og einkaeignar
rétti, þegar hann lét jöfnunar
sinna blekkja sig til undirgefni
við jafnræði í stjórnmálum, og
— síðast en ekki sízt — með
því að flýja á náðir rfkisvalds-
ins, svo og að gerast ógnvaldur í
formi alþjóðlegra, risavaxinna
samvinnusamtaka.
Afleiðingar heimsstyrjaldar,
háðri með kjarnorku- og eitur-
efnavopnum, leiði ég hjá mér.
Fram yfir kjarnorkustyrjöld
hugsa ég ekki. I því efni veit ég
það eitt með vissu, að í lok henn-
ar munu lifendur öfunda látna,
ef þeir hafa vit til.
Hungur á
Vesturlöndum?
Því er, að öllu athuguðu, ekki
til að dreifa, því miður, að
orsaka ófarnaðar og hörmunga í
framtiðinni sé eingöngu að leita
í sósíalismanum. Auðvitað vekja
afhroð hans og niðurlæging ein-
lægan fögnuð í sérhverju
óspilltu hjarta. Hins vegar hlyti
það að teljast skammsýni af
verstu tegund að láta þau eðli-
legu viðbrögð sljóvga eða svæfa
vitund Vesturlandafólks um yf-
irvofandi tortímingarógnir, sem
sumpart eru sjálfskaparvíti, en
þola enga bið að brugðizt verði
við af öllum mætti.
Þær kunna að knýja dyra fyrr
en nokkurn gat grunað fyrir að-
eins fáum árum eða jafnvel
mánuðum. Þeirra á meðal gæti
t.d. orðið tilfinnanlegur mat-
vælaskortur.
I rannsóknarskýrslu, sem
„The Worldwatch Institute"
birti í Washington hinn 10.
október sl. segir m.a. „að Banda-
ríkin og önnur iðnaðarlönd
tækra athafna — en aðeins rót-
tækar aðgerðir koma til álita —
verður enn sem ávallt fyrr og
síðar, að leitast við að sjá og
skilja hluti og hugmyndir eins
og hvort tveggja er í sínu innsta
eðli. Ekki bara á yfirborðinu.
Eða á pappírnum.
Hingað til hefir okkur reynzt
þessi þraut sérlega þung, hvort
heldur sem athugunarefnið hefir
verið við sjálf persónulega eða
næsta umhverfi, svo að ekki sé
minnzt á stærri og fjarlægari
heildir.
Þrátt um það má sízt gleyma
þeirri lífs- og menningararfleifð,
sem okkur er enn tiltæk. Lítið
brot, þó hreint ekki léttvægt,
, verður auðveldlega lesið úr eftir-
farandi áminningu, sem gefin
var merkri hámenningarþjóð
fyrir röskum 2.400 árum:
„ Verið þess fullviss,
að leyndardómur hamingjunnar
er frelsið,
en leyndardómur frelsisins
er dirfskan
Þannig kvað hinn mikilhæfi,
aþenski stjórnmálamaður Per-
ikles (499-429 f. Kr.). Af orð-
anna hljóðan liggur ljóst fyrir,
að hann hefir ekki haft óskilyrt
frelsi í huga, enda mun fáum
hafa verið kunnugra um, að öllu
er ójafnt skipt, ekki sízt hug-
rekkinu.