Morgunblaðið - 27.03.1982, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. MARZ 1982
Hagnýting surtarbrands
Þáttur í orkubúskap þjóðarinnar og byggðaþróun Vestfjarða
Eftir Þorvald Garóar
Kristjánsson, alþm.
Að mörgu er að hyggja í orku-
málunum. Eitt eru möguleikar á
hagnýtingu surtarbrands. Hér er
um að tefla mikilvægt mál. Það
kemur til af þeirri þróun, sem hef-
ir verið í orkumálunum síðasta
áratuginn eða sérstaklega allt frá
því að olía hækkaði í verði árið
1973. Síðan hafa flest lönd heims
reynt að finna eldsneyti, sem gæti
komið í stað olíu.
Augu manna hafa æ meira
beinst að kolum. Það er til gífur-
lega mikið af kolum í heiminum,
en ekki hafði verið lögð nein veru-
leg áhersla á þróun tækni til nýt-
ingar kola, þar sem olía var áður
mjög ódýr. Danir voru með þeim
fyrstu, sem fóru að nota kol í stað
olíu. Fyrstu viðbrögð þeirra voru
að breyta öllum sementsverk-
smiðjum frá olíukyndingu í kola-
kyndingu. Nú standa yfir í sama
skyni miklar breytingar í Dan-
mörku á rafstöðvum.
Aðrar Norðurlandaþjóðir leggja
einnig mikla áherslu á þróun kola-
nýtingar, einkum Finnar, sem
hafa þó stór kjarnorkuver. Liður í
þessari viðleitni var ráðstefna,
sem haldin var í Finnlandi í
október sl. á vegum Nordel um
„fluidized bed“-kolakyndingu, sem
hefur verið nefnd á ísiensku
„svifbrunakynding". Þessi tækni
er ekki ný af nálinni og hefur ver-
ið notuð síðan 1922 í iðnaði, en
eftir olíuverðshækkunina var fyrir
alvöru farið að þróa þessa tækni.
Þessi tækni felst í því, að lofti er
blásið inn í ofninn að neðan og
eldsneytinu haldið svífandi inni i
eldholinu, þannig að mjög góður
bruni fæst.
Með „fluidized bed“-tækninni
kom til ný og áður óþekkt aðferð
til að nýta eldsneyti með lægra
brunagildi en venjuleg kol, svo
sem brúnkol (surtarbrand) og
fleira eins og víða er gert. Nú þeg-
ar er hægt að fá keypta á almenn-
um markaði ofna, sem gerðir eru
til að nýta þessa nýju tækni.
í Þýskalandi á þessi tækni sér
merka sögu og miklar tilraunir
eru gerðar víða um lönd, svo sem í
Englandi og Bandaríkjunum. At-
hygli vekur, að í Kína eru notuð
kol með lágu brennslugildi, eða
um 9—20 MJ/kg. Surtarbrandur-
inn okkar liggur á þessu sviði eða í
kringum 16 MJ/kg.
Hagnýtum eigin orkulindir
Nú er það stefna okkar Islend-
inga, að gera okkur sem óháðasta
innflutningi orkugjafa. Þess vegna
viljum við hagnýta eigin orkulind-
ir. Það gerum við með því að
virkja falivötnin og jarðvarmann.
En orkan, sem fæst eftir þessum
leiðum, verður ekki af tækni- og
hagkvæmniástæðum notuð til
allra þarfa. Þannig verður raf-
magn ekki enn hagnýtt til rekstr-
ar þurrkara fiskimjöls- og loðnu-
verksmiðja og Sementsverksmiðj-
unnar, þó svo að slík notkun sé nú
á rannsóknarstigi. Þess vegna á
Sementsverksmiðjan ekki annars
úrkosta en að taka upp kolanotk-
un, þegar horfið er frá notkun
olíu, eins og nú er ákveðið að gera.
En með þessari breytingu hjá
Sementsverksmiðjunni er ekki um
að ræða að hagnýta innlenda
orkugjafa í stað erlends. Það er
verið að breyta um erlendan
orkugjafa.
Það hlýtur að vera nú eitt af
stóru verkefnunum í framkvæmd
orkumálastefnu okkar að hagnýta
innlenda orkugjafa sem eldsneyti.
Þar er um að ræða hagnýtingu
surtarbrandsins.
Gísli Júlíusson verkfræðingur
flutti erindi á orkuþingi á síðasta
ári, þar sem hann vakti athygli á
því, hvernig rannsóknum á surt-
arbrandi hefði verið háttað hér á
landi.
Þar hafa ýmsir jarðfræðingar
komið við sögu, bæði fyrr og síðar.
Ýmsir áhuga- og kunnáttumenn
hafa hér lagt hönd á plóginn og
má sérstaklega nefna mann eins
og Þórodd Th. Sigurðsson, vatns-
veitustjóra.
Surtarbrandslög á
Vestfjöröum
Vestfirðir hafa sérstöðu í þess-
um efnum. Þar fyrirfinnast surt-
arbrandslög víðs vegar. Hefir
Kristján Sæmundsson jarðfræð-
ingur gert kort af surtarbrandin-
um á Vestfjörðum. Má þar nefna
surtarbrandslögin á Barðaströnd,
Patreksfirði, Arnarfirði, Súganda-
firði, Bolungarvík, Steingríms-
firði, Hrútafirði og Kollafirði í
Strandasýslu. Auk þess er hér til
að taka Dýrafjörð, Önundarfjörð,
Skutulsfjörð og Álftafjörð, svo að
eitthvað sé nefnt.
En sá staður sem athyglin hefur
beinst helst að er Stálfjall í
Vestur-Barðastrandarsýslu. Þar
hefur farið fram lauslegt mat og
var það gert árið 1917 af sænska
verkfræðingnum Ivar Svendberg,
sem áleit að þar væri um 180 milij.
tonna af surtarbrandi og mundi
það nægja 600 MW rafstöð í 60 ár.
Hér er um að ræða álíka mikið
uppsett afl og er samtals í öllum
vatnsvirkjunum landsins í dag.
Áður fyrr og einkum á heims-
styrjaldaárunum fyrri og síðari
var surtarbrandur nokkuð unninn
á Vestfjörðum, svo sem í Súganda-
firði, Bolungarvík, Dufansdal og í
Stálfjalli. Með þeirri tækni sem þá
viðgekkst þótti þetta eldsneyti of
dýrt til frambúðar og sérstaklega
erfitt að nálgast það. Með nútíma-
aðferðum við námugröft og flutn-
ingatækni og endurbættum
brennsluaðferðum eru viðhorf nú
gerbreytt í þessum efnum. Vinnsla
surtarbrands gæti nú orðið arð-
vænleg.
Nú liggur þegar fyrir mikil vitn-
eskja um staðsetningu surtar-
brandslaga og brennslugildi surt-
arbrandsins. Hins vegar er lítið
vitað með vissu um magn surt-
arbrandsins á hinum ýmsum stöð-
um. Ekki hefur heldur verið rann-
sökuð aðstaða til vinnslu surt-
arbrandsins á hinum ýmsu stöð-
um miðað við nútímaaðferðir við
námugröft og nútímaflutninga-
tækni. Þá hefur arðsemi af
vinnslu surtarbrands ekki verið
metin miðað við þær endurbættu
brennsluaðferðir, sem nú eru fyrir
hendi og tíðkast nú þegar víða
annars staðar.
Skáldverk og þýðingar
eftir Marjatta Isberg
Nú er liðlega mánuður liðinn frá
því að Matthías Johannessen
reyndi að vekja „debatt", eins og
hann orðaði það, um úthlutun bók-
menntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs. Matthías taldi, að íslenskan
ætti að vera jafn hátt metin og hin
þrjú Norðurlandamálin: danska,
norska og sænska. Grein Matthías-
ar virðist þó ekki hafa vakið meiri
athygli en svo, að engum háskóla-
kennara í bókmenntum, engum
rithöfundi né heldur útgefanda
hefur þótt hún varða sig (nema
eitthvað hafi farið fram hjá mér).
Auk Matthíasar hafa bara blaða-
menn og stjórnmálamenn fjallað
um málið. Víst hefur Árni Berg-
mann þá sérstöðu að vera einnig
rithöfundur, auk þess að vera
blaðamaður.
En það sem mér finnst furðu-
legast í málinu er, að allir syngja
þeir sömu rödd í kórnum — að
Árna Bergmann undanteknum.
Enginn virðist hafa spurt sjálfan
sig eða viljað spyrja: Hvort hafa
íslendingar meira gagn af því að
leggja fram hækur á frummálinu
eða „eingöngu" þýðingar?
Það sem mestu máli ætti að
skipta, að mínu mati, er spurning-
in, hvort íslenskar bókmenntir
muni með þessu eiga greiðari að-
gang að heimsmarkaðnum en ella.
Þess vegna ætla ég að byrja þetta
rabb með dæmi úr eigin reynslu.
Um daginn var ég að fletta í
bókinni „Islenskt Ijóðasafn". Þar
kom ég auga á þýðingu Halldórs
Laxness á kvæðinu „Barnamorð-
inginn María Farrar" eftir Bertold
Brecht. Brecht hefur mér alltaf
þótt frekar erfiður viðfangs, þrátt
fyrir það, að ég geti yfirleitt lesið
þýskt óbundið mál vandræðalaust.
Fin vegna þess hve mér hafa alltaf
fundist ljóð eftir hann erfið, hafði
ég aldrei nennt að glíma lengi við
þau. En við lestur þýðingarinnar
eftir Halldór Laxness opnaðist
mér eins og nýr heimur. Mér
fannst stemmning kvæðisins vera
ekta Brecht, boðskapur þess kom
skýrt fram, örugglega eins og
Brecht hafði ætlað honum að vera,
þegar hann orti kvæðið. Mér finnst
sem sagt þetta litla dæmi sýna, að
það þurfi meira en meðalkunnáttu
í einhverju tungumáli til að geta
lesið og notið bundins máls á því,
hvað þá að dæma ágæti þess í sam-
anburði við skáldverk á öðrum
tungumálum. Hvar getum við þá
fundið nefndarmenn, sem eru jafn-
færir í öllum skandinavísku mál-
unum. Og ef svo væri, á hvaða
grundvelli getum við ýtt undir
réttmætar kröfur Færeyinga og
Finna um að standa jafnfætis hin-
um þátttakendum?
í grein sinni sagði Matthías Jo-
hannessen, að finnskar bókmennt-
ir hefðu alltaf verið undir áhrifum
af sænskum bókmenntum og því
þeim samgrónar. En sjálfur segist
hann ekki skilja finnsku. Þetta álit
á finnskum bókmenntum er sem
sagt frekar trúarjátning en skoð-
un, sem er byggð á staðreyndum.
Ennfremur nefnir Matthías, að
stór hluti Finna skrifi á sænsku,
þ.e. sé sænskumælandi. En nú er
það svo, að aðeins tæplega 3%
Finna eru sænskumælandi. Ætli
við gætum ekki fundið út, að
2—3% íslenskra ríkisborgara séu
dönskumælandi. Þar af leiðandi
geta íslendingar vel tekið þátt í
keppninni með frumsömdum bók-
um á dönsku.
I umfjöllun málsins var einnig
tekið fram, að þjóðskáld eins og
Tómas Guðmundsson og Einar
Benediktsson hefðu aldrei getað
fengið verðlaunin, sökum þess, að
ljóð þeirra er næstum því ómögu-
legt að þýða. Engri rýrð mun það
varpa á ljóma þessara tveggja
skálda þó ég setji Eino Leino
(1878—1926) við þeirra hlið. Við
Finnar teljum, að Eino Leino hafi
verið mesta ljóðskáld okkar, sem
uppi hefur verið á þessari öld, ef
ekki mesta ljóðskáld allra tíma.
Hann er sem sagt þjóðskáld eins
og Einar Benediktsson. Og ég get
með rökum fullyrt, að hann sé
jafnóþýðanlegur og Einar Ben. Ef
ekki meira, af því að finnskan er
allt öðruvísi, bæði hvað orðaforða
og málfræði snertir, en germönsku
málin í Skandinavíu. En Eino
Leino notar m.a. stuðlasetningu á
finnskan hátt og auk þess er
hrynjandin mjög áberandi. Ég hef
sjálf reynt að þýða Leino mér til
gamans og veit, að það er erfiðleik-
um háð.
Allir ættu að vera sammála um
það, af ef við höldum uppi einhvers
konar réttlætiskenningu, þá ætt-
um við að láta allar þjóðir sitja við
sama borð, ekki bara þær, sem tala
og skrifa germönsk mál. En það
hefur nú alltaf verið þannig og
mun alltaf vera, að höfundar
smærri þjóða geta ekki gert sér
vonir um heimsfrægð nema bækur
þeirra séu þýddar. Enginn er t.d.
svo einfaldur að halda því fram að
nóbelsverðlaunahafinn sé bestur
höfundur í heimi. Fjarri því. Þar
spilar margt annað inn í. — Elias
Canetti hefði aldrei orðið frægur
höfundur, hefði hann látið sér
detta það í hug að fara að skrifa
bækur á þeirri afbökuðu spænsku,
sem hann notaði sem móðurmál í
bernsku. Eða af hverju fór Gunnar
Gunnarsson að skrifa á dönsku eða
Kristmann Guðmundsson á
norsku? Eða af hverju hafa nóvels-
verðlaunahafar næstum undan-
tekningarlaust skrifað á máli, sem
talað er í hinum hefðbundna vest-
ræna heimi? Ætli það sé ekki
vegna þess, að þær bækur hafa
verið úthlutunarnefndinni að-
gengilegar? — Ekki vegna þess, að
annars staðar í heiminum væru
ekki verðugir höfundar.
Nú ætla ég að snúa hringnum
aftur og koma aftur að þeirri
spurningu, hvaða hugsanlegt gagn
Islendingar geti haft af því að
keppa með bókum á frummálinu.
Mitt Svar er: EKKERT.
Þetta segi ég að vel yfirveguðu
máli. Víst gæti það gefið fleiri höf-
undum möguleika til að vera með,
en íslenskum bókmenntum sem
heild hefði það ekki minnstu þýð-
ingu.
Ég skil það þannig, að þessi
verðlaun séu aðallega til þess að
vekja athygli lesenda á öllum þess-
um fimm Norðurlöndum á bók og
höfundi hennar. En hvernig er
hægt að vekja athygli á höfundi
sem skrifar verk, sem ekki er hægt
að þýða? Hvort er betra að heiðra
höfund og bók, sem hefur boðskap
fyrir stærri lesendahóp, eða þann,
sem bara takmarkaður hópur
manna getur orðið aðnjótandi? Ég
ætla alls ekki að gera lítið úr Ein-
ari Benediktssyni, þvert á móti. Ég
er mikill aðdáandi skáldskapar
hans, en ég er líka aðdáandi Eino
Leinos. Samt tel ég þessi tvö skáld
vera aðallega skáld sinnar eigin
þjóðar, sem seint eða aldrei munu
verða metin til fulls utan land-
steinanna. Væri þá samt betra að
úthluta þeim og slíkum skáldum
verðlaunum?
Sjálfsagt er, að þegar höfundi
eru veitt einhver veðlaun, þá bein-
ist athygli ailra bókmenntaunn-