Morgunblaðið - 07.09.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. SEPTEMBER 1982
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ÁGÚST ÁSGEIRSSON
Joop den Uyl
Andries van Agt
Hægri stjórn í Hollandi?
Hollendingar ganga að kjör-
borði á morgun og kjósa til þings.
Kosningabaráttan hefur verið
fyrirferðalítil, eins og jafnan áður,
en þessar kosningar geta átt eftir
að hafa mikil áhrif á ýmis framtíð-
armál Hollendinga. Einkum verð-
ur kosið um tvö mál, efnahagsmál-
in annars vegar og 48 bandariskar
stýriflaugar hins vegar. Spáð er
tvísýnum úrslitum, en samkvæmt
síðustu skoðanakönnunum er þó
líklegt að h»gri flokkar fái starf-
hæfan meirihluta á þingi.
Samkvæmt skoðanakönnunum
njóta Kristilegir demókratar
(CDA) og Verkamannaflokkur-
inn álíka mikils fylgis kjósenda
hvor, en auk þeirra bjóða 20
flokkar aðrir fram, flestir þeirra
litlir flokkar þrýstihópa og trú-
arhreyfinga.
Fjórir stærstu flokkarnir eru,
auk CDA og Verkamannaflokks-
ins, Frjálslyndi flokkurinn
(VVD) og D ’66, en þessir flokkar
ráða sín á milli 135 sætum af 155
á þingi. Af þessum flokkum er
Frjálslyndi flokkurinn lengst til
hægri í pólitíska litrófinu og
Verkamannaflokkurinn lengst
til vinstri. I ríkisstjórn sitja
CDA og D ’66, eftir að Verka-
mannaflokkurinn gekk úr stjórn
í maí sl. vegna ágreinings innan
stjórnarinnar um niðurskurð
rikisútgjalda og aðrar aðgerðir í
efnahagsmálum.
Kosningarnar koma einkum
til með að snúast um stefnur í
efnahagsmálum, og spyrja kjós-
endur þá fyrst og fremst hvað
flokkarnir ætli að gera til að
vinna bug á atvinnuleysi og hver
stefna þeirra í tryggingamálum
sé. Nær fjórðungur vinnufærra
manna, eða 12,6% þjóðarinnar,
er atvinnulaus, en samtals eru
Hollendingar 14 milljónir tals-
ins.
Efnahagsástandið í Hollandi
er ískyggilegt, og efnahagsundr-
ið á sjöunda áratugnum nú
minningin ein. Spáð er jafnvirði
12,2 milljarða dollara halla á
ríkissjóði á þessu ári, en það
jafngildir 10,5% af þjóðartekj-
unum. Sala jarðgass hefur dreg-
ist saman og stærstu iðnfyrir-
tækin, þ.ám. Philips-samsteyp-
an, eiga við stöðugt meiri örðug-
leika að stríða vegna aukinnar
samkeppni frá Austurlöndum
fjær. Framleiðni hefur minnkað
stöðugt.
Og af þessum sökum liggur
fyrir, að ekki verður hjá því
komist að skera niður félagslega
þjónustu, ellilífeyri og örorku-
bætur, og aðrar bætur ýmiss
konar, án tillits til þess hver úr-
slit kosninganna verða. Andries
van Agt forsætisráðherra, og
leiðtogi CDA, hefur heitið því að
draga úr kostnaði ríkisins vegna
þessara mála og jafnvel Verka-
mannaflokkurinn talar um
niðurskurð. Þannig sagði Joop
den Uyl leiðtogi Verkamanna-
flokksins nýlega að nauðsynlegt
væri að hætta vísitölubindingu
launa og félagslegra bóta, sem
hækkað hafa sjálfkrafa í sam-
ræmi við verðlagshækkanir.
Den Uyl sagðist við sama
tækifæri hlynntur því að reynt
yrði að draga úr atvinnuleysi
með því að styrkja einkafyrir-
tæki úr ríkissjóði. Þetta „nýja
raunsæi" er talið til marks um
stefnubreytingu af hálfu
Verkamannaflokksins, en ef
þessi einkaskoðun Den Uyl hefði
verið flokksstefna í fyrra hefði
stjórnarsamstarfið líklega aldrei
sprungið í vor.
Eins og áður segir er fyrst og
fremst kosið um efnahagsmál og
stýriflaugar. Og þótt efna-
hagsmálin séu merkilegra kosn-
ingamál í augum þorra kjósenda,
þá kemur afstaðan til stýriflaug-
anna til með að ráða ferðinni
þegar að stjórnarmyndun kem-
ur.
Verkamannaflokkurinn er al-
gjörlega andvígur því að stýri-
flaugunum 48 verði komið fyrir í
Hollandi. Flokkurinn hefur verið
að sækja í sig veðrið að undan-
förnu, skv. skoðanakönnunum.
Hljóti flokkurinn flest þingsæti
kemur hann aðeins til með að
geta myndað meirihluta með
Kristilegum demókrötum, þar
sem útilokuð er stjórnarsam-
vinna við Frjálslynda flokkinn,
sem innan Verkamannaflokksins
þykir of langt til hægri.
Van Agt forsætisráðherra er
hlynntur því að stýriflaugunum
verði komið fyrir í Hollandi. Og
hann hefur lýst löngun sinni til
að mynda stjórn með D '66, nú-
verandi samstarfsflokki sínum,
og Frjálslyndum. Hann hefur
ekki trú á að samstarf við
Verkamannaflokkinn leiði til
árangurs.
Hins vegar á Van Agt við
vandamál í eigin flokki að glíma.
Nokkrir þingmenn flokksins
hafa hótað að leggjast gegn því
að stýriflaugunum verði komið
fyrir í Hollandi, og gæti það leitt
til þess að stjórn, sem Van Agt
veitti forstöðu, missti meirihluta
á þingi, og önnur stjórnarkreppa
héldi innreið sína.
Af þessum sökum hefur Van
Agt reynt að gera stýriflaugarn-
ar að meira kosningamáli en
ýmsir aðrir. Fyrir skömmu sagði
hann opinberlega að þeir sem
væru andsnúnir flaugunum
skyldu ekki greiða flokki sínum
atkvæði á kjördag. Sagt er einn-
ig að það sé honum kappsmál að
einangra Verkamannaflokkinn á
þingi, og hafi hann m.a. af þeim
orsökum lagt áherzlu á að fljót-
lega þurfi að skera úr um með
flaugarnar.
Og hver sem niðurstaða Hol-
lendinga verður, er ljóst að hún
mun hafa verulega þýðingu inn-
an Atlantshafsbandalagsins.
Fylgst er grannt með því í Belgíu
og V-Þýzkalandi hver niðurstaða
Hollendinga verður. Belgar hafa
dregið að taka ákvörðun hvort
þeir leyfi að flaugum verði kom-
ið fyrir þar í landi, og við því
búist að þeir komist að sömu
niðurstöðu og Hollendingar. Og
ákveði Hollendingar að taka við
flaugunum, mun það styrkja
stöðu Helmut Schmidts kanzl-
ara, sem fylgjandi er að flaugum
verði komið fyrir í V-Þýzkalandi,
en fyrir það nýtur hann óvin-
sælda hjá vinstrisinnum í eigin
flokki og hjá þýskum friðarsinn-
um.
Menn, sem málum eru kunn-
ugir, telja, að vinni hægri flokk-
arnir ekki hreinan meirihluta,
gæti það haft í för með sér aðra
stjórn, sem völt verði í sessi.
Samkvæmt skoðanakönnunum
er Kristilegum demókrötum og
Frjálslyndum spáð meirihluta.
Er þeim í sumum tilfellum spáð
allt að 85 sætum, en þeir þurfa
76 til að ná meirihluta. Ein virt
stofnun spáir flokkunum 78 sæt-
um, að CDA tapi þremur sætum
af 48 og VVD bæti 7 við þau 26
sem flokkurinn hefur, en að D
’66 tapi 6 eða 7 af 17 sætum sín-
um. Það sem kann að setja strik
í reikninginn, auk stýriflaug-
anna, eftir kosningar, er klofn-
ingur í flokki Van Agts. Öfl í
hans flokki telja að seint verði
hægt að gera gagngerar ráðstaf-
anir í efnahagsmálum án aðildar
Verkamannaflokksins að ríkis-
stjórn. Bæði Verkamannaflokk-
urinn og Kristilegir demókratar
hafa hins vegar lýst yfir því, að
aldrei geti orðið af bræðingi
þessara flokka fyrr en þeir hafi
jafnað ágreining sinn um stýri-
flaugarnar. Og fróðustu menn
telja, að í landi, þar sem frið-
arhreyfingin evrópska á rætur
að rekja, geti það aldrei orðið að
veruleika.
(Heimildir: AP og Newsweek).
„Út í hött
hve mikið fer
af tekjum fólks
í matvörur“
Mér finnst mjög dýrt að kaupa inn. — Segja má að þessi orð konu einnar
hafi verið viðkvæði flestra sem blaðamaður Mbl. ræddi við í stórverslun í
Reykjavík fyrir skemmstu. Þá voru lagðar nokkrar spurningar fyrir fólk, sem
valið var af handahófi, um verðlagið. Einnig var spurt um viðbrögð fólks við
gengisfellingu. — Hér á eftir fara svörin:
„Að minni hyggju er allt dýrt. Og
skiptir það ekki máli hvort um
nauðsynjavörur eða annað er að
ræða. Svo er einnig gersamlega
ómögulegt að fylgjast með verðlag-
inu því að fólk missir allt verðskyn
þegar vörur hækka svona oft í verði,
sagði Gunnlaug Jónsdóttir. „Eftir
gengisfellingu er mjög algengt að
fólk kaupi ónauðsynlega hluti. — En
dýrtíðin kemur auðvitað fyrst og
fremst niður á gamla fólkinu. Mér
finnst sorglegt að þessi þjóðfélags-
hópur sem hefur sparað mikið, skuli
sjá peningana rýrna með degi hverj-
um,“ sagði Gunnlaug.
„Mér finnst mjög dýrt að versl”
Nú er svo komið að lítið er hægt að
fá fyrir 500 kr.,“ sagði Rebekka
Ingvarsdóttir. „Einkum tel ég þó að
allt sem viðvíkur ungbörnum kosti
mikið.“ Sparar þú eftir gengisfell-
ingu? „Ætli við Islendingar kunnum
að spara,“ svaraði Rebekka að lok-
um.
„Það er ekki unnt að hugsa mikið
um verð nauðsynjavara því að fólk
getur ekki án þeirra verið. En mér
finnst mikill munur á verðlagi nú og
fyrir fimm árum. Það á sérstaklega
við um vörur handa mörgum. Eg
hamstra þó ekki fyrir gengisfell-
ingar og ég kaup venjulega það sem
ég þarf á hverjum tíma sökum þess
að ég hef hvorki geymslu né frysti-
kistu,“ sagði Gréta Sigurðardóttir.
„Ég hygg að smjör og rjómi sé
einna dýrast af matvörum," sagði
Ingibjörg Kolka. Og ég held að fólk
eigi sífellt erfiðara með að átta sig á 1
verðlaginu sem leiðir til þess að það
missir verðskyn. Að mínum dómi
getur fólk ekki sparað meira eftir
gengisfellingar því að það er alltaf
að spara hvort sem er. — Annars
hefur maður það ágætt," sagði Ingi-
björg.
„Að minni hyggju er áberandi hve
fiskur er dýr. Einnig finnst mér
kjötvörur og sykur kosta mikið,„
sagði Einar Jónsson. „Ég tel að
hækkanir séu meiri en vísitölubæt-
ur segja til um. Þar er einhver
maðkur í mysunni. Svo er verðskyn-
urenglað. Stundum sér maður
hlut sem virðist mjög dýr, en eftir á
gerir maður sér grein fyrir því að
hann var kannski hlægilega ódýr.“
Er mikill munur á verðlagi nú og
fyrir 5 árum miðað við kaupmátt?
„Já frekar. Þó finnst mér að ýmsar
munaðarvörur hafi staðið í stað á
þessu tímabili, en t.d. rafmagnsvör-
ur lækkað í verði. Á hinn bóginn
held ég að neysluvörur hafi hækkað
langt umfram það verð sem þá var,“
sagði Einar að lokum.
„Mér finnst mjög dýrt að kaupa
inn. I raun er allt dýrt, en sérstak-
lega þó mat- og hreinlætisvörur. Svo
er einnig erfitt að fylgjast með verð-
laginu því að vöruhækkanir eru tíð-
ar,“ sagði Kristín Eyþórsdóttir.
Margrét Ólafsdóttir kvað kjöt- og
mjólkurvörur kosta mest af þeim
nauðsynjavörum sem hún festi kaup
á. „Fólk á vissulega í erfiðleikum
með að átta sig á verðlagsþróuninni,
Grafik í
Norræna húsinu
Myndlíst
Valtýr Pétursson
í EINA TÍÐ voru stanslausar sýn-
ingar í anddyri og á göngum Nor-
ræna hússins, svo varð obbolítil
andakt, en nú er aftur að færast
líf í þessa starfsemi. Ég saknaði
þessara sýninga, þar sem maður
komst í kynni við marga ágæta
grafík-listamenn og gat notið
verka þeirra. Þess vegna fagna ég
því, að nú er þar komin á veggi
afar vönduð sýning á grafískum
verkum eftir finnska konu, sem
heitir Sisko Riihiaho.
Þessi listakona hefur hlotið
mikla skólun í listgrein sinni, hún
hefur haldið fjölda sýninga víðs
vegar og mikið af söfnum hafa
eignast verk eftir hana. í sýn-
ingarskrá má lesa um glæsilegan
feril hennar, og þar er upp talið,
hvar hún hefur haldið einkasýn-
ingar tíg þátttaka hennar í sam-
sýningum.
Á þessari sýningu I Norræna
húsinu eru 20 grafísk verk, og eru
þau öll í litum. Við fyrstu sýn
verður maður þess fullviss, að hér
er vandað handverk á ferð, og lit-
um eru stillt í hóf, þannig að heild
listaverkanna verður bæði sterk
og einföld. Mjög eru þessi verk öll
persónuleg.
Hér er gengið hreint til verks og
myndbygging látin tala sínu máli,
sem allir skilja, sem sjá myndlist