Morgunblaðið - 06.11.1982, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. NÓVEMBER 1982
llm þcssar mundir er Barna-
skólinn á Eyrarbakka 130 ára.
Skólinn var settur í fyrsta skipti
25. október 1852 og hefur starfað
óslitió síðan. Hann er því elsti
starfandi barnaskóli á landinu. Til
þess að minnast þessara tímamóta
í söjju skólans verður opið hús í
skólanum fyrir gamla nemendur,
starfsmcnn og velunnara hans
laugardaginn 6. nóv. klukkan 14.
Þar verður ýmislegt rifjað
upp úr sögu skólans og sýndar
myndir eftir Harald Blöndal
ljósmyndara, sem hann tók á
Eyrarbakka um 1920. Myndir
þessar tengjast sögu skólans og
sýna einnig baejarbraginn á
Eyrarbakka á þessum tíma.
Skólastjóri Barnaskólans á
Eyrarbakka er Óskar Magnús-
son. Hann hefur verið kennari
við skólann frá árinu 1957, en
tók við skólastjórastarfinu 1968
af Guðmundi Daníelssyni. Ósk-
ar er jafnframt fréttaritari
Morgunblaðsins á Eyrarbakka,
og hann hefur skrifað grein í til-
efni afmælisins, þar sem hann
rekur í stuttu máli sögu skólans.
Upphafið
Umsögn þeirra Eggerts Ólafsson-
ar og Bjarna Pálssonar varðandi
Eyrbekkinga er ófögur. Þeir segja
húsakynni Eyrbekkinga þau lök-
ustu og sóðalegustu hér á landi og
fólkið segja þeir að sé úrkynjaðir
sóðar.
Þannig kom mesti verslunarstað-
ur landsins fyrir sjónir um miðja
átjándu öldina.
í dag lítur skólinn svona út. Það hefur tvisvar verið byggt við hann: fyrst árið 1952, í tilefni 100 ára afmælis skólans, og nú á sl. ári var síðari viðbyggingin tekin
í notkun. Það er hún sem er vinstra megin við innganginn, en lengst til hægri sér í viðbótina frá 1952, og þar á millí er svo gamli stofninn.
prestaskólakandídat, Jón Bjarna-
son, nú uppgjafaprestur í Reykja-
vík. Var kennt kver, skrift, lestur,
reikningur, landafræði og danska
þeim sem vildu.
Eg hafði yndi af náminu og
hlakkaði mjog til kennsludaganna,
sem mér þóttu of fáir. Það spillti
heldur ekki ánægjunni, að við börn-
in lékum okkur venjulega góða
stund, þá er kennslunni var lokið.
Tók ég góðum framförum í skólan-
um, þó mestum í reikningi, og varð
efstur af öllum börnunum um vorið,
þá er próf var haldið á Eyrarbakka,
og höfðu þó börnin þar notið helm-
ingi lengri kennslu en við Stokks-
eyrarbörnin.
Næsta vetur, 1853—1854, var
kennari Þorvaldur Stephensen, síð-
ar verslunarstjóri hjá Smith í
Reykjavík (dó í Chicago); tók ég enn
Þannig leit Barnaskólinn á Eyrarbakka út 1913.
Elzti barnaskólinn 130 ára
Barnaskóli Eyrar-
bakka skal hann heita
Einni öld síðar verða Eyrbekk-
ingar þó til þess að stofna einn
fyrsta barnaskólann hér á landi og
þann elsta þeirra sem frá stofnun
til þessa dags eiga óslitinn starfs-
tíma.
Barnaskólinn á Eyrarbakka er
því elsti barnaskóli landsins, settur
í fyrsta sinn þann 25. október 1852.
Hinar „heiðarlegu undantekningar
hafa að sjálfsögðu bæði leynst með-
al hins örbirga almúga og höfðingj-
anna, þó þeir síðarnefndu hefðu
einir afl til að hrinda hugsjónum í
framkvæmd. Stofnun skólans varð
fyrir einstakan áhuga þeirra er að
honum stóðu, en þar er þá fremsta
að telja séra Pál Ingimundarson,
aðstoðarprests í Gaulverjabæ, Guð-
mund Thorgrímsen, verslunar-
stjóra á Eyrarbakka, og Þorleif
Kolbeinsson ríka, hreppstjóra á
HáeyrL Barátta þessara mætu
manna hefði þó tæpast náð tiigangi
sínum hefðu þeir ekki notið stuðn-
ings fjölda margra framfaramanna.
Fyrstu undirbúningsfundirnir
eru haldnir 17. desember 1850 og 12.
janúar 1851, eftir messu á Stokks-
eyri. í þá tíð náði Stokkseyrar-
hreppur yfir allan Bakkann, það er
bæði Stokkseyri og Útbakkann, eins
og Eyrarbakki nefndist oft í dag-
legu tali heimamanna.
Strax frá upphafi er ákveðið að
kenna á báðum stöðum. Svo vel vili
til að einn af fyrstu nemendum
skólans hefur lýst fyrsta árinu í
minningum sínum (Óðinn, 5. tbl. ág.
1910, VI. árg.).
Úr sjálfsævisögu Þorsteins
Jónssonar læknis í Vestmannaeyj-
um, samið af honum sjálfum í des-
ember 1901: „Árið 1852 var fyrir
forgöngu prestsins, séra Páls Ingi-
mundarsonar, þá aðstoðarprests
hjá séra Jakobi móðurbróður sín-
um, og ýmissa merkra manna í
Stokkseyrarhreppi hafin barna-
skólakennsla í hreppnum. Var af
eintómum samskotum reist barna-
skólahús á Eyrarbakka, en á
Stokkseyri var fengið léð húsnæði í
stofu hjá bónda þar; en á Eyrar-
bakka var kennt 4 daga í viku, en á
Stokkseyri 2; kennari var fenginn
hjá honum framförum, einkum í
reikningi, landafræði og dönsku,
kver og lestur þurfti ekki að kenna
mér, en í einu gekk mér illa — að
læra að skrifa. Falleg rithönd hefir
eigi verið mín sterka hlið, en á end-
anum lærði ég þó að skrifa læsilega
en ófagra hönd.“
Ekki fer á milli mála, að hér hef-
ur verið farið vel af stað. Árið 1859
gefur Thorgrímsen þá skýrslu að
alls hafi 130 piltar og 69 stúlkur
útskrifast úr skólanum. Hann lætur
þess líka getið að börnin séu fús og
viljug að ganga í skólann, en for-
eldrarnir tregir til að láta að óskum
þeirra.
Rétt er að geta þess að skólagjöld
voru all há, t.d. 4 ríkisdalir fyrir 4
mánuði árið 1853, eða sem næst ær-
verð. Þó hefði skólinn ekki komist
af án gjafa velunnara sinna, en þeir
voru aðal tekjustofninn. Allri um-
ræðu um þátttöku sveitarfélagsins
var harðlega mótmælt og birtist
mótmælaskjal þar að lútandi undir-
ritað af 41 bónda.
Stundum lá við að allt starf félli
niður vegna fjárskorts. Árið 1876
veitir Landssjóður skólanum 200 kr.
árlegan styrk. Á þessum fyrsta ald-
arfjórðungi skólans berast honum
margar og góðar gjafir, en frægast-
ur allra gjafara mun vera Jón Sig-
urðsson forseti, þó margir gæfu
stærri gjafir.
Reyndar má geta þess að talið er
að kveikjan að stofnun skólans hafi
verið ráðning Jens Sigurðssonar frá
Rafnseyri sem heimiliskennara í
„Húsið“.
Skólahúsin
Á þessum 130 árum hefur skólinn
verið til húsa á fjórum stöðum á
Bakkanum. Fyrst var skólahúsið í
miðri byggðinni, rétt hjá Háeyri, en
síðar fluttist skólinn í hús sem stóð
í vesturenda þorpsins. Þar í grennd-
inni var svo byggt nýtt skólahús
sem tekið var í notkun árið 1880 og
stendur það enn.
Þá hugsuðu menn enn stærra en
áður og hugðust koma á laggirnar
gagnfræðaskóla. Kennari að skól-
anum var ráðinn enginn annar en
sá merki skólamaður Magnús
Helgason, sá er síðar varð fyfsti
skólastjóri Kennaraskólans. Örlög-
in höguðu því samt svo að því skóla-
stigi var ekki náð í Barnaskólanum
á Eyrarbakka fyrr en einni öld síð-
Nokkrir þeirra 120 nemenda sem stunda nám í barnaskólanum í dag.
Guðmundur Daníelsson rithöfundur
var skólastjóri Barnaskólans á Eyr-
arbakka á árunum 1946—1968.
Myndin er tekin á afmælishátíð
barnaskólans 1952 og sýnir Guð-
mund i ræðustól.
ar, með tilkomu hins nýja grunn-
skólaprófs. Magnús Helgason réðst
að árinu á Eyrarbakka liðnu að
Flensborgarskóla í Hafnarfirði.
Árið 1913 var tekið í notkun nýtt
skólahús, steinsteypt, tvær stofur
auk gangs og baðklefa. Þetta skóla-
hús er enn í notkun, en árið 1952
var byggt við húsið. Þá bættist við
ein kennslustofa, afdrep fyrir kenn-
ara og snyrtingar. Eyrbekkingar
hefðu gjarnan viljað byggja stærra
í tilefni af eitthundrað ára afmæli
skólans en ríkisvaldið sagði nei.
Afmælisins var þó minnst mynd-
arlega og þá gefin út bókin „Saga
Barnaskólans á Eyrarbakka
1852—1952“, skráð af séra Árelíusi
Níelssyni.
Loks ber að geta þess að á síðast-
liðnu ári var enn tekin í notkun
viðbygging, nokkru stærri en það
hús sem fyrir var, og breytti hún
öllum aðbúnaði skólastarfsins stór-
lega og þykir hafa tekist mjög vel.
Skólinn býr því við all gott hús-
næði, þó enn sé ekki búið að koma
upp íþróttahúsi, en sund og leikfimi
sækja nemendur að Selfossi.
Kennarar
Sem nærri má geta hafa margir
kennarar starfað við skólann frá
upphafi. Áður er búið að geta fyrstu
kennaranna, en lengi framan af
voru kennararnir guðfræðingar og
stóðu fæstir lengur við en eitt ár.
Árið 1893 réðst að skólanum Pétur
Guðmundsson, sem Eyrbekkingar
nefna enn í dag Pétur kennara.
Hann starfaði við skólann í sam-
fellt 26 ár og þótti með afbrigðum
farsæll kennari, vel menntaður og
framúrskarandi ósérhlífinn og
fórnfús. í hugum gamalla Eyrbekk-
inga stafar sérstakur ljómi af þess-
um árum í sögu skólans og svo er
einnig um næstu ár á eftir.
Pétur varð að láta af störfum ár-
ið 1919, sökum heilsubrests og réð-
ust þá að skólanum fyrstu kennar-
arnir sem menntast höfðu í Kenn-
araskólanum.
Þeir voru boðberar nýs tíma og
fullir af nýjum hugmyndum. Þessir
kennarar voru Aðalsteinn Sig-
mundsson, Ingimar Jóhannesson og
Jakobína Jakobsdóttir.
Á þessum árum var Bakkinn stór,
með 923 íbúa árið 1920, félagslíf
stóð í miklum blóma og skólastarfið
tók nýja stefnu. En nú var komið að
vendipunkti í sögu Eyrarbakka.
Breyttar samgöngur og atvinnu-
hættir komu til sögunnar. Reykja-
vík tók við versluninni við bænd-
urna, höfnin var léleg svo ekki varð
fylgst með í þróun útgerðar og því
fór sem hlaut að fara. Árið 1930 er
íbúatalan komin niður í 636 og ekki
þörf fyrir 3 kennara í svo litlu
plássi. Þeir Aðalsteinn og Ingimar
fóru, en við skólastjórn tók Þor-
valdur Sigurðsson.
Nú fóru í hönd miklir erfiðleikat-
ímar, heimskreppan gerði allt starf
erfitt sökum fjárskorts, sem varð
svo mikill að árið 1933 liggur við að
skólahúsið verði tekið fjárnámi og
selt á opinberu uppboði.
I tíð Þorvalds var tekin upp
skólaskylda 7 ára barna. Er Þor-
valdur tók við starfi sem kennari
við Miðbæjarbarnaskólann varð
Guðmundur Þorláksson skólastjóri
og tók Guðmundur Daníelsson rit-
höfundur við af honum árið 1946, en
hann hafði þá verið þrjú ár kennari
við skólann. Guðmundur starfaði
við skolann í 25 ár, lét af starfi
skólastjóra árið 1968. Fræðslulög
1946 innleiddu eins árs lengingu
skólaskyldu og var unglingaskóli
strax starfandi frá þeim tímamót-
um. Áður hafði Gunnar Benedikts-
son rithöfundur starfrækt kvöld-
skóla.
Það var ekki fyrr en árið 1967,
þegar íbúatalan var komin niður í
463 íbúa, að endi var bundinn á
fólksflóttann frá Eyrarbakka. Á
næstu árum komst tala íbúa í hálft
sjötta hundrað og börnum fjölgaði
aftur í skóla. Nú eru nemendur
skólans um 120, frá forskólaaldri til
9. bekkjar. Kennarar eru alls 12, en
flestir eru aðeins í hlutastarfi eða
stundakennarar.
Enn hefur þetta gamla kauptún
ekki fengið bætta þá röskun er það
varð fyrir þegar samgöngur og ný
tækni nær kipptu grundvellinum
undan tilveru þess. Höfnin er enn
varla nefnandi því nafni og næsta
höfn í 50 km fjarlægð. Þá vegalengd
er auðvelt að stytta í 15 km, með
brú á ósa Ölfusár, en sú fram-
kvæmd á ótrúlega erfitt uppdrátt-
ar.
Framtíð þorpsins og skólans eru
saman tvinnuð og Eyrbekkingum
þykir vænt um gamla skólann sinn
og vilja umfram allt ekki breyta
nafninu. Barnaskólinn á Eyrar-
bakka skal hann heita, þó misvitrir
breytingarpostular gleymi því æði
oft og nefni hann Grunnskóla Eyr-
arbakka.