Morgunblaðið - 06.11.1982, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. NÓVEMBER 1982
33
„Þá reiddust goðin“
Bókmenntir
Ævar R. Kvaran
þjóðlegrar menningar og siða.
Mannlífið gengur hægt í Þórs-
höfn. Færeyingar virðast að
mestu lausir við ýmsa ókosti borg-
armenningar sem eru orðnir plága
á íslandi. Eitt má þó að þeim
finna. Þeir aka of hratt um þröng-
ar göturnar. En yfirleitt ríkir til-
litssemi í umferð, til dæmis á
þjóðvegunum. Þegar ekið er frá
Þórshöfn til að kynnast plássun-
um sem sum hver eru nákvæmlega
eins og fyrir mörgum öldum er
okkur bent á Natostöðina. Jafnvel
hún er með torfþaki.
Sá sem nú ber ábyrgðina á
skipulagi Þórshafnar er Gunnar
Hoydal, bæjararkitekt. Hann er
formaður Rithöfundasambands
Færeyja, sonur Karstens Hoydal
skálds. Systir hans er Annika sem
margir hafa heyrt syngja með
Harkaliðinu. Nýkomin er út
hljómplata með lögum eftir Ann-
iku. Hún syngur þau sjálf við
texta bróður síns. Mit eget land
heitir platan.
Þegar við komum til Þórshafnar
var fyrsta bók Gunnars Hoydal
nýkomin út. Hún nefnist Av long-
um leiðum. Við heyrum vel látið af
Cunnar Hoydal
bókinni, enda hafa margir beðið
eftir því að Gunnar sendi frá sér
bók, búinn að vera þekktur höf-
undur lengi. Mér virðist hann
frásagnamaður í fremur hefð-
bundnum stíl, í senn tregandi
bernskudaga og stundum gagn-
rýninn á samfélag. Það er satt að
segja lítið um nýstefnu í færeysk-
um prósa, kannski er hennar tími
ekki runninn upp. Gagnrýnandi
Dimmalætting segir um Av long-
um leiðum: „Av longum leiðum er
í mangar mátar hugtakandi bók.
Hövundin hevur livað eitt ríkt lív
og livandi fylgt við öllum tí hann
hevur sæð og hoyrt og meistarliga
endurgivið tilburðir og hendingar
á einum livandi og rótföroyskum
máli.“
Maður hefur á tilfinningunni að
færeyskar bókmenntir hafi ekki
enn orðið verulega snortnar af
straumum sem stundum eru
kenndir við avantgardisma. Það er
helst í ljóðlistinni sem einhverjar
breytingar hafa átt sér stað. Þeir
færeysku rithöfundar sem dvalist
hafa langdvölum erlendis eins og
Gunnar Hoydal munu eflaust geta
tekið undir orð hans í ljóðinu
Hjemkomst: „At genkende sine
steder,/ at vide sig hjemme igen“.
í því er eflaust hamingjan fólgin
eins og skáldið segir.
Ég hef heyrt að færeyska land-
stjórnin hafi samþykkt ályktun
þar sem nýjungar í skáldskap eru
fordæmdar. Sé það rétt ber að
harma slík mistök jafn ágætrar
bókmenntaþjóðar.
Einn daginn er okkur boðið í
ferð til Elduvíkur, gamallar
byggðar þar sem tíminn stendur
kyrr. Og næsta dag erum við í
Kirkjubæ þar sem Böðvar Guð-
mundsson leitar árangurslaust að
beini Þorláks helga í múr kirkj-
unnar. Síðan förum við þrjú með
Pauli Nielsen á bernskuslóðir
hans: Saxoyn. Pauli sem er fullur
Pauli Niclsen
af lífsþrótti og hefur gaman af að
segja frá lætur okkur ganga tím-
unum saman til að kynnast fær-
eyskri náttúru, fjöru og hafi. Það
er farið að skyggja þegar við
snúum við uppfull af mystík
landsins. Heima hjá Pauli bíður
okkar grindaveisla og eftir að hafa
étið grind og spik fáum við grinda-
köku.
Pauli Nielsen dregur fram Is-
lenska myndlist eftir Björn Th.
Björnsson og segir að Færeyingar
þurfi líka að eignast sína mynd-
listarsögu. Svo lítum við í nokkrar
barnabækur sem hann hefur þýtt
og gefið út í því skyni að kynna
færeyskum börnum það sem efst
er á baugi meðal barnabókahöf-
unda annarra þjóða.
Henri Myers:
ÞÁ REIDDUST GOÐIN.
Þýðandi: Ragnar Þorsteinsson.
Útg.: Prenthúsið, Rvk.
Það telst tæpast til tíðinda, þótt
því sé haldið fram hér að mikil
breyting hafi orðið í þjóðlífinu síð-
an þeir sem nú teljast rúmlega
miðaldra voru ungir. Tæknifram-
farir hafa undanfarna áratugi
verið svo gífurlega hraðar í heim-
inum, að kunnur amerískur rit-
höfundur skrifaði um það þykka
bók sem mikla athygli vakti og
hann kallaði FUTURE SHOCK.
Taldi hann að hinn gífurlegi hraði
breytinganna kynni að verða
mönnum andlega ofviða. Eitt sinn
var Island talið afskekkt land. Svo
er ekki lengur, eins og allir vita.
Er á því lítill vafi að sumar hverj-
ar breytingar nútímans hefðu að
ósekju mátt vera ögn hægari hjá
okkur. Það er þó i senn furðulegt
og gleðilegt, að gamaldags hlutir
eins og bækur og lestur þeirra
skuli halda jafnvel velli hérna og
raun ber vitni um, því aldrei hefur
samkeppnin við þær verið jafn
ofsaleg. En það er með bækur eins
og fleira gagnlegt, að meginmáli
skiptir að eitthvað verulega gott
sé lesið með öðru stundargamni. í
öllu því sem ungu fólki er boðið
uppá nú á dögum sér til ánægju og
dægrastyttingar væri ekki óeðli-
legt þótt eitthvað sé nú farið að
víkja af því sem teljast má til
menningararfs þjóðarinnar. Það
væri til dæmis nokkuð fróðlegt að
vita, hve margt ungt fólk gefur sér
tíma til þess að lesa fornritin
okkar og Islendingasögurnar. Að
þessu er full ástæða til að gefa
nokkurn gaum í því breytingaroki
sem nú gengur yfir. Það ætti að
vera óþarfi að minna á það, hve
ríkan þátt þessar fornu og vinsælu
bókmenntir hafa átt í því að við-
halda tungu þjóðarinnar. En þrátt
fyrir margvíslega viðleitni til þess
að vernda íslenskuna er hún
greinilega á alvarlegu undanhaldi
meðal ungs fólks.
Þess vegna vaknar sú spurning,
hvort ekki sé kominn til þess tími
að reyna að endurvekja áhuga
ungs fólks á því tímabili í sögu
þjóðarinnar, sem fornritin fjalla
um; gera það eftirsóknar- og
áhugavert með einhverjum hætti.
Þessar vangaveltur komu þeim í
hug sem þetta hripar, þegar hann
las. ofangreinda bók, sem er
skáidrit, sem fjallar um Leif Ei-
ríksson (Leif. heppna) og líf hans
sem einstaklings. Ekki er vist
hvort margar bækur hafi verið
skrifaðar og látnar eru gerast á
þessu tímabili sögu okkar, sem
lýsi betur því lífi sem ekki er ólík-
legt að lifað hafi verið á þessum
fornu tímum. Það má teljast
furðulegt að svo góð bók sem látin
er gerast á þessu tímabili skuli
hafa verið skrifuð af bandarískum
höfundi. Það hefði vissulega verið
skiljanlegra, hefði hann að
minnsta kosti verið Norðurlanda-
maður. Skáldsagan er ágætlega
skrifuð, en það er ekki fyrst og
fremst það sem gefur henni gildi
fyrir okkur heldur hitt af hve mik-
illi vandvirkni höfundur hefur
undirbúið þetta verk. Hvernig
honum hefur tekist að lifa sig inn
í víkingatímabilið með því að
kynna sér rækilega heimildir.
Þessi skáldsaga er skrifuð með
þeim hætti, að mjög er líklegt að
endurveki hjá ungu fólki áhuga á
þessu sögufræga tímabili, svo það
taki að lesa oftar okkar fornu sög-
ur og læra af því tungutak, sem
enn er til fyrirmyndar. Annars er
til 20. aldar islenskur rithöfundur,
sem hefur með ritum sínum sýnt
sérstaklega vel hve nútíma-
íslenska getur orðið fögur, þegar
hið besta úr fornu máli er varð-
veitt, einkanlega ritstíllinn, er það
er dr. Helgi Péturs. Að lesa rit
þess manns er eins og að hlusta á
klassíska músík og þarf maður
engan veginn að vera þessum
ágæta rithöfundi sammála um
allt, þótt maður dái ritsnilld hans.
En svo maður snúi sér aftur að
bók Henri Myers ÞÁ REIDDUST
GOÐIN, þá er mjög skiljanlegt
hvers vegna þessi ágæta bók vakti
verulega athygli á honum í Banda-
ríkjunum, þegar bók hans kom þar
út. Meginheimildir hans eru eðli-
lega Noregskonungasögur Snorra
Sturlusonar, sem hins vegar eru
aðýmsu leyti byggðar á ritum Ara
fróða, en Snorri bætti svo við
munnmælasögum, gömlum kvæð-
um, goðsögnum og rannsóknum á
fornum gröfum. En úr Ólafs sögu
Tryggvasonar fær höfundur auð-
vitað upplýsingar um æsku Ólafs
og hina afdrifaríku Svoldarorustu.
Hvað snertir daglegt líf á þessu
forna tímabili styðst höfundur við
rit eftir Paul du Chaillu: The Vik-
ing Age, þar sem lýst er siðum,
daglegu lífi, skemmtunum, áhöld-
um, trú og helgigripum Norður-
landabúa. Þetta rit er menning-
arsöguleg undirstaða bókarinnar
ÞÁ REIDDUST GOÐIN.
En þessi bók ætti vissulega að
vera hverjum íslendingi hinn
ágætasti lestur. Ekki síst fyrir
það, hve glögga mynd hún gefur af
því hvernig líklegt er að forfeður
okkar hafi lifað í dagsins önn. Hve
lítið mannlegt eðli í rauninni
breytist gegnum aldirnar.
Þessi bók kemur þannig fyrir
sjónir íslenskum lesanda að hún
vekur furðu að einu leyti. Það er
nefnilega eins og maður sé að lesa
bók eftir íslenskan höfund en ekki
erlendan mann. Þennan lofsverða
svip bókar, sem fjallar um líf for-
feðra okkar, ber að þakka frá-
bærri þýðingu Ragnars Þorsteins-
sonar. Þegar bók er þýdd með
þeim hætti að hún virðist upphaf-
lega skrifuð á því máli sem hún er
þýdd á Verður ekki betur gert.
Þetta er sérstaklega þakkarvert,
þegar um er að ræða efni sem
snertir sögu þjóðarinnar, þótt
skáldverk sé. Þetta gerir bókina
alveg óvenjulega ánægjulegan
lestur fyrir okkur íslendinga. Hér
er svo greinilega lögð alúð í þýð-
inguna, að sjálfsagt er að vekja á
því sérstaka athygli. Það hefur
verið hið mesta vandaverk að
vinna þýðinguna með þessum
hætti, því til dæmis er mikið af
bundnu máli í bókinni og er ekki
af því neinn þýðingarkeimur,
þrátt fyrir það. Það er eins og
þetta hafi allt verið talað og ort
upphaflega á íslensku. Hér stend-
ur höfundur í mikilli þakkarskuld
við þýðanda, Ragnar Þorsteinsson.
Það er því ekki mikið um villur í
þessari ágætu bók, þótt sá sem
þetta hripar hafi að visu fundið
eina á bls. 33. Þar er ein setningin
svohljóðandi: „Þú ert Þeóbrandur,
kristni vætturinn, er ekki svo?“
Hér gætir þess sem orðið er of
algengt að gera orðið vættur karl-
kyns, en það er kvenkyns, eins og
orðið hrynjandi. Setningin á því að
vera þannig: „Þú ert Þeóbrandur,
kristna vætturin, er ekki svo?“
Rétt er þó að taka það fram að
annars staðar í þessari bók kemur
fyrir orðið vættur og er þá rétti-
lega haft kvenkyns, svo hér virðist
um smámistök að ræða, en ekki
þekkingarleysi þýðanda.
Sá sem þessar línur skrifar
hvetur alla Islendinga til þess að
kaupa þessa ágætu bók, því það er
unun að lesa hana. Útgáfufyrir-
tækið Prenthúsið á þakkir skildar
fyrir að hafa gefið út þessa góðu
bók, sem ætti að vera lestrarefni í
hverjum unglingaskóla.
Haraldur Sigurðsson
og hér í Öskju, aldrei fyrr staðið
nær því að þreifa á tengslum
okkar við guðlega forsjón,* segir
Ina von Grumbkow.
Minnum á að ferðamenn sem
lögðu leið sína yfir hálendið um
síðustu aldamót urðu að treysta á
sjálfa sig: kæmi eitthvað það fyrir
sem hefti för þeirra gátu liðið
mánuðir þar til þeirra yrði sakn-
að. Þetta hvarflaði stundum að
Inu von Grumbkow. Ótti greip
hana þó sjaldan. Og hún treysti
bæði þýskum samferðamanni sín-
um og leiðsögumönnunum ís-
lensku ... »ég hafði fyrir löngu
vanist því, að á Islandi slarkar það
alltaf af, sem á meginlandinu væri
talið ófært frá byrjun.«
Ferðamyndir Inu von Grumb-
kow eru notaleg lesning. Ekki
minnist hún á kistil þann sem hún
sökkti í Öskjuvatn þannig að inni-
hald hans er enn leyndarmál. En
glöggar og greinargóðar eru lýs-
ingar hennar á landinu og fólki
því sem hún kynntist — í raun og
veru undraglöggar þegar hliðsjón
er höfð af hve Island hlaut þá að
koma erlendum ferðamanni fram-
andlega fyrir sjónir.
Þýðandi fylgir bókinni úr hlaði
með inngangi þar sem hann rekur
alla málavexti í kringum ævilok
Þjóðverjanna tveggja á Öskju-
vatni. Einnig hefur hann grafið
upp nöfn þess fólks sem höfundur
minnist á en nafngreinir ekki, svo
og ýmis önnur atriði sem Þjóð-
verjar létu sig ekki varða en okkur
fýsir að vita í sambandi við þetta
ferðalag. Hefur sú leit áreiðanlega
kostað ærna fyrirhöfn. Og bókin
verður okkur mun nákomnari
fyrir bragðið.
Samur
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Steve Winwood
Talking back to the night
lslands ILPS 9777
Steve Winwood fæddist 12.
maí 1948 í borginni Birmingham
á Englandi. Hann var ekki orð-
inn 16 ára gamall þegar hann
kom fyrst fram með hljómsveit-
inni „Spencer Davis Group". í
fjögur ár spilaði hann þar eða
þangað til hann stofnaði
hljómsveitina „Traffic" árið
1967. Hún náði geysimiklum
'vinsældum og þá einkum í Am-
eríku. Á ferli sínum gaf hún
a.m.k. út 10 plötur og teljast
sumar þeirra til meistaraverka
popptónlistarinnar. Síðasta
plata hljómsveitarinnar kom út
1974 og skömmu seinna hætti
hún. Síðan „Traffic" hætti hefur
Winwood ekki verið fastur félagi
í neinni hljómsveit. Hinsvegar
hefur hann aðstoðað fjöldann
allan af tónlistarmönnum, bæði
við sig
sem söngvari og hljóðfæraleik-
ari. Til dæmis var Winwood fé-
lagi í „súpergrúppunni" „Blind
Faith“ en hún lifði aðeins í
nokkra mánuði og gaf út eina
plötu. Árið 1973 kom út plata
með hópi tónlistarmanna sem
kölluðu sig „Aiyeketa" og platan
sem þeir sendu frá sér heitir
„Third World". Winwood var
einn af þeim sem stóð að henni
og hans þáttur mun vera allstór.
Sama ár kom út „Eric Clapton’s
Rainbow Concert" og á henni
syngur Winwood flest lögin. Að
síðustu skal merkilegt nefna
samvinnu Winwoods við Stomu
Yamashta en Winwood spilar
með honum á tveimur plötum,
„Go“ 1976 og „Go live from Par-
is“ 1978. Undangengin upptaln-
ing er í sjálfu sér mjög götótt.
Aðeins hafa verið nefnd helstu
verkefni hans og sleppt hefur
verið ótal mörgum hljómsveitum
sem Winwood hefur aðstoðað og
gefið hafa út plötur undir
Island-merkinu.
Það var hins vegar ekki fyrr
en 1977 að hans fyrsta sólóplata
kom út. Platan heitir einfaldlega
„Steve Winwood" og fór frekar
lítið fyrir henni. Þremur árum
seinna, 1980, kom svo út önnur.
Hún heitir „Arc of the Diver" og
hlaut hún frábærar viðtökur og
seldist betur en alla hafði órað
fyrir. Að þrjú ár hafi liðið á milli
þessara platna er af því að á
seinni plötunni spilaði Winwood
á öll hljóðfæri sjálfur og það
uppátæki ku hafa tekið allan
þennan tíma.
Nýlega sendi Winwood frá sér
sína þriðju sólóplötu sem hann
kallar „Talking Back to the
Night". Eins og á „Arc of the
Diver“ spilar hann á öll hljóð-
færi sjálfur og sá sjálfur um
stjórn upptöku. Eina aðstoðin
sem hann fær er konubakrödd í
tveimur lögum.
Tónlistin er ákaflega lík því
sem hann hefur verið að gera á
síðustu plötum sínum. Trommu-
leikurinn er einfaldur og hafður
frekar aftarlega þannig að lítið
ber á honum. Gítar er lítill sem
enginn og er það skaði. Hljóð-
gervlar spila stærsta hlutverkið
og fremst er röddin. Söngurinn
er tilfinninganæmur og sjarmer-
andi sem fyrr og ætti ekki að
valda neinum vonbrigðum. Plat-
an í heild er hin þokkalegasta.
Fremur róleg og yfirveguð, en
það sem dregur hana nokkuð
niður er hve kraftlaus hún er.
FM/AM