Morgunblaðið - 17.02.1983, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. FEBRÚAR 1983
Ritið „Landið
og Landnáma“
— eftir Bárð
Jakobsson
LANDIÐ OG LANDNÁMA
eftir Harald Matthíasson
Þetta er mikið rit, 581 bls. í 2
bindum, svo vel útlítandi að full-
vel sómir fallegum bókaskáp, en
inntakið er ekki að því skapi heil-
steypt.
Þarna er um að ræða landa-
fræði, byggða á einu af mörgum
umdeildum handritum Landnámu,
sem fremstu sagnfræðingar hafa
ekki treyst sér til að ráða fram úr
svo ótvírætt sé. Við hina hæpnu
staðfræði Landnámu er bætt þjóð-
sagnaminnum, munnmælum,
sóknarlýsingum, jarðamati frá 18.
öld, staðþekkingu höfundar, frá-
sögnum nútímamanna, og er þó
ekki allt talið. Má nærri geta að
útkoman verður æði sundurleit.
Leikmanni er óhægt að dæma
um þetta rit í heild, því það er ekki
okatækt á neinn almennan mæli-
kvarða, nema þá þann, sem höf-
undur segir sjálfur um tilurð rits-
ins, þ.e. verklýsingu. Þessi bók er
ekki skemmtileg aflestrar, enda er
ritið fremur rutlkennt og vekur
fleiri spurningar heldur en svarað
er, og að auki sumstaðar villandi
og beinlínis rangt.
Um Hallvarð súganda segir að
hann hafi numið „Súgandafjörð ok
Skálavík til Stiga ok bjó þar.“ Síð-
an segir að ekki sé vitað hvar
Hallvarður bjó, en því bætt við, að
hann virðist hafa búið í Skálavík
þótt ekki sé það víst, en miðað við
staðháttu líklegra að hann hafi
búið í Súgandafirði. Er það
skarplega athugað að Hallvarður
hafi búið í landnámi sínu, og
sennilega rétt. Bls. 231 segir:
„Stigi er Stigahlíð." Þetta er vit-
leysa. Stigi og Bolungarvíkuró-
færa eru endahnúkar fjalls og
hlíðar, en ekki hlíðin sjálf.
Landnám Þuríðar sundafyllis og
Steins sonar hennar er afmarkað
og ótvirætt, Bolungavík milli
Ófæru og Óshóla. Vafasamt er
hvort ákveðin landamerki hafa
verið á hinum óbyggilegum hlíð-
um, Stigahlíð og óshlíð, fyrr en
löngu eftir landnám, en rétt er það
hjá höfundi að þarna ganga víða
hamrar í sjó fram og gætu hafa
verið landamerki.
Um Kvíarmið segir að það sé út
af Stigahlíð. Þetta er rangt og vill-
andi. Miðið kemur ekki fram fyrr
en komið er snertispöl út fyrir
Stiga, og með sama hætti mætti
t.d. segja að Halamið eða Græn-
landshaf væru út af Stigahlíð.
Skiptar eru skoðanir um byggð
Þuríðar í Vatnsnesi. Eins og af-
rennsli Syðradalsvatns er nú get-
ur ekki hafa verið stórbýli þarna.
Öðru gegnir hafi ós runnið úr
vatninu norðvestanverðu út með
fjallinu Erni, enda er þar forn ár-
farvegur. Þá hefur Vatnsnes verið
áfast austurlandinu og hið besta
bæjarstæði. Þegar afrennsli
vatnsins breytti um farveg vegna
skriðufalla og sandfoks varð
Vatnsnes kot og fór í eyði. Hér
veltur á því hvernig til háttaði
fyrir 11 öldum eða svo, en víst er
að staðhættir í Bolungavík hafa
mjög breyst frá upphafi byggðar.
Helgi Hrólfsson, bls. 223, er
hvergi til nema í frásögninni um
Skutilsfjörð. Á öðrum stað er get-
ið um syni Hrólfs í Gnúpufelli, og
Helgi er ekki talinn þar með. I
bókartexta segir að Helgi Hrólfs-
son hafi „ekki numið fjörðinn all-
an“. Þetta er heimildalaust. Texti
Landnámu segir það eitt að Helgi
hafi byggt í Skutilsfirði. Af rúm-
lega 45 mönnum, sem bólfestu
tóku á Vestfjarðakjálkanum frá
Gilsfirði til Bitrufjarðar er Helgi
eini maðurinn, sem ekki er sagður
„nema land“. Landnáma segir það
eitt að Helgi hafi leitað sér búsetu
og byggt í Skutilsfirði, og þar hef-
ur hann haft skamma dvöl.
Nokkru síðar býr á Eyri skv. Gísla
sögu Súrssonar Oddur Örlygsson.
Annars er vafasamt að maður,
sem ætlaði sér framtíðarbústað í
Skutilsfirði hafi valið Eyri til
bústaðar. Þetta var ekki og hefur
aldrei verið nema meðaljörð, og
var síðar talið rýrðarbrauð, enda
náði það aldrei að verða nema
tæplega hálft höfuðból og hlunn-
indalaus jörð.
Þórólfur brækir var landnáms-
maður, bls. 224, og nam „sunnan
Skutilsfjörð' ok Skálavík og bjó
þar.“ Skálavík er Hnífsdalur og
hefur Brækir numið dalinn og
hluta af vesturströnd Skutils-
fjarðar inn á Eyrarhlíð. Allur
Hnífsdalur hefur verið mikil jörð,
og þar er best útræði við utanvert
ísafjarðardjúp, að frátekinni Bol-
ungavík, enda sóttu menn þangað
til róðra úr Skutilsfirði og víðar.
Arnarnes skilur Skutilsfjörð og
Álftafjörð. Það er ótækt að flytja
landnám Þórólfs brækir til Álfta-
fjarðar þar sem Landnámutextum
ber saman um að Eyvindur kné og
kona hans hafi numið Álftafjörð.
Hér hefur fátt eitt verið nefnt
frá litlu landssvæði, en fleira
mætti telja þar, sem er eins og
áður segir hæpið og villandi.
Sunnléndingur sagði mér að
hann væri ekki sáttur við meðferð
þessa rits, Landið og Landnáma, á
frásögn um landnám Ketilbjarnar
gamla að Mosfelli í Árnessýslu, og
norðanmaður hafði sitthvað að
segja um landnám Helga magra í
Eyjafirði. Raunar skal það viður-
kennt að höfundur ritsins hefur
oft marga fyrirvara, þetta eða hitt
er „líklegt", „sennilegt" eða „svo
virðist", en þar með eru lesendur í
sömu eða meiri óvissu um land-
nám heldur en þeir voru áður en
bókin var lesin.
Það segir í blaði, að Landið og
Landnáma sé fyr fyrir þá, „sem
unna fornum fræðum og stað-
fræði.“ Ekki er hægt að fallast á
þessa umsögn nema að því er frá-
gang og útlit varðar. Bókin er ekki
vísindaleg og frómt talað óhönd-
ugleg milli spjalda.
Báröur Jakobsson
_________________________3J_
Umhleypinga-
samt á Dalvík
Dalvík, 8. febrúar.
SKINNI hluta föstudags 4. febrúar
brast á með norö-austan iöulausa
stórhríö á Dalvík. Kvngdi niöur
óhemju miklum snjó svo aliar götur
bæjarins urðu kolófærar á skammri
stund.
Veöur þetta stóð stutt því á laugar-
dag hægöi vind mjög og dró úr úr-
komu. Skömmu fyrir þetta veður
haföi verið lokið viö að hreinsa götur
bæjarins og miklum snjó ekið í sjóinn
þar sem ekki var lengur hægt að ryöja
snjónum upp í snjófjöll milli húsa.
Miklir skaflar mynduðust í óveðri
þessu og bifreiðar fenntu í kaf og
jafnvel þurfti að moka fólk út úr
húsum. Leiðin á milli Akureyrar og
Dalvíkur varð fljótt ófær og á
föstudagskvöld var áætlunarbíll 3
tíma á leiðinni þessa 45 km vega-
lengd. Samkvæmt snjóruðnings-
áætlun Vegagerðar ríkisins fyrir
þetta svæði var þessi samgönguleið
ekki opnuð fyrr en á mánudag undir
hádegi, svo þessi leið var ekki fær
yfir helgina nema snjóbílum og
snjósleðum og svo fuglinum fljúg-
andi.
í dag þriðjudag 8. febrúar hefur
brugðið til betri tíðar með sunnan-
átt og 9 stiga hita með þeim afleið-
ingum að snjór minnkar nú ört og
mikill krapaelgur er á götum bæj-
arins.
Fréllaritarar.
Fródleikur og
skemmtun
fyrirháa sem lága!
Utsölu-
markaður
mM
í Kjörgaröi (kjallara)
15% aukaafsláttur á neðangreint
verð á fatnaði til mánaðamóta.
Barnaúlpur verö frá kr. 390.
Dömuúlpur verö frá kr. 490.
Herraúlpur verö frá kr. 490.
Flauelsbuxur, stæöir 2—12, verö frá kr. 195.
Flauelsbuxur, stæröir 26—40, kr. 295.
Barnapeysur frá kr. 90.
Fullorðinspeysur frá kr. 150.
Vynilstígvél verö frá kr. 295.
Sokkar, vettlingar, húfur og margt, margt fleira
Skór á alla fjölskylduna
— Mjög gott úrval ' -
Skartgripir í miklu úrvali
Sendum í póstkröfu
sím 28640
Útsölumarkaðurinn
í kjallara Kjörgarös.
Gerið
svo vel
aö líta