Morgunblaðið - 10.01.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 1985
Sjávarútvegur
Kanada á
tímamótum
Frá flugvellmum í SL John’s á Nýfundnalandi. Hið nýja fyrirtæki Fishery Products International lejgur áhershi á
▼örukynningu og auglýsir kanadískan fisk sem hágæöa vöru.
eftir Halldór Pétur
Pálsson og Sigmar V.
Þormar
í lok septembermánaðar 1984
tók ný stjórn Framsækna íhalds-
flokksins undir forystu Brian
Mulroneys við völdum hér í Kan-
ada. Þetta batt enda á 16 ára nær
sleituiausa valdatíð Frjálslynda
flokksins, sem lengst af var undir
forystu Pierres Trudeau. Þar sem
málefni kanadísks sjávarútvegs
hafa verið i deiglunni nú um hrið
er fróðlegt að athuga hugsanlegar
afleiðingar stjórnarskiptanna á
þróun fiskveiða og fiskvinnslu í
Kanada.
Sjávarútvegur Kanada skiptist í
tvennt. í fyrsta lagi er um að ræða
útveg frá Kyrrahafsfylkinu Brit-
ish Columbia. Veiðar á laxi í sjó
eru þar mikilvægastar. í öðru lagi
er stundaður sjávarútvegur frá
austurströnd Kanada, aðallega
fylkjunum Nova Scotia og Ný-
fundnalandi. Þessum útvegi svipar
mun meir til þess sem tiðkast á
fslandi, þorskveiðar eru t.d. mjög
mikilvægar. Báðir geirar kanad-
ísks sjávarútvegs hafa átt við
stöðug vandamál að stríða. Þess-
um vandamálum þarf John Fraser
hinn nýi sjávarútvegsráðherra
íhaldsstjórnarinnar að mæta.
Þar sem sjávarútvegi Atlants-
hafssvæða Kanada svipar til ís-
lensks sjávarútvegs og þessi iðn-
aður keppir við okkur um mikil-
væga fiskmarkaði, verður hér
beint sjónum að þvi sem nú er að
gerast i málefnum fiskveiða og
fiskvinnslu á austurströnd Kan-
ada.
Fiskimid austur-
strandarinnar
Fiskimið úti fyrir Atlants-
hafsströnd Kanada eru gífurleg að
vöxtum. Góð humar-, rækju- og
skelfiskmið eru við Nova Scotia.
Botnfiskur veiðist alls staðar við
austurströndina, en sérstaklega
gjöful mið eru við Nýfundnaland,
úti fyrir austurströndinni (Grand
Bank-svæðið) og norðaustur af
Nýfundnalandseyju (heimkynni
Norður-þorskstofnsins). Land-
helgi Kanada var færð út í 200
mílur 1977. Var það gert eftir
langt sinnuleysi i fiskverndarmál-
um og áratuga ofveiði erlendra
þjóða á kanadískum fiskimiðum.
Eftir að erlendar veiðar voru
takmarkaðar með útfærslu land-
helginnar hafa fiskstofnar farið
ört vaxandi. Dæmi um þetta er
þorskstofninn, en áætlað er að
Kanadamenn geti aukið þorsk-
veiði ár frá ári og búist er við að
770.000 tonn af þorski berist á
land árið 1987.
Saga sjávarútvegs
Sjávarútvegur hefur verið mik-
ilvæg atvinnugrein við austur-
strönd Kanada frá þeim tíma er
þetta svæði byggðist af fólki frá
Evrópu. í Nova Scotia þróaðist út-
vegur samhliða uppbyggingu iðn-
aðar og verslunar. Fram á þessa
öld var sjávarútvegur nær eina at-
vinnugreinin sem stunduð var á
Nýfundnalandseyju. Ávallt hefur
lítið verið um landbúnað þar, en
þess f stað var saltfiskur mikilvæg
útflutningsvara á 19du öld.
Þegar útflutningur á Nýfundna-
landssaltfiski var i hámarki á
fyrri hluta og um miðja 19du öld
er ekki talið að lífskjör hafi verið
lakari á þessu svæði en gerðist
annars staðar í Norður-Ameríku.
Seinni hluta þeirrar aldar og þeg-
ar kemur fram á þessa öld fer hins
vegar að halla undan fæti. Kaup-
endur við Miðjarðarhaf fara að
kaupa norskan og íslenskan salt-
fisk frekar en Nýfundnalandsfisk.
Saga þessarar aldar hefur verið,
þveröfugt við það sem gerðist á
Islandi, saga stöðugrar stöðnunar
og jafnvel afturfarar í sjávarút-
vegi.
Tilraunir til að láta freðfisk-
verslun við Bandaríkin taka við af
saltfiskverslun við Miðjarðar-
hafslönd urðu til þess að hin áður
blómlega verslun á Nýfundna-
landssaltfiski lagðist nær alger-
lega niður án þess að freðfisk-
framleiðslan næði að bæta upp
það tap. Kanadamenn flytja í dag
lítið af saltfiski til Miðjarðarhafs
og í Bandaríkjunum eru kanadisk-
ar þorskblokkir seldar sem lág-
gæðavara sem minna verð er
greitt fyrir en t.d. íslenskar
þorskblokkir.
Hin stöðugu vandamál sjávar-
útvegs á austurströnd Kanada er
hægt að rekja til margra þátta.
Einn af þessum þáttum er fátækt
og menntunarleysi almennings.
Lítil menntun er algeng á þessum
svæðum, ólæsi er við lýði enn
þann dag í dag. Þessi þáttur ásamt
skorti á tengslum við umheiminn
hefur heft tilraunir til breytinga.
Þetta eru hugsanlegar skýringar á
því hvers vegna samvinnufélög og
smáfyrirtæki hafa átt erfitt upp-
dráttar á Nýfundnalandi.
Það er þessi langa stöðnun sem
stjórnvöld eru að reyna að snúa
við. Kanadamenn gera sér einnig
æ betur grein fyrir þeirri kald-
hæðni sem felst í því að útgerð
þeirra virðist eiga við stöðug
vandamál að stríða á sama tíma
og þeir eiga aðgang að einum gjöf-
ulustu fiskimiðum heims og hafa
hinn mikilvæga Bandaríkjamark-
að við hliðina á sér.
Munur á milli fylkja
Þegar reynt er að skilja stefnu
sambandsstjórnar Kanada i mál-
efnum sjávarútvegs, verður að
taka inn í dæmið að þessi atvinnu-
grein skilar aðeins l'h.% af verð-
mæti útflutnings landsins. Iðn-
greinar líkt og skógarhögg í Brit-
ish Columbia, olíuiðnaður
Albertafylkis, landbúnaður i
Saskatchewan og þungaiðnaður
suðurhluta Ontario eru mun um-
fangsmeiri atvinnugreinar en
sjávarútvegur. Þrátt fyrir þessa
staðreynd má ekki gleyma því að
sjávarútvegur er mjög mikilvægur
fyrir ákveðna bæi í Nova Scotia og
er mikilvægasta atvinnugrein
Nýfundnalandsfylkis.
Annað sem þarf að hafa í huga
er að það getur verið villandi að
líta á Kanada sem stjórnarfars-
lega eða menningarlega heild. Hin
gríðarlega stærð landsins (flat-
armál Bandarikjanna er aðeins %
af flatarmáli Kanada), mismunur
á efnahagslífi milli svæða, ásamt
menningarlegum mismuni (munur
milli enskumælandi og frönsku-
mælandi íbúa), hafa verið þættir i
að skapa hinum tíu fylkjum Kan-
ada mikla sjálfstjórn. Samskipti
og deilur milli fylkja minna stund-
um meir á deilur milli ríkja en
samskipti stjórnareininga innan
ríkis. Deilur milli fylkja og sam-
bandsstjórnarinnar i Ottawa eru
algengar.
Þegar taka á ákvarðanir um
stefnu í sjávarútvegsmálum kem-
ur þvi fyrir að hver hendin er uppi
á móti annarri, sambandsstjórnin
vill gera eitt, fylkisstjórn Ný-
fundnalands annað og þeir i Nova
Scotia ef til vill hið þriðja.
Endurskipulagning
sjávarútvegsins
Stjórn Frjálslynda flokksins var
i miðjum klíðum að endurskipu-
leggja sjávarútveg Atlantshafs-
svæðanna, þegar hún varð að
hverfa frá völdum. Með samkomu-
lagi við fylkisstjórnina á Ný-
fundnalandi, 26. september 1983,
var rekstur sjö einkafyrirtækja
sem áttu við mikla fjárhagsörð-
ugleika að stríða, yfirtekin og
risafyrirtækið Fishery Products
International Ltd. (F.P.I.) stofnað
á Nýfundnalandi. Sambands-
stjórnin í Ottawa lagði 75,3 millj-
ónir kanadískra dollara í fyrir-
tækið, en fylkisstjórnin á Ný-
fundnalandi breytti 31,5 milljóna
dollara skuldum yfir í hlutabréf.
Ríkisfyrirtækið F.P.I. rekur 61
togara og 30 frystihús og við þetta
allt starfa 17.000 manns.
t Nova Scotia fékk National Sea
Products Ltd. (NatSea), einkafyr-
irtæki sem er stærra en F.P.I., 80
milljónir dollara frá sambands-
stjórninni í Ottawa til að bjarga
mætti fyrirtækinu frá gjaldþroti.
Áætlun fyrri stjórnar Frjáls-
lynda flokksins var i fyrsta lagi að
styrkja stöðu rekstrarins í sjávar-
útvegi með beinni fjárhagsaðstoð.
í öðru lagi átti að bæta samkeppn-
isaðstöðu kanadiskra sjávaraf-
urða með því að auka gæði þeirra
og herða markaðssókn bæði á inn-
anlandsmarkaði og í Bandaríkjun-
um. Auglýsingaherferð var gerð
innanlands til að reyna að auka
fiskneyslu í Kanada og minnka
mikilvægi Bandaríkjamarkaðar
sem nú tekur um 80% af kan-
adiskri fiskframleiðslu.
Erfiðleikar
Eftir rúmlega eins árs rekstur
hafa forstjórar F.P.I. nú beðið
opinber yfirvöld um, að því er tal-
ið er, 90 milljónir dollara til að
halda í fyrirtækinu lífinu. Opin-
berlega hefur aðeins verið skýrt
frá því að fyrirtækið hafi beðið
um fjárhagsaðstoð, en engar upp-
hæðir hafa verið nefndar. Frá því
í ágúst 1984 hefur verið verkfall á
togurum fyrirtækisins.
Michael Kirby, einn helsti höf-
undur 'stefnu Frjálslyndra, lét
hafa eftir sér að rekstur þeirra
frystihúsa sem heyra undir ríkis-
fyrirtækið F.P.I. gangi nú verr en
fyrir endurskipulagninguna. Allt
of lítið af peningum var sett inn í
fyrirtækið í byrjun og ekkert gert
í að bæta úr helstu rekstrarerfið-
leikum. Nýfundnalendingar veittu
að vísu 8 milljóna dollara styrk
sumarið 1984 til að endurbæta
togara F.P.I. til veiða á hafíssvæð-
um, en mun meira fé er talið þurfa
til að endurbæta tækjakost frekar.
Markaðsvandinn og nær 20%
verðfall á Bandaríkjamarkaði hef-
ur aukið á erfiðleika hinna ný-
stofnuðu fyrirtækja. Miklar birgð-
ir og áframhaldandi rekstur átta
frystihúsa sem fyrri eigendur ætl-
uðu að loka vegna óhagkvæmni og
taprekstrar hefur líka aukið á erf-
iðleikana. í samkomulaginu milli
fylkis- og sambandsstjórnarinnar
var gert ráð fyrir að F.P.I. mætti
loka óhagkvæmum frystihúsum.
Ef annaðhvort Nýfundnalend-
ingar eða sambandsstjórnirn vildu
halda uppi atvinnu á einhverjum
staðnum með því að hafa frysti-
hús áfram opið, yrði sá aðili sem
það ákvæði að sjá um að greiða
fyrir tapreksturinn.
Það er líklegt að hin nýju fyrir-
tæki muni eiga erfitt með að taka
ákvarðanir um að loka frystihús-
um. Heil byggðarlög eru háð þeirri
atvinnu sem eitt frystihús skapar
og er skiljanlegt að andstaða
skapist gegn lokun slíkra húsa. í
Burin, 250 kílómetra suðvestur af
St. Johns, höfuðborg Nýfundna-
lands, hafa 3.000 íbúar bæjarins
varist tilraunum til að loka frysti-
húsi staðarins. Er eitt af þeim
fyrirtækjum sem síðar var sam-
einað í Fishery Products Internat-
ional vildi, eftir áralangt tap, loka
þessu húsi, vörðust bæjarbúar öll-
um breytingum með því að taka
níu togara fyrirtækisins herskildi.
Þetta dæmi sýnir að deilur geta
orðið harkalegar í kringum
ákvarðanir í málefnum sjávarút-
vegs á þessum slóðum.
Einkafyrirtækinu National Sea
í Nova Scotia hefur á sama tíma
gengið betur að verjast taprekstri.
Því hefur tekist, þrátt fyrir þrýst-
ing frá stjómmálamönnum, að
loka frystihúsum í Halifax og
Georgetown sem voru rekin með
tapi árum saman. Staða fyrirtæk-
isins er samt ekki góð. NatSea
tapaði 899.000 dollurum á fyrstu
sex mánuðum 1984 og 17,5 miíljón-
um dollara árið 1983. Eigendur
fyrirtækisins telja að þeir þurfi
einnig á fjárhagsaðstoð frá
Ottawa að halda.
Fleira stendur í vegi fyrir að
fyrirtækin tvö nái að koma kan-
adískum sjávarútvegi á traustari
grunn. Um helmingur þorskaflans
er veiddur á stuttri vertíð í lok
sumars af fjölda strandveiði-
manna, sem sækja margir hverjir
sjó á litlum, opnum bátum. Veiði-
aðferðir og aðstaða þessara fiski-
manna er því oft frumstæð og
fiskurinn sem á land berst lélegur.
Aðgerðir til að fækka strandveiði-