Morgunblaðið - 10.01.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 1985
Dómur reynslunnar
eftir Sigurð H.
Friðjónsson
í fyrri grein hér í blaðinu (laug-
ardaginn 5.1. sl.) voru raktir
nokkrir þættir úr skrifum séra
Gunnars Kristjánssonar í Morg-
unblaðið þ. 14. nóv. sl., þar sem
hann freistaði þess að svara grein-
um dr. Arnórs Hannibalssonar frá
5., 6. og 7. september sl. Spurningu
dr. Arnórs til séra Gunnars og
skoðanabræðra hans hvort þeir
gætu samþykkt, að hernaðar-
umsvif Sovétríkjanna séu höfuð-
uppspretta spennu í alþjóða-
stjórnmálum í dag, svaraði séra
Gunnar efnislega á þann veg, að
hann teldi meginorsök spennu
vera skiptingu heimsins í áhrifa-
svæði, sem risaveldin vildu
stækka, og hvað aðferðir snerti
líktust þau „ótrúlega náið hvort
öðru“. Um þessa afstöðu séra
Gunnars get ég aðeins sagt, að ég
harma þá skammsýni og þá sið-
ferðilegu uppgjöf, sem gerir
krossförum svokallaðra „friðar-
hreyfinga" okkar daga mögulegt
að neita að horfast í augu við
veruleika kommúnísks alræðis.
Lykilatriði þessarar siðferðilegu
uppgjafar er einmitt sú afstaða,
að hvað aðferðir snertir líkist
risaveldin „ótrúlega náið hvort
öðru“. Ég benti á það í fyrri grein,
að í slíkum málum hlýtur traust-
asta viðmiðunin að vera dómur
reynslunnar. Dómur reynslunnar
hefur þegar fallið og ekki aðeins
einu sinni heldur margsinnis í
mörgum löndum og þjóðfélögum.
Það dæmi, sem ég hér vil taka, er
Indó-Kína, þessi heimshluti, sem
blés ótölulegum fjölda „friðar-
sinna“ á Vesturlöndum eldmóði í
brjóst á árunum 1965—75. Það er
mér auðvelt að vísa til þess hver
dómur reynslunnar hefur orðið í
þessum heimshluta, vegna þess að
svo vel vill til að í öðru hefti Frels-
isins ’84 er fjallað um stöðu mála í
Víetnam frá falli Saigon-borgar
1975 í afar athyglisverðri grein
eftir dr. Þór Whitehead.
Um lýðræði og styrjaldir
Styrjaldir hafa fylgt mannkyn-
inu frá upphafi vega, en bæði vopn
og aðferðir hafa tekið stöðugum
breytingum samhliða vaxandi
skilningi á náttúrulögmálum og
tæknilegri getu. Víetnamstríðið
var í ýmsum skilningi ný tegund
af striði — skæruhernaður háður
án fastra víglína og með nýtízku
vopnum. Stríð hafa alltaf verið
grimmileg, en orðið jafnt og þétt
verri og verri með stöðugt stór-
virkari vopnum. Þau vopn, sem
mestu réðu um niðurstöðu stríðs-
ins í Víetnam, voru þó annars eðlis
og létu heldur litið yfir sér við
fyrstu sýn — það voru sjónvarps-
og kvikmyndatökuvélar í höndum
heilla herja fréttamanna frá vest-
rænum löndum. Bandaríkin eru
raunverulega opið þjóðfélag ekki
aðeins í orði heldur líka á borði.
Þessi staðreynd ásamt tækni-
legum framförum fól það í sér, að
í Víetnam var almennum borgur-
um í fyrsta skipti leyft að fylgjast
með því beint hvað nútímahernað-
ur táknar. Hörmungar styrjaldar,
tortíming og dauði var sýnt beint
á skjánum um heimsbyggðina
alla. Svo sem við var að búast urðu
viðbrögð með ýmsum hætti. Mörg-
um ofbauð. Fólk spurði sjálft sig
hvort þetta gæti verið rétt stefna,
og efasemdir og klofningur inn-
anlands jukust. Jafnvel hin full-
komnustu vopn reynast gagnslaus,
ef viljinn er veikur að beita þeim.
f stríði getur lýðræðisríki staðið
andspænis óþægilegum valkost-
um, sem alræðisríki sleppur und-
an. Til þess að lýðræðisríki geti
beitt sér af alefli í styrjöld þarf
fyrst að ná samstöðu yfirgnæfandi
meirihluta þegnanna um markmið
styrjaldarinnar og réttmæti henn-
ar. Arás Japana á aðal-Kyrrahafs-
flotastöð Bandaríkjamanna í Per-
luhöfn á Hawaii-eyjum í desember
1941 skapaði slíkan einhug band-
arísku þjóðarinnar og gerði
Bandaríkjamenn að beinum styrj-
aldaraðila í heimsstyrjöldinni síð-
ari. Það liggur í hlutarins eðli, að
slíkum einhug er erfitt að ná
nema við alveg sérstakar aðstæð-
ur og enn erfiðara að varðveita í
langan tíma sérstaklega andspæn-
is hinum grimmilegu staðreynd-
um styrjaldarrekstrar. í lýðræð-
isríki geta á stríðstímum einmitt
þeir sömu eiginleikar, sem á frið-
artímum gefa lífi einstaklinganna
gildi og samfélaginu styrk, fjöl-
breytileikinn í viðhorfum, gagn-
rýnin og efinn, orðið að veikleika.
Innbyrðis deilur og sundurlyndi er
munaður, sem á stríðstímum get-
ur reynzt lýðræðisríki dýrkeyptur.
Niðurstaða hinnar bandarísku
íhlutunar í Indó-Kína var fyrst og
fremst ráðin af því, að samstaða
þjóðarinnar rofnaði í málinu.
Þessi innanlandssundrung er
söguleg staðreynd. Hvers vegna,
hvernig og sérstaklega hlutur
áróðurs og villandi upplýsinga frá
aust á friður í þessum hrjáða
heimshluta og ráðstjórnin glataði
ítökum sinum í Hanoi. Allir, sem
ekki væru á bandi amerískra
heimsvaldasinna, ættu að styðja
„þjóðfrelsisöflin" til sigurs."
(Sama heimild). Reynslan varð
önnur. Þjóðarmorð á allt að helm-
ingi íbúa Kampútseu, um þremur
milljónum karla, kvenna, barna og
gamalmenna — verknaður í flokki
með svívirðilegustu glæpum ger-
vallrar mannkynssög-
unnar. Slík varð í reynd „frelsun"
hinna Rauðu Khmera undir stjórn
Pols Pot á ættjörð sinni. Eins og
dr. Þór segir réttilega í grein sinni
í Frelsinu: „Það má aldrei gleym-
ast, að Pol Pot og félagar voru í
fremstu röð hinnar dáðu „þjóð-
frelsishreyfingar" Suðaustur-
Asíu, og völdin yfir þjóð sinni áttu
þeir að nokkru að þakka stuðningi
Vesturlandamanna eins og bylt-
ingarstjórnin í Suður-Víetnam.“
Um hið „frelsaða" Víetnam segir í
grein dr. Þórs: „Flóttamenn þessir
segja, að strax eftir fall Saigon-
stjórnarinnar hafi allt að tvö
Erfiðir tímar eru hins vegar ekki
nýtt fyrirbrigði í sögunni. f minn-
ingarræðu Periklesar um þá
Aþeninga, sem urðu fyrstir til að
falla í Peloponnesíska stríðinu,
eru eftirfarandi setningar: „ Verið
þess fullviss, að hamingjan er
komin undir því að vera frjáls, og
frelsið er komið undir því að sýna
hugrekki. Látið ekki deigan síga
þrátt fyrir ógnir styrjaldarinnar.“
Þessi orð eru enn jafn sönn og
þegar þau voru sögð fyrir meira en
2.400 árum, þrátt fyrir allar þær
tæknibyltingar, sem síðan hafa
orðið.
Við Vesturlandabúar verðum að
læra að meta að verðleikum það
þjóðfélag, sem við lifum í. Enginn
veit hvað átt hefur fyrr en misst
hefur, segir máltækið. Gallinn er
sá, að um slíka hluti gefst oft ekki
nema eitt tækifæri. Bylting í átt
til alræðis getur sem bezt orðið
varanleg. Jafnvel þótt breyt-
ingarnar, sem henni fylgja, séu
ótvírætt til hins verra fyrir íbú-
ana. Reynsla Austur-Evrópuland-
anna frá lokum heimsstyrjaldar-
í þrælabúðum þýskra þjóðernissósíalista unnu menn undir kjörorðinu „vinnan gerir yður frjálsan” og í nauðungar-
vinnu „þjóðfrelsissinna" í Indó-Kína er starfaö undir kjörorðinu „vinnan er dýrleg“.
Sigurður H. Friðjónsson
innar síðari ætti að vera víti til
varnaðar. Aðvörunarorð dr. Arn-
órs Hannibalssonar um mikilvægi
íslands i vörnum NATO, vaxandi
umsvif sovézka Norður-Atlants-
hafsflotans við íslandsstrendur og
tilraunir Sovétmanna til íhlutun-
ar í íslenzk málefni eru því afar
tímabær. Það er mitt álit, að tal
um hlutleysi og kjarnorkuvopna-
laus svæði séu hættulegar tálsýn-
ir. Það er ótvíræður dómur sög-
unnar, að sú eina trygging, sem
raunverulega er einhvers virði,
eru traust vopn og öflugar land-
varnir. Slík stefna og slík stefna
ein getur tryggt friðinn.
Ég vil ljúka þessari grein með
því að vitna til lokaorða dr. Arn-
órs Hannibalssonar í grein hans í
Morgunblaðinu þ. 7. september sl.:
„Vilja „friðarsinnar" pax sovietica,
frið undir forræði og valdboði
Sovétríkjanna (og þar með upp-
gjöf fyrir kúgunaröflunum), eða
vilja þeir halda fram málstað
vestrænnar siðmenningar, sem
byggir á virðingu fyrir manninum,
rétti hans, og rétti þjóðanna til
frelsis og fullveldis? ísland er
þannig í sveit sett á hnettinum og
meðal þjóðanna, að það getur
skipt máli, ekki aðeins fyrir okkur,
hvorn kostinn við veljurn." Ég
minnist þess ekki að hafa heyrt
það skeleggar sagt á öðrum stað,
um hvað er raunverulega að tefla í
öryggis- og varnarmálum Islend-
inga. Ég vil þakka dr. Arnóri
Hannibalssyni afbragðsgóðar og
tímabærar greinar.
Kópavogi, desember 1984.
Dr. Sigurdur H. Friðjónsson er
lektor í lífeðlisfræði rið læknadeild
Háskóla íslands.
Norður-Víetnam og Sovétríkjun-
um í þessari niðurstöðu eru flókn-
ar og margþættar spurningar.
Hins vegar getur enginn vafi leik-
ið á því, að möguleikinn að not-
færa sér vestrænt lýðræði til að
skapa innanlandsdeilur og veikja
þar með vilja Vesturveldanna til
aðgerða, hafi höfðað mjög til sov-
ézkra ráðamanna. Það er líklegt
að reynslan í Víetnamstríðinu hafi
sannfært þessa sömu ráðamenn
um það, að þessi möguleiki væri
fyllilega raunhæfur.
Dómur reynslunnar
í Indó-Kína
Það er ljóst nú, að sú mynd, sem
hinir frjálsu fjölmiðlar Vestur-
landa drógu upp af stöðu mála í
Víetnam, var í hæsta máta vill-
andi og í mörgu tilliti beinlínis
röng. „Þjóðfrelsis“-einkenni Viet-
cong voru ýkt og eðli „frelsar-
anna“ frá Norður-Víetnam var
rangt metið. Hvers vegna brugð-
ust hinir frjálsu fjölmiðlar Vest-
urlanda svo hryggilega á úrslit-
astundu? Þetta er margslungin
spurning, er kemur fram á afar
athyglisverðan hátt í ofannefndri
grein dr. Þórs í Frelsinu. Ein hlið
þessa máls er sennilega, að hin
nærtæka vitund um þær fórnir,
sem fylgdu hernaðinum í Suður-
Víetnam, hafi hjálpað til að blinda
menn fyrir hinum kostinum,
margfalt verri hörmungum fyrir
íbúa þessara landa, ef hinni erl-
endu íhlutun lyki. Fólk vildi trúa
því, að „ef Bandaríkjaher hefði sig
á brott úr landi, kæmist umsvifal-
hundruð þúsund manns verið líf-
látin, næstum því jafnmargir og
íslendingar eru allir. Aftökur
þessar hafi farið fram á laun á
afviknum stöðum." Þrælabúðir
hinna nýju valdhafa eru enn þann
dag í dag taldar geyma 100.000—
126.000 manns. GULAG-kerfið
virðist halda sínum sérkennum.
í hinu nýja „frelsaða" Víetnam
hefur komið upp örvæntingarsvar
þegnanna við ríkjandi ástandi —
flótti úr landi. „Frá því að þeir
sigruðu Saigon hefur einni og
hálfri milljón Víetnama tekizt að
flýja ógnarstjornina og setjast að
erlendis. Þar af hefur rösk hálf
milljón manns siglt til annarra
landa á alls kyns fleytum." (Sama
heimild). Aldrei fyrr þá áratugi,
sem barizt hafði verið i landinu,
hafði nokkuð hliðstætt gerzt.
Bátafólkið, sem flúði þær ógnir,
sem ættjörðin undir stjórn hinna
nýju herra bjó þeim, tók á sig
margs konar skelfingar. Lekar og
lélegar fleytur, stormar á úfnu
hafi, fyrirsát sjóræningja við
strendur Thailands, og loks löng
og óviss bið í flóttamannabúðum
eftir möguleika til að byrja nýtt
líf einhvers staðar fjarri í ókunnu
landi. Samt sem áður og þrátt
fyrir allt þetta hélt straumurinn
áfram. Ég á erfitt með að ímynda
mér ótvíræðari vitnisburð um
þann veruleika, sem fólst í hinni
nýju skipan.
Lokaorð
Það er oft haft á orði, að við
lifum á viðsjárverðum tímum.
Fyrirlestur um
teiknikennslu
BJÖRG Árnadóttir myndmennta-
kennari heldur fyrirlestur á veg-
um Félags íslenskra mynd-
menntakennara laugardaginn 12.
janúar kl. 15.00 í Myndlistaskólan-
um í Reykjavík. Fyrirlesturinn er
fluttur með litskyggnum og fjallar
um efnið: „Hvers vegna þarf ég að
læra að teikna, ég ætla ekki að
verða listamaður?" Fyrirlesturinn
var fluttur á NK ’84 og vakti þar
mikla athygli, en NK er samtök
norrænna myndmenntakennara.
Félag íslenskra myndmennta-
kennara hefur þann tilgang að
gæta stéttarhagsmuna mynd-
menntakennara og stuðla að auk-
inni myndmenntun í skólum
landsins og meðal þjóðarinnar.
Formaður félagsins er Björgvin
Björgvinsson.
Allt áhugafólk um myndlist er
velkomið á fyrirlesturinn sem fé-
lagið stendur að næstkomandi
laugardag.
Nýársferð Úti-
vistar til Þingvalla
SUNNUDAGINN 13. janúar efnir
Ferðafélagið (Jtivist til sinnar ár-
legu nýárs- og kirkjuferðar. Að
þessu sinni verður farið á Þing-
velli, en ökufærð þangað er góð
um þessar mundir. Efnt verður til
sérstakrar helgistundar í Þing-
vallakirkju af þessu tilefni sem
séra Heimir Steinsson þjóðgarðs-
vörður mun sjá um. Hann mun
jafnframt fræða um sögu staðar-
ins. Einnig verður gengið um þjóð-
garðslandið og það skoðað í vetr-
arbúningi. Ferðin markar upphaf
afmælisárs Útivistar, en félagið er
10 ára í vor.
Brottför er frá BSÍ, bensínsölu,
kl. 10.30 á sunnudagsmorguninn.