Morgunblaðið - 10.01.1985, Blaðsíða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 1985
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 1985
33
fWtfpi! Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 25 kr. eintakiö.
Akvördun
kjaradóms
Meginreglan við ákvörð-
un launa hér á landi er
sú að aðilar semja um þau sín
á milli. Þessi regla er ekki án
undantekninga. Þegar þorra
ríkisstarfsmanna var veittur
samningsréttur 1962 var
kjaradómur settur á stofn.
Hann er skipaður mönnum til-
nefndum af Hæstarétti, fjár-
málaráðherra og Bandalagi
háskólamanna. í upphafi
ákvað kjaradómur aðeins laun
ráðherra og hæstaréttardóm-
ara. Síðan hafa fleiri háttsett-
ir embættismenn bæst í hóp-
inn og einnig alþingismenn.
Kjaradómur tók ákvörðun
um laun æðstu embættis-
manna ríkisins 5. janúar síð-
astliðinn. Meðalhækkun
þeirra var ákveðin um 25% en
hækkanirnar eru á bilinu 10%
til 37%. Morgunblaðið birti
ákvörðun dómsins í heild í
gær. Þar geta lesendur kynnt
sér málavexti og forsendur
dómara. Þeir gera meðal ann-
ars grein fyrir niðurstöðum
nýgerðra kjarasamninga
BSRB og BHM og segja: „Þess-
ar breytingar jafngilda tæp-
lega 28% hækkun launa í efsta
launaflokki frá ágúst til des-
ember 1984 og meira en 30%
hjá ýmsum þeirra, sem laun
hafa fengið samkvæmt ákvörð-
un kjaradóms."
Hvaða álit sem menn hafa á
niðurstöðu kjaradóms er
nauðsynlegt að þeir minnist
þess, að samningar BSRB á
liðnu hausti voru engir lág-
launasamningar. Kröfugerð
BSRB miðaðist ekki heldur við
það. Raunar hefur allt gengið
fram eins og Þorsteinn Páls-
son, formaður Sjálfstæðis-
flokksins, sagði fyrir um í
sjónvarpsviðtali 14. september
síðastliðinn. Af óraunhæfum
kjarasamningum hefur leitt
gengisfall og verðbólga. Eins
og menn muna túlkaði Krist-
ján Thorlacius, formaður
BSRB, þessi ummæli sem
móðgun við sig og launamenn.
Kjaradómur er að þessu leyti
jafn óraunhæfur og BSRB-
samningurinn.
Þegar Ragnar Arnalds, al-
þýðubandalagsmaður, var
fjármálaráðherra, ákvað
kjaradómur laun eins og núna
og var sú ákvörðun mönnum
jafn mikið umræðuefni og
núna vegna þess hve mælt var
fyrir um mikla launahækkun.
Þá tók Ragnar Arnalds sig til
og flutti hneykslunarræðu yfir
niðurstöðunni. Þá voru al-
þýðubandalagsmenn hand-
vissir um að ekkert samband
væri á milli ríkisstjórnar og
kjaradóms. Nú eru þeir utan
stjórnar. í Þjóðviljanum í gær
býsnast Ólafur R. Grímsson
yfir kjaradómi í forystugrein
og kallar hann „trúnaðar-
dómstól stjórnvalda". Hræsn-
isfullar yfirlýsingar stjórn-
málamanna um niðurstöður
kjaradóms eru einskis virði.
Æskilegt væri að þeir stjórn-
málamenn sem hæst hrópa yf-
ir ákvörðun kjaradóms lýstu
því yfir opinberlega, hvaða
laun þeir teldu að alþingis-
menn og æðstu embættismenn
eigi að hafa.
Enginn er bættari með því
að þyrla upp pólitísku mold-
viðri vegna ákvörðunar kjara-
dóms. Öllum skynsömum
mönnum er jafn ljóst nú og
þegar Þorsteinn Pálsson
mælti viðvörunarorð sín í
september að óraunhæfar
launahækkanir leiða ekki til
betri kjara. Fásinna er að
vænta þess að ákvörðun kjara-
dóms verði breytt. Eftir stend-
ur þetta: Launahækkun þing-
manna, 37%, verður höfð sem
viðmiðun í öllum umræðum
um kjaramál á nýbyrjuðu ári.
Hvaða þingmaður gerir tillögu
um að þessi tala lækki?
Rugl í NT
NT, málgagn forsætis-
ráðherra og Framsókn-
arflokksins, fjallar fjálglega
um það í forystugrein í gær, að
„valdamenn þjóðfélagsins“
(les: framsóknarmenn) ætli að
stokka upp í ríkisstjórninni
með því að breyta reglugerð
um Stjórnarráð íslands. Telur
framsóknarblaðið unnt að
gera tvo núverandi ráðherra
atvinnulausa með því að
leggja viðskiptaráðuneytið og
félagsmálaráðuneytið niður án
lagabreytinga, það er með því
einu að breyta reglugerð.
Af mörgu furðulegu sem NT
hefur sagt í forystugreinum er
þetta eitt hið furðulegasta.
Hið pólitíska óraunsæi sem
fram kemur í þessum vanga-
veltum er sér á parti. En
framsóknar-lögfræðin sem
beita á til að stokka upp í
stjórnarráðinu er fáheyrð. Er
það alvarlegt áhyggjuefni ef
einhverjir „valdamenn þjóðfé-
lagsins" eru jafn illa að sér um
grundvallarþætti íslenskrar
stjórnskipunar og ruglið í NT
gefur til kynna.
Nú er orðið meira en tíma-
bært að forystumenn Sjálf-
stæðisflokksins utan ríkis-
stjórnar sem innan taki af
skarið og sjái til þess að
hvorki nöfn þeirra né flokks-
ins séu bendluð við stefnu og
skrif af þessu tagi.
Ekki er flas tíl fagnaðar
Hugleiðingar um uppstokkun í Stjórnarráði
eftir Jónatan
Þórmundsson
Aðdragandi
Hinn 15. febrúar 1984 var hald-
inn fámennur fræðafundur í
Lögfræðingafélagi íslands. Það
telst fremur til undantekninga, að
slíkir fundir séu svo fámennir.
Það hefði því mátt ætla, að á
dagskrá væri eitthvert þröngt og
þurrt fræðilegt efni, sem lítið er-
indi ætti til lögfræðinga almennt,
hvað þá til almennings. En það
var nú eitthvað annað! Til um-
ræðu voru drög frá svokallaðri
stjórnrkerfisnefnd að frumvarpi
til laga um Stjórnarráð íslands.
Þetta var sem sagt mál, er varðaði
einn af hyrningarsteinum íslensks
þjóðskipulags, m.a. hvar og hvern-
ig málefnum almennings er ráðið
til lykta, hvernig að þeim er búið,
sem fara með málefni okkar allra,
reynslu þeirra og hæfni, skilvirkni
þessara stofnana, aðgang almenn-
ings að ráðamönnum þjóðarinnar
o.s.frv. Það sem verra er, málið
hefur ekki vakið þá athygli og um-
ræður, sem því ber. Þar er sjálf-
sagt ekki við nefndina eina að sak-
ast, heldur fyrst og fremst áhuga-
leysi fjölmiðla og almennings,
Málið hefur aðeins fengið yfir-
borðskennda umfjöllun i fjölmiðl-
um, svo sem varðandi fækkun
ráðuneyta. Meira að segja samtök
launþega hafa ekki látið frá sér
heyra, þótt mjög eigi að þrengja
kost tiltekins hóps félagsmanna.
Á áðurnefndum fundi Lögfræð-
ingafélagsins tóku allmargir
viðstaddra til máls og lýstu flestir
yfir eindreginni andstöðu við
frumvarpsdrögin. Sá eini, sem
mælti með drögunum, var formað-
ur stjórnkerfisnefndar, en hann
var annar framsögumanna um
málið. Ekki er mér kunnugt um,
hversu mikil andstaða var gegn
drögunum annars staðar, en svo
fór að minnsta kosti, að nefndin
tók þau til endurskoðunar. Það ur-
ðu mér því mikil vonbrigði, þegar
þau birtust á ný lítið breytt frá
fyrri gerð. Ég var í hópi þeirra,
sem beittu sér gegn frumvarps-
drögunum á umræddum fundi, og
vil því gjarna leggja orð í belg, ef
verða mætti til þess að vekja
menn til umhugsunar um mikil-
vægt málefni og meingallaðar til-
lögur.
Uppstokkun í ráduneyt-
um og ráöherraliöi
Það hefur víst ekki farið fram
hjá neinum, að miklar hræringar
eru í stjórnarflokkunum þessa
dagana. Þeir eru að leita sér að
nýjum verkefnum og nýjum and-
litum, áður en þeir leggja á bratt-
ann síðari hluta kjörtímabilsins.
Inn í þær umræður hafa blandast
hugmyndirnar um fækkun ráðu-
neyta og aðra uppstokkun í
Stjórnarráði. Það væri ef til vil
hentugt frá pólitísku sjónarmiði
að geta falið uppstokkun á ráð-
herraliði á bak við slíkar breyt-
ingar. En slíkt má bara ekki ger-
ast. Mér er hjartanlega sama,
hvort það er Pétur eða Páll, Guð-
rún eða Sigriður, sem í ráðherra-
stólana setjast. Það sem máli
skiptir er, að löggjöf, sem um
langa framtíð á eftir að móta
ríkisreksturinn, sé samin og sam-
þykkt óháð öllum skammtíma-
sjónarmiðum, er varða hagsmuni
einstakra manna og flokka. Höld-
um þessu tvennu því vel að-
greindu.
Markmiö og skil-
greining þarfa
Ég hefði ekki sagt hér að fram-
an, að frumvarpsdrögin um
Stjómarráðið verðskulduðu at-
hygb og umræður, ef aðeins væri
um að ræða smákrukk i gildandi
lög. Stjórnkerfisnefnd má eiga
það, að hún leggur til atlögu við
grundvallaratriði og meginund-
irstöðu gildandi laga. Ég er því
allsendis ósammála þeim ummæl-
um i athugasemdum nefndarinn-
ar, að í stórum dráttum sé byggt á
þeim grunni, sem lagður var með
lögunum frá 1969.
I athugasemdum stjórnkerfis-
nefndar segir ennfremur: „Lögin
frá 1969 voru til mikilla bóta.
Hafa þau á margan hátt reynst
vel, þótt nú sé svo komið vegna
breyttra aðstæðna og viðhorfa í
þjóðfélaginu, að ástæða þyki til að
breyta þeim.“ Með þessi ummæli í
huga er tæpast ósanngjarnt, að
spurt sé, hver séu markmiðin með
fyrirhuguðum breytingum og
hvaða brýnu þarfir það séu, sem
kalla á jafnróttækar breytingar á
lögum, sem hafa „á margan hátt
reynst vel“. Allir eru væntanlega
sammála um, að breytingar skuli
ekki gera breytinganna vegna,
heldur vegna einhverra þarfa. Og
þegar um umfangsmiklar breyt-
ingar er að ræða, þarf að huga
vandlega að þörf breytinga og
áhrifum þeirra á aðra þætti lög-
gjafar og lagaframkvæmdar.
Lítum nú nánar á nýju stjórn-
kerfishugmyndirnar. Stjórnkerf-
isnefnd skyldi gera tillögur um,
hvernig gera mætti stjórnkerfið
virkara og bæta stjórnarhætti. í
skipunarbréfi nefndarinnar sagði
að markmið breytinganna væru:
a) að einfalda opinbera stjórn-
sýslu, b) að bæta hagstjórn og
samræma ákvarðanir í opinberri
fjárfestingu, c) að draga úr ríkis-
umsvifum og d) að efla eftirlit
löggjavarvalds með framkvæmda-
valdinu. Af þessum markmiðum
má sitthvað álykta um, hverjir
gallarnir eru taldir vera á núver-
andi stjórnkerfi og þá sömuleiðis
hverjar þarfirnar eru taldar vera.
Þarfirnar eru þó hvergi glögglega
eða skipulega greindar, hvorki í
frumvarpsdrögunum né athuga-
semdunum með þeim. Fyrirtæki í
einkarekstri er yfirleitt ekki
stokkað upp fyrr en að lokinni
athugun á rekstri þess og skipu-
lagi í heild sinni, þegar fyrir liggja
skilgreindar og sannaðar þarfir
ingarskyni. Það skiptir minnstu,
hversu mörg ráðuneytin eru, held-
ur ýmis önnur atriði, sem stjórn-
kerfisnefnd virðist ekki hafa hug-
að að, svo sem það grundvallarat-
riði, hvaða verkefni eiga að vera
hjá ráðuneytum og hver hjá öðr-
um ríkisstofnunum og einkaaðil-
um, um samskiptin milli stofnana
og ráðuneyta og hvort ráðlegt sé
að gera breytingar á tengslum
ráðuneyta og stofnana. f tillögun-
um er ráðuneytum fækkað og
málaflokkum skákað til og frá.
Lítið er hins vegar vikið að sjálf-
um verkefnunum í hverjum mála-
flokki. Á að fækka þeim og flytja
til annarra ríkisstofnana og/eða
einkaaðila? Meðan ekkert er vitað
um þessi atriði, verður ekkert full-
yrt um sparnað, hagræðingu eða
einföldun fyrir ríkið í heild.
Það er auðvitað ekkert rétt eða
rangt við það, hvernig málaflokk-
um er raðað á ráðuneyti, nema ef
vera skyldi eftir hagræðingar-
mælikvarða. Þannig er ógerningur
að átta sig á þvi, hvaða hagræði er
fólgið i þeirri tillögu að slengja
saman dómsmálum, sveitarstjórn-
armálum, húsnæðismálum og um-
hverfismálum i svokallað dóms-
mála- og innanríkisráðuneyti.
Engin skýring er gefin á því, hvað
tengir meira saman þessa ólfku
málaflokka en aðra málaflokka
innan stjómkerfisins. Fleiri dæmi
mætti taka um þetta úr tillögun-
um. Og svo eitt smáatriði: Mér
þykir hugtakið „innanríkis-
ráðuneyti" brjóta bæði gegn
skynsemi og islenskri málhefð.
Er starfsreynsla
einhvers viröi?
f athugasemdum stjórnkerfis-
nefndar segir m.a.: „Nauðsynlegt
er fyrir stjórnkerfi rikisins í heild,
að í Stjórnarráðinu starfi jafnan
hinir hæfustu menn. Þess vegna
verður að vera unnt að losna við
starfsmenn, þegar miður hefur
tekist við ráðningu. Þótt manna-
breytingar séu æskilegar, mega
þær ekki verða of örar.“ Nefndin
gerir í samræmi við þetta tillögu
Stjórnarráðshúsiö við Lækjartorg.
fyrir breytingar. Höfum við efni á
óvandaðri vinnubrögðum, þegar
ríkisrekstur er annars vegar?
Ætla má af tillögugerðinni, að
hugmyndir stjórnkerfisnefndar
séu m.a. reistar á þeim forsendum,
að Stjórnarráðið sé of stórt, of dýrt
og of flókið, þ.e.a.s. breytingaþörf-
in byggist annars vegar á hagræð-
ingarsjónarmiði og hins vegar á
minnkuðum ríkisumsvifum. Síð-
ara atriðið er að sjálfsögðu hápóli-
tískt.
Nú vandast málið. Tveir megin-
gallar eru á allri tillögugerðinni.
Annars vegar skortir skipulega og
heildstæða úttekt á starfsemi
Stjórnarráðsins (á visindalegum
grundvelli), sem hefði getað leitt í
ljós ágalla og þörf fyrir breyt-
ingar. Hins vegar sýnist nokkuð
ljóst, að jafnvel þótt þörfin væri
fyrir hendi, mundu fyrirliggjandi
tillögur tæpast gegna þvi hlut-
verki að mæta þeirri þörf og jafn-
vel verka öfugt i sumum tilfellum.
Skal það nú rökstutt frekar.
Er hagræöing að
fækkun ráðuneyta?
Þessu má svara bæði með jái og
neii. í athugasemdum með stjórn-
kerfistillögunum segir, að þetta sé
fyrst og fremst gert í hagræð-
um afnám æviráðningar og að
ráðningartimi embættismanna
verði almennt 6 ár, en fulltrúa þó
aðeins 2 ár í senn. Um þessa til-
lögu má deild, m.a. með hliðsjón af
reynslu annarra þjóða. Tilgangur-
inn er vafalítið sá að tryggja sem
hæfasta starfsmenn, en ólíklegt
er, að margir muni sækja um 2 ára
starf í ráðuneyti, ef þeir eiga kost
á öðru jafn vel eða betur launuðu
starfi annars staðar, þar sem
starfsreynsla þeirra verður meira
metin. Og menn geta velt þvi fyrir
sér, hvort einhverjar líkur séu til
þess í náinni framtíð, að ríkið geti
orðið samkeppnisfært um launa-
greiðslur hvað þá meira!
Að nokkru leyti byggist ofan-
greind tillaga á rangri forsendu.
Oft er þvi haldið fram, að starfs-
menn í ráðuneytum séu ekki í
heild jafnhæfir og starfsmenn t.d.
í einkarekstri. Þetta held ég að sé
alrangt. Þvert á móti hafa yfir-
leitt valist til starfa í Stjórnarráð-
inu mjög hæfir starfsmenn, þann-
ig að það er fullkomlega ósannað,
að jafnbetra starfslið fengist eftir
fyrirhugaðar breytingar. Fremur
óttast ég, að breytingar verki
öfugt, nema gjörbreyting verði á
launakjörum rikisstarfsmanna.
Þetta eru þó aðeins smámunir,
þegar borið er saman við svokall-
Jónatan Þórmundsson
„ ... Inn í þær umræöur
hafa blandast hugmynd-
irnar um fækkun ráöu-
neyta og aöra uppstokk-
un í Stjórnarráöi. Þaö
væri ef til vill hentugt
frá pólitísku sjónarmiði
aö geta faliö uppstokk-
un á ráöherraliði á bak
við slíkar breytingar. En
slíkt má bara ekki ger-
ast.“
aða 12 ára reglu í tillögum stjórn-
kerfisnefndar. Hún er í þvi fólgin,
að enginn má gegna embætti i
sama ráðuneyti lengur en 12 ár
samfleytt (gildir þó ekki um ráð-
herraritara). Þannig mundi t.d.
maður, sem starfað hefði sem full-
trúi og deildarstjóri i ráðuneyti í
12 ár, vera útilokaður frá því að
taka við starfi skrifstofustjóra,
sem hann væri e.t.v. allra manna
hæfastur til vegna starfsreynslu
sinnar. Það horfir áreiðanlega
ekki oft til sparnaðar og hag-
ræðingar að þurfa undantekn-
ingalaust að losa sig við menn með
sérþekkingu og 12 ára reynslu. Og
er þá ekki hér verið að taka tillit
til, hversu ómanneskjuleg og van-
hugsuð þessi hugmynd hlýtur að
vera frá sjónarmiði starfsmann-
anna sjálfra.
Almennt kappkosta fyrirtæki
og stofnanir að ráða gott starfs-
fólk og halda því til frambúðar.
Starfsreynslu og hæfni fylgja
stöðuhækkanir og launahækkanir,
og þar er því til einhvers að vinna.
Þessu yrði á annan veg farið i
Stjórnarráðinu, ef tillögur stjórn-
kerfisnefndar yrðu að lögum. Þar
yrði mikið gegnstreymi starfs-
manna, nýráðningar og endur-
ráðningar. Hluti starfsliðs mundi
aldrei nýtast til fulls, sumir væru
í þjálfun að kynnast nýju starfi,
en aðrir er sæju fram á starfslok í
leit að nýju starfi og með hugann
við undirbúning fyrir annað starf.
Annað atriði tillagnanna, er
snertir starfsreynslu, er það ný-
mæli að fela pólitískt ráðnum ráð-
herraritara æðstu stjórnaráðu-
neytis næst ráðherra. Eg hygg, að
sú skipan, sem verið hefur að und-
anförnu, hafi gefist allvel, en að
það sé skref aftur á bak að bæta
enn einni silkihúfunni ofan á, þ.e.
að setja ráðherraritara sem yfir-
mann ráðuneytisstjóra, ráðuneyt-
isstjóra yfirmann skrifstofu-
stjóra, skrifstofustjóra yfirmann
deildarstjóra og þannig koll af
kolli.
Hafa menn ekki leitt hugann að
því, að mörg þau mál, er ráðuneyt-
in fjalla um, eru langtímaverkefni
og sum mjög umfangsmikil, þar
sem þekking á fyrri stjórnvalds-
ákvörðunum og óskráðum fram-
kvæmdavenjum skiptir miklu
máli? Starfsþjálfun og starfs-
reynsla eru einnig mikilsverðir
þættir fyrir samhengi og sam-
ræmi í stjórnsýslunni allri. Hverj-
um ráðherra hlýtur að vera það
mikils virði að geta stuðst við
starfslið, er tryggir honum þetta.
Reikna verður með því, að sem
stjórnendur ráðuneyta muni ráð-
herraritara skorta eitthvað á þá
starfsreynslu, þjálfun og þekk-
ingu, sem stjórnanda ráðuneytis
er nauðsynleg. Þegar litið er til
síðustu áratuga, má ætla, að með-
alstarfstími ráðherraritara geti
orðið um lVi—2 ár. Er ekki með
þessari skipan verið að ýta undir
ástæðulausa tortryggini í garð
embættismanna? Hið pólitíska
vald er ekki algott, og embættis-
menn eru ekki alvondir. Er ráð-
herra greiði gerður með því að fá
upp að hlið sér valdamikinn póli-
tískan embættismann? Er hag-
ræðingar- og sparnaðarstefnunni
vel borgið með þessu? Ég hef ekki
trú á því.
Þjarmað að starfsfólki
Róttækustu breytingartillögur
nefndarinnar lúta að kjörum
starfsmanna og allar virðast þær
ganga í eina átt, þ.e. að rýra rétt-
arstöðu starfsmanna. Það ætti að
vera óþarfi að hafa mörg orð um
þennan þátt, jafnaugljóst og það
hýtur að vera, að samtök launþega
láti til sín heyra. Helstu atriðin í
tillögunum eru þessi:
a) Afturvirkt afnám æviráðningar.
Eins og áður segir má deila um
réttmæti æviráðningar, en sam-
kvæmt minni réttlætisvitund er
það siðferðilega rangt að svipta
mann starfi, sem hann hefur verið
skipaður eða ráðinn til á þeim for-
sendum að hann fengi að sinna því
fram að ákveðnum aldri, meðan
hann heldur starfskröftum og
gegnir starfinu óaðfinnanlega.
Sumir telja, að þetta ákvæði fengi
ekki staðist samkvæmt stjórn-
arskránni, en ekki skal neitt full-
yrt um það hér. Það segir að vísu í
tillögunum um embættismann, er
þannig stendur á um, að hann
skuli eiga forgangsrétt „eftir þvi
sem aðstæður leyfa“ til að gegna
áfram störfum í Stjórnarráði, en
þá með tímabundinni ráðningu.
b) Afnám samningsréttar. í drögum
að fylgifrumvarpi gerir stjórn-
kerfisnefnd ráð fyrir, að framveg-
is verði launakjör allra embætt-
ismanna í Stjórnarráði ákveðin af
Kjaradómi.
c) 12 ára reglan (brottrekstrarregl-
an). Þessi óvenjulega og ómann-
eskjulega regla hefur þegar verið
kynnt og þá einkum rætt um
ókosti hennar fyrir Stjórnarráðið
sjálft. Slík regla á sérlega illa við
íslenskar aðstæður, en ætti
kannski betur við i samfélögum
stórþjóðanna, t.d. í Bandaríkjun-
um. Til þess að hún gæti orðið
framkvæmanleg, þyrfti væntan-
lega að koma svipaðri reglu á víð-
ar á vinnumarkaðnum, a.m.k. á
vegum hins opinbera. Hvað gerist
svo eftir 12 árin? Vitanlega er
engin trygging fyrir því, að starfs-
maðurinn fái starf hjá öðru ráðu-
neyti eða ríkinu yfirleitt. Og hann
kann að hafa sérhæft sig svo í
starfi sínu fyrir ríkið, að honum
reynist erfitt að fá starf við sitt
hæfi annars staðar eða nýta þekk-
ingu sína og reynslu í öðru starfi.
Óljóst er einnig, hvað verður um
lifeyrisréttindi. Og síðan má
spyrja: Hvernig fer ríkið að, ef það
fær engan sérfræðing á þröngu
sérsviði jafnhæfan þeim. sem
verður að láta af störfum? Á þá að
senda nýjan mann til náms á
kostnað ríkisins eða ráða hinn
eldri með heimild í sérstökum lög-
um (bráðabirgðalögum)?
Lokaorð
Ég vil aðeins segja eitt að lok-
um: Þið sem ráðið málum okkar
þegnanna, kynnið ykur vel tillögur
stjórnkerfisnefndar, áður en þið
leggið blessun ykkar yfir þær. Ég
held, að það muni duga.
Jónttan Pónnundsson er prófessor
rið lagadeild Hískóla íslands.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ÖNNU BJARNADÓTTUR
Utanríkisráðherrarnir Shultz og Gromyko eftir viðræðurnar í Genf.
Ánægja ríkir eftir
viðræðurnar í Genf
BANDARÍKJAMENN og Sovétmenn komu til Genfar á sunnudag í þeim
tilgangi að finna leið til að hefja afvopnunarviðræður á ný. Það tókst eftir
fimmtán klukkustunda fundahöld 7. og 8. janúar. Utanríkisráðherrar
stórveldanna komu sér saman um að skipta viðræðunum í þrjá hluta og
láta undirmenn sína ræða takmörkun langdrægra kjarnorkuflauga, með-
aldrægra eldflauga og geimvopna á jörðu og úti í geimnum. Staður og
stund viðræðnanna verður ákveðinn innan eins mánaðar.
George P. Shultz, utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna,
sagði að framtiðin ein gæti skor-
ið úr um hverju verði áorkað í
afvopnunarviðræðunum, en í
sameiginlegri yfirlýsingu stór-
veldanna eftir fundinn sagði að
viðræðurnar „ættu að leiða að
algjörri útrýmingu kjarnorku-
vopna alls staðar".
Ánægja ríkti í herbúðum
Bandaríkjamanna eftir fundinn.
Algeru fréttasvelti lauk þegar
Shultz las sameiginlega yfirlýs-
ingu stórveldanna og svaraði
spurningum fréttamanna
skömmu fyrir miðnætti á þriðju-
dagskvöld. Hann sagði að við-
ræðurnar hefðu verið „harðar og
opinskáar" og Bandaríkjamenn
myndu setjast að samningaborði
með Sovétmönnum með jákvæðu
en raunsæju hugarfari. Robert
McFarlane, öryggismálaráðgjafi
Bandarikjaforseta, sagði i sam-
tali eftir fundinn að yfirlýsing
stórveldanna sýndi hvaða
árangri samningamenn í Genf
hefðu náð. „Það sem þar stendur
er það sem við fengum áorkað,"
sagði hann.
Richard Perle, aðstoðarvarna-
málaráðherra, þykir einna harð-
astur i afstöðu sinni til Sov-
étmanna af ráðamönnum i
Washington. Hann sagði frétta-
ritara Morgunblaðsins eftir
fundinn að persónulega væri
hann ánægður með niðurstöðu
hans. „Við verðum að ræða um
takmörkun langdrægra og með-
aldrægra kjarnorkuvopna við
Sovétmenn,“ sagði hann. „Við-
ræður hafa nú lengi legið niðri
og ég er feginn að þær munu
hefjast á ný.“
Richard Burt, aðstoðarutan-
ríkisráðherra, er oft á öndverð-
um meiði við Perle. Hann var þó
einnig ánægður með niðurstöðu
fundanna í Genf og brá á leik í
lyftunni á hótelinu rétt áður en
lyftuhurðin lokaðist eftir siðasta
fund utanríkisráðherranna og
hélt tveimur fingrum fyrir aftan
höfuðið á Perle nógu lengi fyrir
ljósmyndara Time-timaritsins
til að ná mynd af aðstoðarvarna-
málaráðherranum með „asna-
eyru“.
Tvær kenningar heyrðust um
fréttaleysið af fundunum meðan
þeir stóðu yfir. öllum er ljóst að
samningaviðræður verða að fara
fram með stökustu leynd, en
Bandaríkjamenn eru þekktir
fyrir að leka einhverju út af
fundum, eða að minnsta kosti
segja að ekkert sé að frétta, með
miklu írafári. Önnur kenningin
var að þeir vildu sýna Sovét-
mönnum að þeim væri alvara að
tryggja árangursrikar samn-
ingaviðræður og hefðu það mikið
vald yfir sínum mönnum að þeir
gætu látið þá þegja þegar þörf
væri á. Hin kenningin var að svo
mikið ósamkomulag rikti innan
bandarísku sendinefndarinnar
um stefnuna, sem bæri að taka í
viðræðunum, að algjör þögn
væri bráðnauðsynleg til að eitra
ekki andrúmsloftið.
Sovéskir blaðamenn i Genf
voru himinlifandi yfir fundinum
og töldu hann mjög árangursrík-
an. Bandarikjamenn sögðu að
það hefði verið mjög tvísýnt
fram á síðustu stundu hvort
Andrei Gromyko, utanríkisráð-
herra Sovétríkjanna, myndi fall-
ast á sameiginlega yfirlýsingu
stórveldanna. Síðasti fundur
ráðherranna á þriðjudag dróst
mjög á langinn þegar kom að þvi
að semja um endanlegt orðalag
yfirlýsingarinnar, en talsmaður
Sovétmanna sagðist ánægður
með hana eftir fundinn. Hann
sagði að Sovétmenn hefðu sæst á
að hefja nýjar afvopnunarvið-
ræður í nóvember og fundur
utanríkisráðherranna í Genf
hefði verið fyrsta skrefið í þá
átt. Hann tók fram að fyrri
samningaviðræður væru ekki að
hefjast að nýju, heldur væru al-
veg nýjar viðræður að fara af
stað. „Bandaríkjamenn kipptu
grundvellinum undan gömlu við-
ræðunum með algerlega óað-
gengilegum tillögum," sagði
hann. Sovétmenn dróu sig út úr
START-samningaviðræðum
stórveldanna og samningavið-
ræðum þeirra um meðaldrægar
kjarnorkuflaugar í Genf í nóv-
ember 1983.
Hugmyndir Reagans um nýtt
geimvarnarkerfi gegn langdræg-
um kjarnorkuvopnum, svokall-
aðar „stjörnustríðs-hugmyndir",
vöfðust lengi fyrir samninga-
mönnum í Genf. Bandaríkja-
stjórn er harðákveðin að halda
rannsóknunum áfram og Sov-
étmenn féllust á að ræða geim-
vopn í fyrirhuguðum afvopnun-
arviðræðum. Bandaríkjamenn
fullyrða að rannsóknirnar séu
innan ramma samninga stór-
veldanna um eldflaugavarnar-
kerfi, en segja að Sovétmenn
hafi hins vegar þegar brotið
þann samning, sem kallaður er
ABM-samningurinn.
Samkomulag stórveldanna
hefur farið síversnandi undan-
farin tíu ár, eða síðan Banda-
ríkjamenn urðu fyrir sárum
vonbrigðum með Sovétmenn eft-
ir góðar vonir um árangur af
detente(slökunar)-stefnu Rich-
ard Nixon, fv. forseta, og Henry
Kissinger, fv. utanríkisráðherra.
Umsvif Sovétmanna í Afríku á
síðasta áratug, innrásin í Afgan-
istan og árásin á kóresku far-
þegaþotuna juku spennuna milli
stórveldanna og vopnakapp-
hlaupið jókst eftir kjör Ronald
Reagan fyrir fjórum árum.
Hann er nú að hefja sitt annað
og síðara kjörtímabil. Líkur
þykja á að hann vilji verða kall-
aður „friðarforseti“ í banda-
rískri sögu eftir sinn dag og sé
nú að leggja grundvöllinn að því.
„Forsetinn trúir í alvöru að stór-
veldin geti útrýmt kjarnorku-
vopnum af jörðinni," sagði hátt-
settur embættismaður í banda-
ríska utanríkisráðuneytinu á
þriðjudagskvöld. „Ég veit að
hann gerir það, ég hef unnið með
honum og skrifað ræður fyrir
hann,“ bætti embættismaðurinn
við þegar hann sá vantrú í svip
manna í kringum sig.
Fundurinn i Genf er ekki eina
vísbendingin um að stórveldin
séu reiðubúin að reyna að bæta
andrúmsloftið sín á milli. Sendi-
nefnd úr bandaríska viðskipta-
ráðuneytinu var í Moskvu þessa
sömu daga og hélt fund til að
athuga hvort samningaviðræður
á sviði viðskiptamála séu hugs-
anlegar og framkvæmanlegar.
Nokkur von virðist því um að ís-
kalt andrúmsloftið í sambúð
stórveldanna fari aðeins að
hlýna á næstu mánuðum og var
fundurinn í Genf ákveðið skref 1
þá átt.
Anna Bjarnadóttir er fréttaritari Morg-
unbladsins í Genf.