Morgunblaðið - 18.01.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. JANÚAR 1985
Faedd 18. september 1895
Diin 3. janúar 1985
Síminn hringir klukkan sjö að
morgni 3. janúar 1985, það er verið
að tilkynna mér að Vigdís Jóns-
dóttir, móðursystir mín, hafi lát-
ist að Hrafnistu þá fyrir tæpum
tveimur tímum. Við slíka fregn
kippist maður við og mann setur
hljóðan. Það er eins og maður viti
ekki að dauðinn sé til fyrr en það
snertir mann sjálfan. Þetta er víst
ein af þessum eigingjörnu mann-
legu fylgjum.
Vigdis eða Dísa, eins og hún var
kölluð af flestum sem hana
þekktu, var fædd á Skarði á Snæ-
fjallaströnd 18. september 1895
dóttir hjónanna Jóns Egilssonar,
fæddur 1855, og Kristínar Matthí-
asdóttur, fædd 4. maí 1862. Dísa
var ein af þrettán systkinum,
þremur stúlkum og tíu drengjum.
Nú er eitt systkinanna eftir á lífi
Helga María, sem á heima á Laug-
arholti í Nauteyrarhreppi og er
móðir þess sem þetta skrifar.
Þegar Dísa var fjögurra ára
gömul fluttist fjölskyldan að Hlíð-
arhúsum, sem er næsti bær við
Skarð. Þar fæddust þrír yngstu
synirnir, Jakob, ólafur Ásgrímur
og Guðjón Arnór, sem var yngstur
fæddur 15. júlí 1904. Guðrún var
hins vegar elst, fædd 14. desember
1884. Þannig að munnarnir voru
margir á því heimili, því að auki
voru oftast tvö og þrjú gamal-
menni á heimilinu í skjóli þeirra
Kristinar og Jóns. Hér þurfti því
að halda vel á spöðunum en þarna
hjálpaði til hversu heimilisfaðir-
inn var með afbrigðum fjölhæfur
maður og duglegur og ekki lét hús-
móðirin sitt eftir liggja. Á þessum
bernskuárum Dísu var mjög fjöl-
mennt á Snæfjallaströnd og
stunduðu menn jöfnum höndum
sjósókn og landbúnaðarstörf. All-
an þann tíma, sem þau Kristín og
Jón bjuggu á Snæfjallaströnd var
Jón með eiginn bát, sem hann
stundaði sjóróðra á til að afla
fanga úr gullkistunni ísafjarð-
ardjúpi. Hásetarnir voru synirnir
um leið og þeir gátu gengið
óstuddir því snemma gátu þeir
farið að rétta hjálparhönd. Þá
kom það í hlut húsmóðurinnar að
gæta bús og barna, sem var ærið
mikið verk á stóru heimili eins og
æskuheimili Dísu var. Mun Guð-
rún, sem var elst þeirra systkina,
hafa verið stoð og stytta móður
sinnar og kom það mjög á hana að
sinna sínum yngri systkinum og
kom sér þá vel hversu fjölhæf hún
var en það skipti ekki máli hvort
henni var falið að leiðbeina þeim
að vinna hin daglegu störf bæði
úti og inni eða þá að hún fór í að
kenna þeim að lesa, kenna þeim
ljóð og þjóðleg fræði. Þessa þekk-
ingu hafði hún numið við móður
og föður kné og stóð hún því við
hlið foreldra sinna við að fræða
hin yngri. Guðrún kunni alla
Passíusálmana og lög við þá auk
mikils fjölda sálma og söng hún
þá, enda var hún bæði söngetsk og
lagviss. Við þessar aðstæður lærði
Dísa auk Passíusálmanna, sem
var talinn sjálfsagður hlutur,
fjöldann allan af kvæðum, rímur
upp á tugi erinda svo og sögur og
sagnir, sem virtust vera óþrjót-
andi. Þær voru ekki fáar vísurnar
sem Dísa fór með fyrir mig allt
fram á síðasta dag. Hún fór með
þetta svo létt og hiklaust og af svo
rnikilli innlifun og þekkingu á efn-
inu að maður fylltist hrifningu á
að hlýða. Hún opnaði svið fyrir
mann, sem var áður hulið. Slíkri
frásagnarlist gleymir maður aldr-
ei. Það er því ekki að undra þótt
fræðimenn frá Háskóla íslands,
sem fregnað höfðu um kunnáttu
Dísu á þessu sviði, kæmu til henn-
ar til að forða þessum perlum frá
gleymsku og glötun, en þetta
geymdi hún allt í sinum huga.
Allt hvað snerti heimilisstörf,
handavinnu og þess háttar lék í
höndunum á Dísu. Hún vann við
útsaum, við að hekla og prjóna
fram til þess að hún veiktist í sl.
mánuði. Mesta athygli vöktu
myndir alls konar, sem hún saum-
aði svo og annar klæðnaður sem
hún heklaði og prjónaði, þetta
voru listaverk, þó var sjónin farin
að há henni einkum hin síðari ár.
Við skulum líta til baka til ár-
anna um aldamótin og sjá mynd
af einni skólastofunni, sem þessi
kona, sem við erum að kveðja í
dag, sótti hluta af sínu námi, sem
varð henni svona haldgott.
Við sjáum fyrir okkur lágan og
lítinn bæ undir klettahlíð á Snæ-
fjallaströnd. Það er stormur og
snjókoma þannig að litli bærinn
er að hluta til kaffærður í snjó og
gluggar þaktir hrími og snjó. Ekki
gefur á sjó og ekki er hægt að
halda búfé til beitar. Inni í þessum
heimili Dísu að geta þess ekki að
faðir Dísu mun hafa tekið á móti
nokkrum af börnum sínum er þau
fæddust og skildi á milli móður og
barns og allt tókst þetta vel. Eitt
sinn voru þær systurnar Dísa og
Helga að leika sér úti á túni á
sólríkum sumardegi, að þá vildi
það til að Helga datt og fór úr liði
um olnboga. Þá kippti faðir þeirra
í liðinn og allt fór vel með sig.
Þannig var þetta í þann tíma,
menn urðu að bjarga sér, sama
hvað að höndum bar, það var ann-
aðhvort að duga eða drepast. Dísu
og öllum systkinum hennar bar
saman um það að þau minnist
þess ekki að fæði eða klæði hafi
skort á heimili þeirra, þau hafi
alltaf haft nægjanlegt að borða og
nægjanlegt af hlýjum fötum.
Þau hjónin Kristín og Jón Eg-
ilsson voru mjög vel liðin af sínum
nágrönnum og samtíðarmönnum
og hef ég fregnað af kunnugum og
óskyldum aðilum að þau hafi oft
miðlað til annarra af því sem þau
höfðu bæði mat og klæði þrátt
fyrir þeirra stóra heimili, sem
fyrir þurfti að sjá. Sama mun hafa
verið að segja um afa Dísu, Egil
Þorgrímsson, hann mun hafa ver-
ið vel virtur af sínum sveitungum.
Þessu til staðfestu vil ég benda á
vísu sem Anika Magnúsdóttir
ömmusystir Dísu í móðurætt kvað
en hún er svona: Enn á Skarði Eg-
ill býr — er af þjóðum metinn —
þessi frægi þorna týr — Þorgrími
er getinn. Anika var góður hag-
yrðingur og er vísa þessi ein af
mörgum í heilum ljóðabálki, sem
hún orti um búendur í Snæfjalla-
hreppi upp úr miðri 19. öld. Fátt
eitt af hennar kveðskap er til en
þó mun eitthvað hafa varðveist
frá manni itl manns. Kristín móð-
ir Dísu var hagmælt þó lítið hafi
varðveist eftir hana. Það er því
ekki að undra þó vísan og kveð-
skapurinn hafi verið lífæð þessa
fólks, sem aldrei fraus, sást það
best á Dísu. Lengi býr að fyrstu
gerð segir máltækið og naut Dísa
frænka þeirrar þekkingar sem
hún hlaut á menningarheimili for-
eldra sinna á Skarði og Hlíðar-
húsum alla ævi.
Dísa er komin langt á 10. ár
þegar foreldrar hennar fluttu frá
Hlíðarhúsum að Hraundal í Naut-
eyrarhreppi. Elstu synirnir urðu
þó eftir á Snæfjallaströnd enda þá
komnir yfir tvítugt. Vorið eftir
mun Dísa hafa farið í vist að
Laugalandi i sömu sveit til þeirra
Kristjáns Ólafssonar og Valgerðar
Þorvaldsdóttur, en Valgerður var
ráðskona hjá Kristjáni, sem var
þá orðinn ekkjumaður. Það má því
með sanni segja að hin harða
lífsbarátta hafi byrjað snemma
hjá Dísu frænku minni. Kristín
Vigdís Jóns-
dóttir — Minning
bæ sitja hjónin Kristín Matthí-
asdóttir og Jón Egilsson, hjá þeim
er stór hópur barna þeirra, sum
nýfædd önnur eru komin yfir
fermingu, eru á milli fermingar og
tvítugs, þarna sitja og nokkur
gamalmenni, sem fá að njóta ell-
innar í skjóli þeirra hjóna, þ.e. á
annan tug manna. Heimilisfaðir-
inn er að vefa efni í klæði, en hann
er vinsæll og vandaður vefari, sem
vefur ekki einungis fyrir sig held-
ur sína nágranna einnig. Hitt
fólkið er að spinna, prjóna, þæfa,
sauma skó, búa til skó, hnýta
tauma, flétta reipi og tóg og ým-
islegt annað. Þetta fólk situr ekki
þegjandi. Nei það er að kveða rím-
ur, það er að kveðast á, það er að
syngja sálma og ljóð, húsráðend-
urnir leiða sönginn eða þá einhver
af elstu systkinunum, sem lengra
eru komin í náminu. Þarna fór
ekki fram þurrt og dautt nám,
heldur nám bundið lífi og starfi,
þarna var enginn námsleiði, þarna
þyrsti nemendurna í fróðleik.
Sá fróðleikur, sem fæst við slík-
ar kringumstæður, fer ekki inn
um annað eyrað og út um hitt,
heldur greypist þetta inn í innstu
hugarfylgsni og er þar og fer aldr-
ei úr minni þess er nemur.
Dísa sagði mér eitt sinn frá því
að faðir hennar hafi ofið efni í
kjóla á þær systurnar, hann óf
þetta úr alla vega litum tvisti, hún
sagðist aldrei gleyma hversu fal-
legir þeir voru. Það var gaman að
horfa á hana Dísu segja frá þessu
og öðru frá hennar bernskuheim-
ili, svipbrigðin og áherslurnar
voru svo sérstakar, þetta var
greinilega hennar vor og þarna
leið henni vel, þó bærinn væri ekki
stór eða höll glysi skreytt. Ekki
verður svo horfið frá því að segja
frá þessu menningar- og æsku-
t
Faöir okkar,
ÓSKAR SÓLBERGS,
veröur jarösunginn frá Dómkirkjunni, föstudaginn 18. janúar kl.
15.00.
Birna Óskarsdóttir,
örn Óskarsson,
Rós Óskarsdóttir,
Ásdfs Óskarsdóttir,
Ævar Óskarsson.
t
Frænka okkar,
VIKTORÍA SIGRÍÐUR ÓLAFSDÓTTIR
frá Strönd,
veröur jarösungin frá Stokkseyrarkirkju laugardaginn 19. janúar
kl. 13.30.
Elfn Sigurgeirsdóttir,
Jóna Sigurgeirsdóttir,
Ólafur Gfslason.
t
Frændi okkar,
GÍSLI SIGURÐSSON
frá Hjaróarbóli,
sem lóst þann 11. þ.m. veröur jarösunginnfrá Akraneskirkju laugar-
daginn 19. janúar nk. kl. 11.30.
Blóm eru vinsamlegast afþökkuö en þeim sem vildu minnast hins
látna er bent á liknarstofnanir.
Aóstandendur.
t
Móöir okkar, tengdamóöir, amma og vínur,
HALLDÓRA JAKOBSDÓTTIR,
kaupkona,
Marargötu 7,
veröurjarösunginfráGaröakirkjuföstudaginn 18. janúarkl. 14.00.
Blóm vinsamlega afþökkuö, en þeim sem vilja minnast hennar er
bent á líknarstofnanir.
Ólöf Helga Benónýsdóttir, Ásgrfmur Ásgeirsson,
Hjördfs Halldóra Benónýsdóttir, Höróur Lorange,
Magnús Guójónsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
Fósturmóöir min, t
VIKTORÍA KRISTINSDÓTTIR,
Sólheimum 23,
er látin. Fyrir hönd ættingja. Guórún Ákadóttir.
t
BJÖRGVIN INGI ÓLAFSSON
fyrrv. slökkvilióamaöur
veröur jarösunginn frá Fossvogskirkju i dag kl. 10.30.
Kristln Björgvinsdóttir,
Ólafur Björgvinsson,
Björgvin Björgvinsson,
Linda Lee Dupuis.
móðir hennar fylgdi henni í vist-
ina og kvaddi þessa duglegu og
elskulegu dóttur sína með þessu
ljóði: Vertu falin voldugum — við-
urskilin trega — hæstum guði á
himninum — hér og eilíflega. —
Hann þig verndi í hættu og þraut
— hann þig styrki og blessi —
hann þig leiði á lífsins braut —
ljúf er ósk mín þessi.
Á Laugalandi var Dísa að mestu
leyti fram að fermingu. Þar var
henni falið að vinna flest störf,
sem konum var falið að vinna á
sveitaheimilum í þá daga, það lið-
tæk var stúlkan, en þá mun m.a.
hafa verið á annað hundrað áa í
kvíum á Laugalandi, þannig að
það segir sitt hvað gera þurfti. Á
þessum árum var á Laugalandi
Etilríður Pálsdóttir. Haustið 1908
lagðist hún á sæng til að ala barn.
Ráðskonan á heimilinu, Valgerður
Þorvaldsdóttir, hugðist taka á
móti barninu og vinna það verk
eins og önnur er til féllu á heimil-
inu. Það var dimmt í baðstofunni
á Laugalandi og taldi Valgerður
sér þörf á að hafa ljós til þess að
geta sinnt þessu starfi sem skyldi,
kallaði hún þá Dísu til, sér til að-
stoðar, þá 13 ára gamla, og bað
hana að halda á olíutýrunni. Um
leið og hún var sett inn í þetta
embætti þá fékk hún þá skipun að
passa að ekki slokknaði á týrunni
á meðan að skilið væri á milli
móður og barns. Það barn sem
þarna var í heiminn borið við
þessar aðstæður var skáldið
Steinn Steinarr. Ekki vissi Dísa
annað en að móður og syni heils-
aðist vel eftir þetta.
Eftir fermingu fór Dísa að
vinna á ýmsum stöðum í Djúpinu,
ýmist í vist úti í sjávarplássunum
við utanvert Djúpið eða í kaupa-
vinnu í inn-Djúpinu. Ekki verður
hjá því komist að lýsa einu atviki
af mörgum, sem fyrir hana kom á
þessum árum, en það lýsir nokkuð
skapferli Dísu frænku. Hún var
við engjaheyskap og var við að
raka rennblautt stararengi þannig
að draga þurfttheyið upp úr vatn-
inu. Hún var með annarri stúlku á
svipuðum aldri. Þetta var kald-
samt og erfitt verk enda ekki
hlífðarfötin til að skýla sér með.
Dísu fannst sér nóg boðið, hætti
að raka, lagði hrífuna á öxl sér og
gekk heim til húsbónda síns, en
hér var um talsvert drjúgan
spotta að ræða. Hún var komin í
verkfall ein síns liðs með hrífuna
sem kröfuspjald 18 ára unglingur,
sem ekki átti margra kosta völ um
vinnu frekar en aðrir á þeim tíma,
það þurfti kjark til. Krafa sú sem
hún setti fram við húsbónda sinn
var sú að annaðhvort færi hún úr
vinnunni eða þá að henni yrði
veittur aðstoðarmaður til að
draga heyið upp úr bleytunni.
Húsbóndinn sem var sanngjarn og
réttsýnn maður tók strax þann
kostinn að láta hana hafa aðstoð-
armann. Dísa hafði unnið sigur.
Dísa sagði að henni hafi alltaf
þótt vænt um þennan húsbónda
sinn síðan. Þessi saga þykir ef til
vill ekki merkileg, en ef litið er á
allar aðstæður þá hefðu ekki
margir þorað að gera þetta. Sagan
sýnir að Dísa var ein af þeim sem
gerði rétt, en þoldi ekki órétt, hún
var hrein og bein og hikaði ekki
við að láta skoðanir sinar i Ijós. í
sambandi við þetta kemur mér í
hug vísa, sem Dísa fór með fyrir
mig en hún var kveðin til móður-
systur hennar, Guðmundínu
Matthiasdóttur, þegar hún varð 80
ára en vísan er svona og gæti al-
veg eins átt við Dísu:
Hjá þér fannst ei háð né kals —
hreinum fylgir línum — mjög er
lygi flærð og fals — fjarri huga
þinum.
Á árinu 1918 réðst Disa til Þor-
steins Ólafssonar, sem þá var orð-
inn ekkjumaður með þrjú börn,
það yngsta á sjötta árinu, Hjalta.
Þorsteinn varð svo hennar lífs-
förunautur þar til hann dó 1939.
Fyrst bjuggu þau á ýmsum bæjum
við inn-Djúpið. Árið 1927 tóku þau
Dísa og Þorsteinn Viggó Guð-
mundsson, bifreiðastjóra i
Reykjavík, i fóstur, hann var þá á
1. ári. Viggó var sonur vinkonu
Dísu, Hallberu Hannesdóttur, og
Guðmundar Torfasonar. Þær
Hallbera og Dísa voru alla tið
miklar vinkonur og áttu margar