Morgunblaðið - 16.05.1985, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 1985
37
; hlut-
íga
fyrir, er orðið bærilega ljóst
hvernig það er vaxið. Samkvæmt
bandarískum lögum getur enginn
nema forsetinn ákveðið tilfærslu á
kjarnavopnum, hvað þá heldur
beitingu þeirra. Þvi útbýr yfirher-
stjórn Bandaríkjanna á ári hverju
skrá um þær viðbúnaðarráðstaf-
anir, sem hún hyggst óska að for-
setinn heimili á hættutímum.
Meðal þeirra er dreifing djúp-
sprengna með kjarnahleðslum til
stöðva þar sem Orion-kafbátaleit-
arflugvélar skulu hafa aðsetur.
Rækilegast hefur verið um mál
þetta fjallað í Kanada, svo mér sé
kunnugt um. Fyrir liggur að
hvorki kanadískum ráðherrum né
yfirstjórn kanadíska heraflans
var kunnugt um áform bandarísku
herstjórnarinnar.
{ umræðum manna á meðal um
kjarnadjúpsprengjurnar var al-
gengt að heyra þetta viðkvæði: Við
hverju bjuggust menn? Dettur
nokkrum í hug að við tslendingar
verðum spurðir hvaða vopn eru
flutt til landsins ef til alvörunnar
kemur?
Hér er að minni hyggju einkum
tvenns að gæta. Annað er trúverð-
ugleiki yfirlýstrar stefnu ís-
lenskra stjórnvalda. Hitt er áhrif-
in af kjarnorkusprengingum í höf-
unum.
Sjálfstæð stefna og
starfshættir
Hlutverk íslands gagnvart friði
í heiminum við ríkjandi aðstæður
er að mínum dómi framar öðru, að
sýna í verki að smá þjóð og van-
megna til hernaðar vill halda uppi
og getur haldið uppi sjálfstæðri
stefnu og starfsháttum í eigin
málum, eins þótt hún sé í banda-
lagi við stórveldi og háð því um
varnir. Munurinn á hernaðar-
bandalögunum tveim, sem mynd-
uðust eftir heimsstyrjöldina síð-
ari, er fyrst og fremst sá, að í Atl-
antshafsbandalaginu ríkir sjálfs-
ákvörðunarréttur þjóða en f
Varsjárbandalaginu skipar for-
usturíkið málum að vild sinni,
með valdbeitingu ef svo býður við
að horfa. Vonir um friðvænlegri
heim eru meðal annars tengdar
því að þessi munur sé áfram skýr
og greinilegur.
Fámennasta þjóðin í Atlants-
hafsbandalaginu hefur ekki sist
því hlutverki að gegna, að haga
svo málum að til þess bærir full-
trúar hennar meti sjálfir varnar-
þarfir og ákveði hernaðarviðbún-
að í landinu, og öllum sé það Ijóst.
Þetta á sérstaklega við á hættu-
tímum.
Það er rangt mat að eðli banda-
lags íslands og Bandaríkjanna sé
þannig, að íslendingar séu ofur-
seldir vilja stórveldisins sem tekið
hefur að sér varnir landsins. Ann-
að mál er, að fram til þessa hafa
íslendingar ekki sinnt því sem
skyldi, að fylgjast með framvindu
hervarna og hafa þar hönd í
bagga.
Á þessu er smátt og smátt að
verða breyting, sem ég tel til batn-
aðar. Verið er að efla þá stofnun
stjórnkerfisins sem um varnarmál
fjallar. Öryggismálanefnd vinnur
gagnlegt starf.
Það sem á skortir, en hlýtur að
koma, er mannafli undir íslenskri
stjórn, sem fylgist að staðaldri
eins og þurfa þykir með varnar-
viðbúnaðinum í framkvæmd, með
það fyrir augum að íslendingar
geti við breyttar aðstæður í heim-
inum séð sjálfir um þá hlið mála.
Því aðeins að þetta sé gert, má
öllum vera ljóst, og engum betur
en bandamönnum okkar, að ís-
lendingum er alvara að tryggja að
sjálfsákvörðunarréttur þeirra sé
virtur og honum framfylgt. Og um
leið hyrfi uppgjafartónninn hjá
sumum landsmönnum, sú ranga
skoðun að við séum ósjálfbjarga
og öðrum ofurseldir um viðbúnað
til að tryggja öryggi lands og þjóð-
ar.
Nú verður sjálfsagt spurt, hvort
ég sé að leggja til að stofnaður
verði íslenskur her. Nöfn skipta
hér engu máli, hlutverkið öllu.
Óhugsandi er að íslendingar komi
sér upp herafla nákvæmlega í
þeirri mynd sem tíðkast í flestum
löndum öðrum. En við verðum að
finna eigin ráð og leiðir til að
sinna óhjákvæmilegum öryggis-
þörfum þjóðarinnar, í bráð til að
fylgjast með því sem annað ríki
gerir í okkar nafni, í lengd til að
geta staðið á eigin fótum í örygg-
isefnum.
Starfsemi íslendinga af því tagi,
sem ég hef rissað hér upp i fáum
dráttum, er meðal annars til þess
fallin að girða fyrir að til landsins
séu flutt í óleyfi vopn sem gætu
eitrað hafið umhverfis okkur.
Robert Falls aðmíráll, yfirmaður
herráðs Kanada í lok síðasta ára-
tugar og síðan formaður hermála-
nefndar Atlantshafsbandalagsins
þangað til í hitteðfyrra, lýsti
djúpsprengjum með kjarnahleðslu
í blaðaviðtali í janúar í vetur.
Honum fórust svo orð:
„Þessu vopni yrði aðeins beitt
sem síðasta úrræði, ef kafbátur
reyndist of hraðskreiður, of djúpt
í hafinu eða svo hljóðlátur, að ekki
yrði náð til hans með tundur-
skeyti.
Ég tel sjálfur að þetta sé vopn
af lélegasta tagi. Menn verða að
ganga rækilega úr skugga um að
engin skip frá þeim sjálfum séu
neinstaðar nálægt ... Og hafi því
einu sinni verið beitt, er búið að
grugga sjóinn um langa framtíð".
Geti íslendingar eitthvað lagt af
mörkum til að draga úr líkum á að
Norður-Atlantshaf verði gert
geislavirkt, ber þeim tvímælalaust
að sinna því verkefni eftir fremsta
megni. Ráðið til þess er að fylgjast
sem best með framvindu í lofti og
í legi umhverfis landið og nota að-
stöðu sem fyrir hendi er til að
hafa áhrif á viðbúnað og áform
þeirra sem þar hafa hernaðar-
legra hagsmuna að gæta.
Hötundur er bladaMltrúi ríkis-
stjórnarinnar og íyrrrerandi ráö-
herra. Hann flutti þetta erindi 12.
maí á fundi sem Kauði kross ís-
lands efndi til undir fTirskriftinni:
Friður — stund milli stríða eða
raranlegt ástand?
\
Morgunblaðiö/Sig.Sigm.
Jarðborinn Ýmir við bonin á Flúð-
um.
Uppi eru hugmyndir um að leiða
heitt vatn á bæi, bæði í svokölluðu
Unnarholtshverfi, gegnum Lang-
holtshverfi, og yrði sú leiðsla 7—8
kílómetra löng. Einnig eru uppi
hugmyndir um að leiða vatn aust-
ur fyrir Stóru-Laxá í bæina Lax-
árdal og Skáldabúðir í Gnúpverja-
hreppi.
t vor var einnig borað við bæinn
Kotlaugar og komu þar upp um 4
sekúndulítrar af um 100 gráðu
heitu vatni. Sú hola var 180 metra
djúp. Þarna var jarðhiti nýttur
áður og fékkst hann með því að
grafa í jörðina með handverkfær-
um. Bændur að Skipholti I og II
stóðu einnig að þessari borun.
AF ERLENDUM
- eftir RICHARD D. LAMM
VETTVANGI
NEYÐARHJÁLP
MEÐ SKILYRÐUM
George Bernard Shaw sagði eitthvað á þá leið að öll mikil sannindi
væru í upphafi álitin guðlasL Með þá kenningu í huga ber ég fram
guðlast: Bandaríkin ættu ekki að veita neinum þeim ríkjum neyðarhjálp,
sem ekki eru reiðubúin að fallast á langtímaefnahagsumbætur og áætlan-
ir um takmarkanir á fólksfjölgun.
Þótt það nægi að „tilgangurinn sé góður“, verðum við einnig að „koma
að gagni“. Ég efast um að þjóð okkar — þrátt fyrir góðan ásetning —
komi að gagni með því einu að senda bráðabirgðaaðstoð til Eþíópíu eða
annarra þjóða þar sem svipað ástand ríkir. Því miður geta hvorki korn-
geymslur Bandaríkjanna né fjármunir haldið í við lýðræði hungursins,
hvort sem er í Eþíópíu eða annars staðar.
Ibúar Afríku eru nú 535 millj-
ónir. Ef fólksfjölgunin helzt
óbreytt bætast þar við 338 millj-
ónir munna að fæða á næstu 16
árum. Árið 2020 búa 1.200 millj-
ónir manna i þessum löndum,
sem ekki eru fær um að fæða 535
milljónir í dag. Afrískir bændur
verða að sjá 20 milljónum nýjum
munnum fyrir mat á ári, meðan
bandarískir bændur, sem ráða
yfir mun meiri fjármunum og
frjósamara landi, þurfa aðeins
að sjá tveimur milljónum nýrra
Bandaríkjamanna fyrir fæði.
Þótt framleiðsla okkar sé mikil
er útilokað að þjóð okkar geti
brauðfætt bæði nýja samborg-
ara okkar og nýja borgara þriðja
heimsins að auki.
Fyrr eða síðar verða ríki
þriðja heimsins að takast á við
mannfjölgunarvandamál sín.
Reynið að finna góða lausn á
vanda Bangladesh, blásnauðu
ríki með 96 milljónir íbúa á svip-
uðu landsvæði og Iowa-ríki (um
145 þús. km2): hver kona þar í
landi verður þunguð að meðal-
tali 14 sinnum; 60% kvennanna
eignast sjö eða fleiri börn. Eða
reynið að finna góða lausn á
vanda Egyptalands, sem árið
2000 verður að geta brauðfætt 60
milljónir íbúa af jarðræktar-
landi, sem dregst saman um 240
þúsund hektara á ári. Reynið að
draga upp boðlega mynd af
þriðja heiminum í heild þar sem
rúmlega 40% íbúa undir 16 ára
aldri búa í fátækt og fjölgar um
2—4% á ári. Ég spyr: Hvaða leið
á að fara til að bægja ógæfunni
frá?
Það er nú áætlað að íbúafjöldi
í Afríku sunnan Sahara þrefald-
ist á næstu 40 árum, en annars
staðar í heiminum verður einnig
mannfjölgun. Árið 2000 er áætl-
að að íbúum Evrópu hafi fjölgað
um 4,5%, íbúum Bandaríkjanna
um 14,5%, íbúum Mið- og Suð-
ur-Ameríku um 44,6%, íbúum
Afríku um 65,9%. Það er útilok-
að að framfleyta þessum fjölda,
jafnvel þótt við tækjum á okkur
að greiða erlenda framfærslu-
styrki í viðbót við okkar eigin
félagslegu aðstoð. Það er auð-
sætt að storkurinn flýgur sums
staðar hraðar en örlæti Banda-
ríkjanna.
Það verður að beina vilja
okkar til að hjálpa inn á raun-
hæfar og viðeigandi leiðir. Ef
Bandaríkin veita skammtíma-
aðstoð án þess að krefjast þess
AP/Slmamynd
Hungraö bam í hjálparbúðum í
Derudeib í Súdan.
að þjóðirnar sem hjálpina þiggja
geri langtímaráðstafanir til að
takmarka fólksfjölgun og komi á
umbótum í efnahagsmálum sín-
um erum við aðeins að kasta olíu
á eldinn. Það er rétt að vegna
þess hve menning okkar og
tunga eru frábrugðnar þeirra
getur verið erfitt að sannfæra
aðrar þjóðir um að takmörkun
fólksfjölgunar verði að vera einn
liður lausnarinnar, að efnahags-
þróun geti bætt afkomu þeirra.
En ef við ekki reynum að vinna
að langtímalausnum erum við
aðeins að viðhalda hringrás
hungursins. Við höldum aðeins
lifinu í þeim hungruðu nógu
lengi til að þeir geti eignast jafn
hungraða afkomendur.
Alan Gregg, þáverandi vara-
forseti Rockefeller-stofnunar-
innar, sem nú er látinn, sagði
eitt sinn að offjölgun mannkyns
væri krabbamein, og að hann
hafi aldrei heyrt að unnt væri að
lækna krabbamein með þvi að
ala það. Við verðum að ganga
hart eftir því að langtimalausnir
hafi verið undirbúnar áður en
við veitum aðstoð til að leysa
vandann i bili. Við verðum að
láta skynsemina ráða ferðinni
ekki síður en mannlegar tilfinn-
ingar.
Að því er Eþiópiu varðar er
vandamálið ekki aðeins tíma-
bundinn skortur á matvælum.
Stór landsvæði hafa lagzt i eyði.
í upphafi þessarar aldar þakti
gróður um 40% alls landsins; nú
sýna gervihnattamyndir að
gróðurinn þekur aðeins 4%.
Bandaríkin ættu að krefjast
„gagnkvæmrar ósérplægni" í
Éþiópiu og annars staðar. Ef
ekki tekst að draga úr fólksfjölg-
un, ef ekki er stuðlað að efna-
hagslegu sjálfstæði með umbót-
um, tekst okkur aðeins að marg-
falda fjölda hungraðra. Reyndar
hefur „tilgangurinn verið góður"
og við höfum ætlað okkur að
„koma að gagni“. En við höfum
valdið ógæfu. Við höfum dæmt
komandi kynslóðir til volæðis.
(Heimild: The New York Times)
Höfundurinn, Richard D. Lamm,
er demókrati og ríkisstjóri Colora-
do.
AP/Símamynd
Nokkrir flóttamannanna frá Ibnet-búðunum í Eþíópíu, sem stjórnvöld
skipuðu að hafa sig á brott þaðan í lok aprfl.
Sig. Sigm.
J