Morgunblaðið - 21.05.1985, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. MAÍ1985
35
yopnun eru
mvarnir
Dr. Christoph Bertram flytur ræhu í
Átthagasal Hótel Sögu.
Bandaríkjamenn hafa sagt við
evrópska bandamenn sína, að þeir
þurfi ekkert að óttast í þessu efni.
Unnt sé að smíða varnarkerfi
gegn eldflaugum sem dugi fyrir
Vestur-Evrópu. Bertram taldi, að
tæknilegir örðugleikar væru mun
meiri í þvi efni en gagnvart lang-
drægum eldflaugum. Auk þess
væri Evrópu ógnað af sprengju-
flugvélum, stýriflaugum og fall-
byssum sem nota mætti til að
skjóta kjarnorkukúlum. Aldrei
yrði unnt að verja Evrópu með
sambærilegum hætti og Bandarík-
in.
Hernaðarútgjöld geta ekki hald-
ið áfram að vaxa. Vestur-Þjóð-
verjar standa auk þess frammi
fyrir því, að vegna fólksfækkunar
verður erfitt fyrir þá að halda úti
500.000 manna herafla eftir 1990.
Þvert á fyrri yfirlýsingar Banda-
ríkjastjórnar verða hernaðarút-
gjöld Bandaríkjamanna ekki auk-
in á fjárlögum 1986. Þrátt fyrir
þetta heldur forsetinn fast við
þann ásetning sinn að fá stórar
fjárhæðir til rannsókna vegna
geimvarna. Hvaðan eiga þeir pen-
ingar að koma? Verður bandaríski
heraflinn í Evrópu skorinn niður
til að afla fjár fyrir geimvarnirn-
ar?
Christoph Bertram taldi, að til-
lögur Bandaríkjaforseta hefðu
þegar haft í för með sér neikvæðar
pólitiskar og herfræðilegar afleið-
ingar í Evrópu. Þeir sem verja til-
lögurnar í Evrópu nota ýmis rök. í
fyrsta lagi segja þeir, að Banda-
ríkjamenn ætli að fara sínu fram
hvað svo sem Evrópumenn segi og
því sé réttast að hafa þau not af
geimvarnaráætluninni sem kostur
er. í öðru lagi segja þeir að Sov-
étmenn séu með samskonar áform
á prjónunum. Bertram taldi, að
varnarkerfi Sovétmanna byggðist
ekki á tækjabúnaði i geimnum
heldur aðgerðum á jörðu niðri,
sem sumir teldu að vísu að væru i
ósamræmi við ABM-samninginn
milli Bandaríkjanna og Sovét-
manna um takmarkaðar varnir
gegn eldflaugaárás. í þriðja lagi
teldu menn, að Sovétmenn myndu
nota þetta mál til að reka fleyg á
milli Bandaríkjamanna og þjóða
Vestur-Evrópu, til að kljúfa
Atlantshafsbandalagið. En komist
menn að þeirri niðurstöðu, spurði
Bertram, að Sovétmenn hafi rétt
fyrir sér, þegar þeir vilja ræða
geimvarnir í afvopnunarviðræð-
um, er þá skynsamlegt að láta þá
skoðun víkja fyrir skilyrðislausum
stuðningi við sjónarmið
Bandaríkjastjórnar?
Hann taldi, að gagnrýni myndi
magnast í Evrópu, þegar það
kæmi skýrar í ljós en nú, að við-
ræðurnar í Genf væru gagnslaus-
ar á meðan Bandaríkjamenn
halda fast í þá skoðun, að þar
megi ekki ræða geimvarnir. Fyrir
Evrópumenn væri skynsamlegast
að krefjast þess, að staðið yrði við
ABM-samninginn, sem gerir ráð
fyrir því, að hvor aðili um sig eigi
varnareldflaugar á landi. Á hinn
bóginn væri ekki vafi á því, að
geimvarnaráætlunin hefðu ráðið
miklu um það að Sovétmenn feng-
ust til að setjast að samningaborði
i Genf á nýjan leik. Mestu skipti
þó að komast að samkomulagi um
afvopnunarmál og ekki mætti
halda þannig á málum, að áætlun-
in útilokaði að það tækist.
Hingað til hafa evrópskir aðilar
Atlantshafsbandalagsins ekki
andmælt tillögum Bandaríkjafor-
seta en sett fram ýmis skilyrði. í
fyrsta lagi leggja þeir áherslu á,
að hér sé aðeins um rannsókna-
áætlun að ræða. í öðru lagi vilja
þeir að ekki sé horfið frá fæl-
ingarkerfinu. f þriðja lagi vilja
þeir að ekki sé dregið úr stöðug-
leika.
Látið er í veðri vaka, að Evrópu-
menn eigi að verða jafnvígir og
Bandaríkjamenn við framkvæmd
rannsóknaáætlunarinnar og taka
þátt í tæknirannsóknum og tækja-
gerð. Bertram taldi ástæðu til að
efast um, að Bandaríkjamenn
myndu treysta annarra þjóða
mönnum fyrir mikilvægum verk-
efnum við hönnun eða smíði kerf-
is, sem ætti að gera Bandaríkin
óhult fyrir kjarnorkuvopnum.
í lok ræðu sinnar lagði Christ-
oph Bertram áherslu á að nei-
kvæðra pólitískra og herfræði-
legra afleiðinga þessa frumkvæðis
Bandaríkjaforseta væri þegar far-
ið að gæta, þótt ákvörðun um hið
nýja kerfi yrði ekki tekin fyrr en
1991 samkvæmt áætluninni. Við
þessu yrði að bregðast. Geimvarn-
aráætlunin væri ekki það sem
mestu skipti núna heldur sá
árangur sem næðist í Genf. Það
væri verkefni evrópskra banda-
manna Bandaríkjanna að benda
stjórnvöldum í Washington á þá
staðreynd.
I 55 þús. krónur
síma á 110 þúsund. Símleiðis fór
einnig minna málverk af fjalla-
landslagi á 22 þúsund dkr. Lítil
vatnslitamynd af Tove eiginkonu
listamannsins seldist á 5000 kr.
og loks var seld teikning af hús-
móður Kjarvals hér í Höfn á
meðan hann stundaði nám i
listaakademíunni, Rose Emilie
Laudemann.
í dag hélt uppboðið áfram eft-
ir hádegið og var aðeins eitt ís-
lenzkt málverk í boði, Heklu-
mynd eftir Jón Stefánsson, og
náði heppinn kaupandi þvi á 44
þúsund dkr. eða 163 þúsund ísl.
kr., litlu yfir matsverði. Á mánu-
dag verða árgangar af tímarit-
inu Klingen með teikningum
Kjarvals boðnir upp og einnig
litógrafíur eftir hann.
G.L.Ásg.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
Viðbúnaður lögreglu í Manila vegna mótmæla gegn stjórn Marcos forseta.
Uppreisiiin gegn
Marcos harðnar
HARÐNANDI uppreisn kommúnista á Filippseyjum vekur vaxandi ugg í
Washington.
Bandaríkjamenn eiga mikilla hagsmuna að gæta á Filippseyjum, þar sem
þeir hafa tvær herstöðvar. Óttazt er að hagsmunir þeirra geti komizt í hættu,
ef ekki tekst að halda uppreisninni í skefjum.
Um það er deilt í Washington hvort barátta stjórnarinnar á Manila gegn
skæruliðum sé líkleg til að bera árangur.
Bandaríkjastjórn vill rúmlega
tvöfalda aðstoð sína við Fil-
ippseyinga i 100 milljónir dala á
næsta ári. En ein nefnd fulltrúa-
deildarinnar hefur samþykkt að
hernaðaraðstoðin skuli minnkuð í
25 milljónir dala og efnahagsað-
stoð aukin. Nefndin óttast að auk-
in hernaðaraðstoð hafi öfug áhrif.
Maoistahreyfingin NPA (Nýi al-
þýðuherinn) hóf byltingarstríð
sitt gegn ríkisstjórn Ferdinands
Marcos forseta 1969 með 60 ný-
liðum og 35 rifflum.
Nú er talið að skæruliðaherinn
hafi á að skipa 12.000—15.000
vopnuðum mönnum og ráði yfir
20.000 skotvopnum. Frá því Marc-
os forseti lýsti yfir herlögum 1972
og þar til á fyrsta ársfjórðungi í
fyrra misstu 5,7 milljónir manna
heimili sín vegna átakanna.
Aðalvígi skæruliða var upphaf-
lega miðhluti Luzon, fyrir norðan
höfuðborgina Manila. Nú stunda
þeir aðgerðir í 80% héraða Fil-
ippseyja, sem eru 73 að tölu.
A.m.k. 20% allra þorpa í land-
inu eru á valdi skæruliða eða und-
ir áhrifum þeirra og stuðnings-
mönnum NPA hefur fjölgað um
23% á ári síðan 1981 að sögn Juan
Ponce Enrile landvarnaráðherra.
Hann segir að ef ekkert verði gert
til að hefta sókn NPA muni
skæruliðaherinn standa stjórn-
arhernum á sporði eftir þrjú til
fimm ár.
Skæruliðar hófu baráttu sína
með innan við 20 manna flokkum í
afskekktum landshlutum. Rúmum
10 árum síðar herjuðu flokkar
skipaðir a.m.k. 100 skæruliðum á
stjórnarherflokka og einangraðar
byggðir.
Nú orðið er algengt að 300
manna skæruliðasveitir ráðist á
bílalestir, bæi, útvirki og herbúðir.
Alvarlegast er ástandið á suður-
hluta Mindanao, þar sem 876
bardagar voru háðir í fyrra, 83%
fleiri en árið áður.
Fyrstu tíu mánuði ársins í fyrra
féllu 2.650 manns fyrir hendi
skæruliða, þar af 800 hermenn, en
NPA missti 895 menn fallna.
Mannfallið var 20% meira en á
sama tíma 1983.
í fyrra skutu svokallaðar
„spörva-sveitir" NPA 70 lögreglu-
menn til bana í Davao, annarri
stærstu borg Filippseyja, sem hef-
ur verið kölluð „höfuðborg morða í
heiminum".
Eftir myrkur hörfar herinn í
Davao til búða sinna. Hermenn-
irnir þora ekki að láta sjá sig á
götunum á daginn nema margir
saman og velvopnaðir.
í sumum fátækustu hverfum
borgarinnar sjást þeir sjaldan.
Þar hafa byltingarvígorð verið
máluð á húsveggi og þar blakta
stundum rauðir fánar við hún.
Herinn í Davao hefur tekið upp
þá aðferð að mynda hring um ein-
stök borgarhverfi og senda inn
menn til að leita þar að vopnum og
undirróðursritum.
Talið er að virkir hópar borg-
arskæruliða hafi hreiðrað um sig í
Davao. Hingað til hafa þeir ráðizt
á borgina frá afdrepum í skógum
umhverfis borgina.
Efnahagserfiðleikar, valdníðsla
hermanna, auknir glæpir og vax-
andi óánægja meö stjórn Marcos
forseta hafa ýtt undir upplausnina
í Davao. Enn sem komið er virðast
skæruliðar ekki hafa fengið stuðn-
ing erlendis frá. Þeir eru búnir
léttum vopnum, sem talið er að
þeir hafi keypt, stolið eða tekið
herfangi.
Stjórnarhernum hefur ekki tek-
izt að halda uppreisninni í skefj-
um, þótt honum hafi tekizt að ná
aftur héruðum og borgarhverfum
af kommúnistum.
Herafli Filippseyja er skipaður
200.000 mönnum. Þeir eru oft illa
búnir vopnum og vistum og undir
stjórn lélegra foringja. Undan-
tekningar frá þessu eru sveitir
landgönguliða og aðrar sérþjálfað-
ar sveitir, en þær eru mjög fáar.
Á mörgum svæðum eru stjórn-
arhermenn sagðir viðriðnir spill-
ingu — fjárkúgun, þjófnaði, okur,
fjárglæfra. Hermennirnir eru illa
launaðir og oft er skortur á mat-
vælum, einkennisbúningum og
öðrum nauðsynlegum birgðum.
Mánaðarlaun liðþjálfa með fimm
ára reynslu eru innan við 2.500 kr.
Morð stjórnarhermanna á
óbreyttum borgurum hafa færzt í
vöxt á síðari árum að sögn mann-
réttindahópa. Slíkum morðum,
sem eru talin af pólitískum toga,
mun hafa fjölgað úr 51 1977 í 368
1984.
Yfirmenn hersins viðurkenna að
mannréttindabrot eigi sér stað, en
segja þau ekki algeng og að ekki sé
breitt yfir þau. Andstæðingar
Marcos halda því fram að herinn
hreki fólk í fang kommúnista.
Einu hermennirnir, sem njóta
álits, eru landgönguliðarnir og
þeir eru vel útbúnir, velþjálfaðir
og velagaðir. Þeir hafa líka náð
árangri, ekki sízt síðan þeir fóru
að sækja inn á valin athafnasvæði
kommúnista í fyrrahaust og
hreinsa þau af skæruliðum.
Þegar landgönguliðar hafa náð
svæði á sitt vald hefja þeir póli-
tíska uppfræðslu til að vega upp á
móti námskeiðum kommúnista.
Talsmenn landgönguliða viður-
kenna að þörf sé á breytingum á
stjórninni og heraflanum, en
benda á flótta bátafolksins frá
Indókína, fjöldamorðin í Kambód-
íu og önnur dæmi um skuggahlið-
ar kommúnismans.
Kommúnistar á Filippseyjum
hyggjast stórauka pólitíska bar-
áttu sína og hernaðaraðgerðir um
allt land á næstu mánuðum.
Bæjar- og sveitarstjórnarkosn-
ingar eiga að fara fram á næsta
ári og kommúnistar hyggjast
bjóða fram, þótt þeir hafni þeim
möguleika að ná völdum eftir
þingræðislegum leiðum. Þeir telja
að það muni auðvelda flokknum að
auka pólitíska starfsemi og hern-
aðarlegar aðgerðir að koma stuðn-
ingsmönnum í bæjar- og sveitar-
stjórnir.
Forsetakosningar eiga að fara
fram 1987 og þá á fyrirhuguð her-
ferð kommúnista að ná hámarki.
Þá er ætlunin að vopnaðir borg-
arskæruliðar verði virkir í Manila.
Auknar árásir NPA á landsbyggð-
inni munu fylgja þessum harðn-
andi aðgerðum skæruliða í höfuð-
borginni samkvæmt baráttuáætl-
un þeirra.
Því er haldið fram að árið 1987
muni a.m.k. 100 manna flokkar
stur.da aðgerðir um land allt, en
ekki aöeins á Mindanao og i öðrum
helztu vígjum NPA eins og nú.
Skæruliðar hyggjast einnig
koma af stað „staðbundnum upp-
reisnum" í minni bæjum, taka
stjórnarskrifstofur herskildi og
lama stjórnsýslu.
Einn leiðtogi kommúnista hefur
sagt að þegar upp úr sjóði í Manila
„ættum við að geta valdið svo mik-
illi röskun á efnahagnum, ef allt
fer samkvæmt áætlun, að það
valdi IMF (Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum) áhyggjum."