Morgunblaðið - 21.05.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. MAÍ1985
Skýrsla Framkvæmdanefndar um launamál kvenna:
„Umtalsverður munur á með-
allaunum karla og kvenna“
Fri fundi Framkvemdanefndar um launamál kvenna með konum í samninganefndum og stjórnum stéttarfélaga.
Jóhanna Sigurðardóttir alþingismaður er í ræðustól. Á fundinum var skýrsla Estherar Guðmundsdóttur og Guðrúnar
Sigríðar Vilhjálmsdóttur kynnt.
Laugardaginn 4. maí gekkst
Framkvæmdanefnd um launamál
kvenna fyrir ráðstefnu með kon-
um úr samninganefndum og/eða
stjórnum stéttarfélaga í Gerðu-
bergi. Á fundinum kynnti nefndin
samantekt Estherar Guðmunds-
dóttur og Guðrúnar Sigríðar Vil-
hjálmsdóttur, þjóðfélagsfræðinga,
á öllum tiltækum upplýsingum úr
könnunum sem gerðar hafa verið
og snerta launamun kynjanna sér-
staklega.
Framkvæmdanefnd um launa-
mál kvenna er skipuð fulltrúum
allra flokka og samtaka á Alþingi,
frá Alþýðusambandi íslands,
BSRB, SÍB, BHM, Sókn, Fram-
sókn, Snót, VR, Jafnréttisráði,
Bandalagi kvenna í Rvk, Kvenfé-
lagasambandi íslands, Kvenrétt-
indafélagi íslands og Kvenna-
framboðinu í Rvk. Nefndin var
stofnuð haustið 1983 og hefur
haldið fundi víðs vegar um landið
m.a. með konum í stjórnum og
samninganefndum heildarsam-
taka launafólks. Megináhersla í
starfi nefndarinnar hefur verið að
koma á framfæri upplýsingum um
stöðuna í launamálum kvenna.
Þrátt fyrir löggjöf um fullt
jafnrétti kynjanna á vinnumark-
aðnum ríkir enn töluverður launa-
munur milli kynja, misjafnlega
mikill eftir aðstæðum.
Helstu heimildir í úttekt Fram-
kvæmdanefndarinnar eru Frétta-
bréf kjararannsóknanefndar, sem
gera skil vinnutíma og launum
verkafólks, iðnaðarmanna, versl-
unar- og skrifstofufólks. Könnun
kjararannsóknanefndar 1983-
—1984, rit Framkvæmdastofn-
unar um vinnumarkaðinn, efni frá
Þjóðhagsstofnun, launakönnun
Hagstofu (slands 1984 og fleiri
gögn m.a. frá launþegasamtökun-
um. Skiptist skýrslan í fjóra aðal-
kafla, atvinnuþátttöku, vinnu-
tíma, störf og laun.
Atvinnuþátttaka kvenna
meiri utan Reykjavíkur
Um 80 prósent kvenna hafa ein-
hverjar launatekjur, en 67%
kvenna á aldrinum 15 til 74 ára
eru virkar í atvinnulífinu. At-
vinnuþátttaka nær hámarki hjá
giftum konum á aldrinum 45—49
ára en hjá körlum 35—49 ára. At-
vinnuþátttaka er mjög svipuð hjá
giftum konum og ógiftum, sem er
athyglisvert, en hvað landshluta
snertir er hún heldur meiri utan
Reykjavíkur en í höfuðborginni.
Hún er mest á Vestfjörðum.
Fullt starf — hlutastörf
— vinnutími
Hlutastörf eru mun algengari
hjá konum en körlum og árið 1983
voru 63% þeirra kvenna sem voru
á vinnumarkaðnum i hlutastarfi
en 37% í fullu starfi. Yfirvinna er
fátíðari hjá konum en körlum,
nema þeim sem vinna vaktavinnu.
Á undanförnum árum hefur með-
alvinnutími verkakvenna í fullu
starfi verið á bilinu 43—44 klst. á
viku, en 51—54 klst. hjá körlum.
En þegar á heildina er litið er
vinnudagur kvenna ekki styttri en
karla. ( Jafnréttiskönnun í
Reykjavík veturinn 1980 til 1982
kom fram að þegar lagður er sam-
an vinnutími fólks heima og
heiman var heildarvinnutíminn
síst styttri hjá konum en körlum.
En það sem vekur athygli í þessu
efni er, að þáttur karla í heimil-
isstörfum er litlu meiri, þegar
konurnar voru í fullu starfi eða
hálfu en þegar þær voru alveg
heima.
Störfin
Hvað segja þær Esther og Guð-
rún Sigríður um hvaða störfum
konurnar á vinnumarkaðnum
gegna? „Hér á landi, sem víðast
annars staðar, einkennist vinnu-
markaðurinn af tvískiptingu, sem
felst í því að annars vegar eru
störf, sem krefjast góðrar starfs-
þjálfunar, veita góð laun, atvinnu-
öryggi og framavonir. Hins vegar
eru störf sem krefjast lítillar
starfsþjálfunar, veita lág laun,
litlar framavonir og í þeim er mik-
il hreyfing á fólki. Sú staðreynd að
fyrri hópinn fylli einkum karlar
og þann síðari einkum konur er
sjálfsagt engin tilviljun.
Með aukinni atvinnuþátttöku
kvenna og menntun á síðustu ár-
um hefur starfssvið þeirra breikk-
að og konur hasla sér nú völl á æ
fleiri sviðum. Af þeim gögnum
sem fyrir liggja er þó ljóst að
mjög stór hluti kvenna er annað
hvort í ófaglærðum störfum eða
almennum þjónustu- og skrif-
stofustörfum. Lítill hluti þeirra er
i störfum sem krefjast starfs-
menntunar eða veita mannafor-
ráð.“
Launin
t athugun þeirra voru laun
kynjanna borin saman á ýmsa
vegu. Til að fá fram sem raunhæf-
asta mynd og til að draga úr þeim
áhrifum sem hlutastörf kvenna og
lengri vinnutími karla en kvenna
geta haft á launamuninn var
kappkostað t.d. að miða við þá sem
eru í fullu starfi og við dagvinnu-
laun eftir því sem heimildirnar
leyfðu. Heimildirnar sýna veru-
legan launamun kynja, svo sem
fram kemur hér á eftir, og gildir
þá einu hvort um faglærða eða
ófaglærða er að ræða, háskóla-
menntaða eða þá sem minni
menntun hafa. Þær gera ákveðinn
fyrirvara í skýrslunni og segja:
„Þó heimildirnar veiti mjög mik-
ilvægar upplýsingar um hve mikill
launamunur ríkir milli kynja er
þeim takmörk sett með að brjóta
hann til mergjar. Þær svara yfir-
leitt ekki spurningunni um hvern-
ig samsetningu launanna er hátt-
að svo fullnægjandi sé (nýjustu
kannanir fara reyndar nokkuð inn
á þá braut), svo að hægt sé að sjá
hvert rekja megi launamuninn. Að
hve miklu leyti það sé vinnutím-
inn, lengd starfsaldurs og mennt-
un, mismunandi störf karla og
kvenna og röðun þeirra í launa-
flokka, yfirvinnugreiðslur (þ.e.
föst yfirvinna), yfirborganir, og
aðrar greiðslur umfram samn-
ingsbundna taxta sem skýri
launamuninn svo dæmi séu tekin
um þau atriði, sem helst hafa ver-
ið nefnd til skýringar á launamuni
kynjanna.
I Noregi hafa menn reynt að
nálgast launamuninn með athug-
un sem þar var gerð. Þar í landi
eru laun kvenna 70% af launum
karla. Niðurstaðan var sú að
menntun skýrði fjórðung og teg-
und starfsins og starfssvið enn
einn fjórðung en svo hafi ekki ver-
ið getið um þann fjórðung sem á
vantaði. Spurningin er því hvort
hann nái til mismununar á grund-
velli kyns? Væri fróðlegt að sjá
niðurstöður af sambærilegri
könnun hér á landi. Með slíkri
könnun mætti fá vitneskju sem
mundi nýtast til að hægt yrði að
vinna með markvissari hætti að
bættri stöðu kvenna í launamálum
hér á landi.“
Verkafólk
Árið 1983 voru verkamenn með
7% hærra meðaltímakaup en
verkakonur. (Á höfuðborgarsvæð-
inu var munurinn 12% en 5% utan
þess.) Ef mið er tekið af hreinu
tímakaupi í dagvinnu var munur-
inn 14% en með bónus minnkaði
hann í 2%. Verkamenn í fiskvinnu
á höfuðborgarsvæðinu voru með
2% hærra meðaltímakaup en kon-
ur, 5% hærra ef um hreint tíma-
kaup í dagvinnu var að ræða, en
þegar bónus var meðtalinn tókst
verkakonunum að hafa vinninginn
með 2% hærra dagvinnukaup en
karlar. Utan höfuðborgarsvæðis-
ins var munurinn tvöfaldur körl-
um í hag í meðaltímakaupi og i
dagvinnu. Verkamenn við verk-
smiðjuvinnu á höfuðborgarsvæð-
inu voru með 19% hærra meðal-
tímakaup en verkakonur, en 16%
hærra tímakaup í dagvinnu hvort
sem bónus var meðtalinn eða ekki.
Verslunarfólk
Enn eykst launamunurinn þegar
komið er að verslunarfólki. Árið
1983 voru karlar við verslunar-
störf með 29% hærri meðaltíma-
kaup en konur og einnig 29%
hærra tímakaup í dagvinnu án
bónus en 32% hærra þegar bónus
er tekinn með. Var munurinn
meiri á höfuðborgarsvæðinu en
fyrir utan það eða 33% á móti
25% þegar um meðaltímakaup var
að ræða. Sé gerður samanburður á
dagvinnukaupi karla og kvenna
við störf í verslunum á höfuðborg-
arsvæðinu kemur í ljós að karlar
voru með 20% hærra kaup en kon-
ur árið 1983. Utan höfuðborgar-
svæðisins var munurinn 8%.
Skrifstofufólk
( skrifstofustörfum ríkir enn
meiri launamunur kynja en hjá
verslunarfólk og verkafólki.
Árið 1983 voru karlar við
skrifstofustörf með 32% hærra
meðaltímakaup en konur og 30%
hærra í dagvinnu með eða án bón-
us, en bónus er hverfandi lítill í
skrifstofustörfum. Utan höfuð-
borgarsvæðisins var munurinn
mun meiri en innan þess eða 62%
á móti 24% hvað meðaltímakaup
snertir og 57% og 23% í hreinu
tímakaupi í dagvinnu.
Medaltekjur í fullu starfi 1982
þúskr
Launamál félagsmanna
í 14 félögum innan ASÍ
Launakönnun kjararannsókna-
nefndar 1983—1984 um áramót
leiðir m.a. í ljós eftirfarandi atriði
um launamál félagsmanna í 14 fé-
lögum innan ASÍ: Meðaldagvinnu-
tekjur (90% af bónustekjum með-
taldar) fullvinnandi karla voru um
16% hærri en fullvinnandi
kvenna. 44% fullvinnandi kvenna
voru með dagvinnutekjur undir 13
þúsund krónum á mánuði saman-
borið við 21% karla. Fullvinnandi
konur náðu hæstum dagvinnu-
launum 30—39 ára en karlar
30—49 ára. Meðaldagvinnutekjur
fullvinnandi félagsmanna innan
þessara 14 félaga voru lægstar hjá
Sókn, þá hjá Verkalýðsfélagi
Rangæinga og þriðju lægstu hjá
Framsókn, en í Sókn og Framsókn
eru nær eingöngu konur. Mun
fleiri konur en karlar i úrtakinu
voru í hópi einstæðra foreldra með
eitt barn eða 64 konur á móti 7
körlum. Karlarnir voru allir í
fullu starfi en 44 kvennanna. Voru
þeir með 10% hærri dagvinnutekj-
ur en konurnar. Aðeins einn karl
en 18 konur voru einstæð foreldri
með tvö börn. Þar af var karlinn
og 9 kvennanna í fullu starfi. Var
hann með 72% hærri dagvinnu-
laun en konurnar níu að meðaltali.
BSRB 1980
Stöðugildi félagsmanna í BSRB
starfandi hjá ríkinu eftir launa-
flokkum árið 1980.
Stöðugildi kvenna í launafl.
0—15 voru 3.576 eða 85%.
Stöðugildi kvenna í launafl.
16—32 voru 632 eða 15%.
Stöðugildi karla í launafl.
0—15 voru 2.985 eða 69%.
Stöðugildi kvenna í launafl.
16-32 voru 1.336 eða 31%.
Karlarnir voru fjölmennastir í 15.
launaflokki en konurnar í þeim 7.
Árið 1980 var starfsaldur ríkis-
starfsmanna innan BSRB sem hér
segir:
konur karlar
18 ár eða meira 20% 36%
13 ár eða meira 31% 49%
9 ár eða meira 45% 60%
Bandalag háskóla-
manna 1981
Skipting ríkisstarfsmanna í
BHM á launaflokka:
launadokkur konur karlar
fjöldi % fjöldi %
102-110 445 90,3 1102 53,5
111-121 48 9,7 872 46,5
BHM 1984
Skipting stöðugilda ríkis-
starfsmanna í BHM í launaflokka
mars til maí 1984:
launaflokkar konur(596) karlar (1947)
% %
103-109 60,3 25,4
110-112 27,5 33,4
113-119 12,2 37,4
120-124 0,0 3,7
Könnun Hagstofu ís-
lands árið 1984
Könnunin tók til fyrirtækja
utan ríkiskernsins. ( úrtakinu voru
516 konur og 1070 karlar í fullu
starfi. 73% kvennanna en 51%
karlanna voru með starfsaldur 10
ára eða minna. Könnunin leiddi í
ljós mikinn launamun kynjanna,
konum í óhag, hvort sem um er að
ræða mánaðarlaun fyrir dag-
vinnu, laun fyrir yfirvinnu eða
aðrar greiðslur. Launamunur kynja
fyrir dagvinnu er meiri hjá háskóla-
menntuóum starfsmönnum en þeim
sem ekki hafa slíka menntun eða
47% á móti 37% (karlar hærri en
konur).
Háskólamenntaðir karlar eru
með 80% hærri laun en háskóla-
menntaðar konur fyrir mælda og
ómælda yfirvinnu og 100% hærri
„aðrar mánaðarlegar greiðslur",
þ.e. konurnar hafa engar. Þá hafa
karlar 79% hærri bifreiðagreiðsl-
ur en konur.
Karlar með verslunarpróf eru
með 47% hærri dagvinnulaun en
konur með sömu menntun. Karlar
með stúdentspróf eru með 44%
hærri dagvinnulaun en konur með
þá menntun. Karlar I starfi deild-