Morgunblaðið - 07.06.1985, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. JÚNÍ 1985
Jónssonar var eitt hið fegursta óg
vandaðasta á íslandi í einkaeign.
Páll var mikill náttúruunnandi
og rækti land sitt með óteljandi
ferðalögum um áratuga skeið, afl-
aði sér og þekkingar með lestri
—- þeirra bóka, sem mestan fróðleik
• hafa að geyma um land, þjóð og
tungu.
Hann var ritstjóri Árbókar
Ferðafélags íslands um árabil.
Á ferðum sínum um landið tók
Páll þúsundir ljósmynda og hafa
margar þeirra birst í blöðum, bók-,
um og tímaritum á liðnum áratug-
um. Má þar sjá að vel var með
honum og landinu.
' Á fyrstu starfsárum sínum
fékkst hann við ýmis störf, svo
sem verslun og auglýsingastjórn.
Hann var bókavörður við Borg-
- arbókasafn Reykjavíkur' frá 1953
til 1980 er hann lét af störfum
| sakir aldurs.
Mér er kunnugt um að Páll
l reyndist oft ráðhollur við yfirlest-
ur og lagfæringar á verkum ann-
x arra. Naut sín þá vel þekking hans
og sú smekkvísi er hann hafði
tamið sér.
Páll Jónsson hlaut góða greind í
vöggugjöf, var gæddur næmu
skopskyni, naut þess að blanda
geði við aðra, var hófsamur, greið-
vikinn og ráðhollur. Um hann
myndaðist því stór vinahópur.
Hann lifði heilbrigðu lífi, bjó við
góða heilsu til sálar og líkama og
var brott kallaður ungur í anda og
~ í góðri elli.
Sjálfur vil ég þakka Páli Jóns-
syni allan þann fróðleik um bæk-
ur, sem hann var ávallt fús að
veita mér og alla hjálp hans við
söfnun bóka og bókfræðirita. Ég
þakka honum óteljandi ferðir, sem
hann fór með mér um landið, og
alla þá fræðslu um sögu þess og
bókmenntir, „fífilbrekkur og
hnjúkafjöll", sem honum var ljúft
að miðla.
I Ég lýk þessari stuttu kveðju
með þeirri einlægu ósk að í fram-
J tíðinni megum við ekki aðeins
eignast sérfræðinga, heldur einnig
’ fjölfróða menn líkt og marga þá er
uxu úr grasi við sólfingraða morg-
ungyðju aldarinnar og reyndust
j vaskir vinnumenn á akri íslenskr-
, ar menningar.
Sverrir Kristinsson
Þegar ferðafólkið í hvítasunnu-
ferðunum var að tygja sig til
heimferðar á annan dag hvíta-
sunnu lagði Páll Jónsson fv. bóka-
vörður, Bollagötu 5, upp í sína
hinstu ferð. Ovænt og fyrirvara
lítið kvaddi hann þennan heim.
Kvaddi á sinn hljóðláta hátt.
Hann var ekki hávaðamaður. Ferð
hans var hljóðlát. Hvert fótmál
var yfirvegað. I bernsku nam hann
i virðingu og átrúnað á „þann mátt,
. sem öllu ræður og alls staðar býr“.
Páll brást ekki þessum trúnaði
fremur en öðru, sem honum var til
trúað. Heldur þroskaði hann á
I sinn hátt. Páll bar ekki skoðanir
sínar á torg, síst það er honum var
kært og mikilsvert. Fyrir reynslu
! og skarpa greind voru viðhorf
hans yfirveguð, hvort heldur var
I um andleg eða veraldleg málefni
að ræða. Af því leiddi velvild og
umburðarlyndi í annarra garð og
virðing á þeirra skoðunum þótt
andstæðar væru hans. Víst var þó
fast haldið um eigin viðhorf ef á
reyndi, en jafnan af þeim dreng-
skap, sem einkenndi dagfar hans
allt.
Páll Jónsson var fæddur 20. júní
1909 að Lundum í Stafholtstung-
um. Sonur hjónanna Ingigerðar
Kristjánsdóttur og Jóns Gunn-
arssonar. Alls voru systkinin 7,
eitt dó í frumbernsku en sex kom-
ust til fullorðinsára og er Páll
annar í röðinni af þeim, sem kveð-
ur þennan heim. Páll ólst upp í
Örnólfsdal í Þverárhlíð, hjá
vandalausum, en amma hans var
þar einnig til heimilis og mun
hann hafa átt skjól hjá henni ef á
bjátaði. Páll var ekki margmáll
um bernsku sína, en ekki mun
hafa verið mulið undir hann frem-
ur en marga aðra á þeim tímum.
Er aldur og geta leyfðu fór hann í
smalamennsku á heiðunum upp af
Borgarfjarðardölum og mun þá
hafa kynnst tign og töfrum ís-
lenzkrar náttúru og íslenzkra
óbyggða, sem hann unni alla tíð.
Páll hafði alla tíð mikið yndi af að
far með veiðistöng, hvort heldur
það var við silungsvötn á heiðum
uppi eða laxveiði í straumhörðum
eða lygnum laxveiðiám. Sérstak-
lega mun hann hafa haft yndi af
að renna fyrir lax í Þverá, þar sem
hann hafði sem unglingur verið
hestasveinn útlendra laxveiði-
manna. Páll fluttist til Reykjavík-
ur um tvítugut. Vann þar fyrst við
verzlunarstörf ásamt Sæmundi
bróður sínum. Hann var auglýs-
ingastjóri á Dagbl. Vísi árin
1941—1953, en þá er hann ráðinn
sem bókavörður við Borgarbóka-
safnið og vann þar til hann lét af
störfum fyrir aldurssakir 1980 eða
í 27 ár. Seinustu árin sem yfir-
maður á lestrarsal.
Árið 1936 dvaldi hann í Þýska-
landi og Sviss. Hann fór utan til
að leggja stund á tónlistarnám, en
snérist hugur og lagði heldur land
undir fót og stundaði fjallgöngur
og ferðalög. Páll hafði alla tíð yndi
og unun af góðri tónlist.
Segja má að Páll hafi haft þrjár
ástríður þ.e. bókasöfnun, ferðalög
og ljósmyndun. Hann hafði mikla
ánægju af ferðalögum og gjör-
þekkti landið bæði byggðir og
óbyggðir. Hann var einn af stofn-
endum Bandalags ísl. farfugla og
var þar lengi í stjórn. Fljótlega
eftir að hann fluttist til Reykja-
víkur gerðist hann félagi og liðs-
maður í Ferðafélagi tslands og var
alla tíð síðan einn af forustu-
mönnum þess. Hann átti sæti í
stjórn Ferðafélagsins frá 1947—
1978 eða í 31 ár. Ritstjóri Árbók-
arinnar var hann í 14 ár frá
1968—1982 þegar hann lét af því
starfi að eigin ósk. Hann vann þó
afram að Árbókinni eftir sem áð-
ur, við prófarkalestur, myndatök-
ur og yfirlestur á texta. Öll hans
vinna fyrir Ferðafélagið var
sjálfboðavinna og voru störf hans
á þessum árum ómetanleg fyrir
félagið og sem örlítinn þakklæt-
isvott var hann gerður að heiðurs-
félaga þess 1980.
Bókasafnari var Páll af Guðs
náð og er bókasafnið hans með af-
brigðum fagurt og gott og margar
fágætar bækur í því, enda maður-
inn fagurkeri þegar bækur voru
annars vegar. Hann batt mikið af
bókum sínum sjálfur í forkunnar-
fagurt band og á það við bæði um
það smáa sem og það sem stærra
er í sniðum. t hvert sinn sem talið
barst að bókum og bókasöfnun var
Páll í essinu sínu og var ætíð gott
til hans að leita ef upplýsingar um
einhverja bók vantaði, hvort hún
væri fáanleg og hvert verð væri á
henni. Páll var ljósmyndari mjög
góður og bera Árbækur Ferðafé-
t
Faöir minn, tengdafaöir, afi og langafi,
ÁRNIJÓNSSON
frá Flatey,
Breiöafiröi,
andaöist 3. júní síöastliöinn.
Jarösett veröurfráFossvogskirkjumiövikudaginn 12.júníkl. 15.00.
Hjörtný Árnadóttir, Steingrímur Araaon,
Sigríöur Jónsdóttir,
JóninaÁ. Steingrímsdóttir, ‘ Þorsteinn Helgason,
Sígmar Afaár Stomgfínisson, t ÁstaBonodiktsdóttir.
’r' c - -» ; Afndís Auöur Siðrttarsdótlír. ; •, *
lagsins þess ljósastan vott. Á fyrri
árum fékk hann nokkrum sinnum
verðlaun í ljósmyndasamkeppnum
bæði innan lands og utan. Páll
Jóns’son lifði lífinu lifandi. Hann
átti sér hugðarefni sem veittu
honum mikla lífsfyllingu, hann
hafði ætíð næg verkefni að fást
við, oft á tíðum fannst manni að
hann væri alltof störfum hlaðinn.
Hann var hugmaður sem vildi að
verkin gengu fljótt og vel. Hann
naut ekki langrar skólamenntun-
ar, en var víðlesinn og margfróð-
ur. Gleðimaður var hann í góðum
hópi, hnyttinn og gamansamur,
átti trútt minni og sagði vel frá.
Hann auðgaði þá, sem hann um-
gekkst með hógværð sinni og
drenglyndi.
Það er sárt að sjá á eftir vinum
sínum þegar þeir fara eins fyrir-
varalítið og varð um Pál. Þó að
hann væri að verða 76 ára var
hann ótrúlega léttur í spori og vel
á sig kominn. Þó mun hann und-
anfarna mánuði hafa verið farinn
að finna fyrir þeim sjúkdómi, sem
varð honum að aldurtila. En það
er huggun harmi gegn að Páll fékk
að leggja upp í sína hinstu ferð
áður en einsemd og hrörnun ell-
innar var farin að hrjá hann. Ég
þakka fyrir að hafa fengið að
kynnast Páli og gleðst við minn-
inguna um hann.
„Við komum ei aftur
en kynnin vara
eins og keimur af víni.“
(Ind. G. Þorst.)
Sæmundi bróður hans bið ég
blessunar Guðs, svo og öðrum ætt-
ingjum.
Þórunn Lárusdóttir
Kveðja frá Bóka-
varðafélagi íslands
Andlát Páls Jónssonar kom
mörgum á óvart. Fáir vissu að
hann átti við veikindi að stríða og
hann var orðfár um eigin hagi við
viðmælendur sína.
Páll fæddist að Lundum í Staf-
holtstungum, Mýrasýslu. Ungur
að árum hleypti hann heimdrag-
anum og hélt til höfuðborgarinn-
ar. Þar stundaöi hann verslun-
arstörf um skeið. Útþráin bar
hann til námsdvalar í Þýskalandi
og Sviss árið 1936. Páll gerðist
auglýsingastjóri við dagblaðið
Vísi 1941—53. Bókavörður við
Borgarbókasafn var Páll frá
1953—80. Hann var ötull bóka-
safnari og batt sjálfur inn af
smekkvísi marga bókina, sem
hann keypti á uppboðum eða hjá
fornbókasölum. Bókasafn Páls er
áreiðanlega með verðmætustu
einkasöfnum hér á landi. Bóka-
safnarar verða að sjálfsögðu mjög
bókfróðir og standa óneitanlega
mörgum bókavörðum framar í
bókfræði. Þekking Páls á prentuðu
máli kom honum til góða í starfi
hans, þar sem hann gegndi vörslu
á lestrarsal Borgarbókasafns.
Margir safngestir munu hugsa til
Páls með þakklæti í huga fyrir
gagnlega leiðsögn hans í leit að
heimildum.
Annar snar þáttur í lífi Páls
voru ferðalög og ljósmyndun.
Hann var einn af stofnendum
Bandalags farfugla 1938 og í
stjórn þess um árabil. í stjórn
Ferðafélags íslands sat hann frá
1947. Ritstjóri árbóka félagsins
var hann frá 1968 og heiðursfélagi
Fí 1980. Fjölmargar ljósmyndir
Páls prýða árbækur FI. Það eru
margir ferðalangar sem kapp-
kosta að eignast árbækurnar og
þykja þær prýði í hverju bóka-
safni.
Ljósmyndir eftir Pál má sjá í
fjölda bóka, blaða og tímarita.
Ásamt Halldóri E. Arnórssyni sá
hann um útgáfu bókarinnar: ís-
land í myndum, Rv. 1947. Árið áð-
ur valdi Páll efni í vasalesbókina
Heiman ég fór ásamt Gísla
Gestssyni og Snorra Hjartarsynl.
Bókinni var svo vel tekið að 2. útg.
kom út sama ár. ,
Á 75 ára afmælisdegi Páls, 20.
júní 1984, tóku ýmsir vinir og veL
íunnararÁan^sig tijög gáftiiít þók
áf þvf'tjþifni. Húrf hlant nafnjðf
fcánd og stui^d, t>ar ák'rifa átján
einstaklingar um ýmis hugðarefni
Páls. Bæði menn og konur votta
Páli þakklæti sitt og auk þess ým-
is bókasöfn og stofnanir. Síðasta
greinin í bókinni er eftir Örlyg
Hálfdánarson og nefnist: Landið
fær annan svip í samfylgd Páls.
Stjórn Bókavarðafélags íslands
hugðist gera Pál Jónsson að heið-
ursfélaga á 25 ára afmæli félags-
ins nk., í desember. Þótt Páll hafi
látist áður en hann hlaut þessa
viðurkenningu fyrir störf sín sem
bókavörður skipar hann reyndar
þegar þennan sess í huga margra
starfssystkina hans.
Blessuð sé minning Páls Jóns-
sonar bókavarðar.
Ólafur F. Hjartar
Þegar ég gerðist bókaútgefandi
og ákvað að hasla mér sérstaklega
völl á því sviði sem heillaði mig
mest, þ.e. með útgáfu bóka um
landið — sögu þess og sérkenni —
þá finnst mér er ég lít til baka, að
e.t.v. hafi ég fyrst og fremst séð
hæstu tindana og verið hugfangn-
astur af þeim stöðum þar sem
niður sögunnar var þyngstur.
Seinna lærðist mér að njóta lands-
ins og sögunnar á annan hátt og
tel ég mig eiga þar Páli Jónssyni
mikið að þakka.
Fyrsta bókin sem ég réðst til
útgáfu á var Landið þitt. Þor-
steinn Jósepsson skrifaði um
byggðir landsins og það sem sést
úr byggð, en Steindór Steindórs-
son sá um hlut óbyggðanna. Þessir
tveir valinkunnu menn unnu hvor
um sig þrekvirki sem seint mun
gleymast. Vegna kynna minna af
þeim hefi ég svo aftur kynnst öðr-
um sem einnig hafa fyllt í lífs-
mynd mína, stækkað hana og
dýpkað.
Sá sem ég fyrst kynntist vegna
samstarfsins við Þorsteinn Jós-
epsson var Páll Jónsson bókavörð-
ur, ferðagarpur og landskunnur
ljósmyndari. Auðvitað hafði ég
lengi þekkt hann af afspum og af
verkum hans, en aðeins einu sinni
átt við hann örstutt og ánægjulegt
samtal. Þegar hins vegar samstarf
okkar Þorsteins stóð sem hæst
kom fljótlega að því að ég kynntist
Páli nánar. Hann var daglegur
„gestur“ hjá Þorsteini og lét sér
auðfinnanlega annt um framvindu
verksins og heilsu Þorsteins, sem
þá var orðin mjög tæp. Ég segi
„gestur" innan gæsalappa því að í
raun var Páll ekki gestur í húsi
Þorsteins í venjulegri merkingu,
heldur náinn vinur og fóstbróðir
sem lét sig miklu varða allt sem
snerti heill og hamingju Þorsteins
og fjölskyldu hans.
Páll og Þorsteinn áttu sér mörg
sameiginleg áhugamál þótt þrennt
bæri þar sýnilega hæst: Ljós-
myndun, ferðalög og bækur, en
það er kunnara en frá þurfi að
segja að báðir voru þeir miklir
bókasafnarar. Á þeim stutta tíma
sem Þorsteins naut við heyrði ég
margt í spjalli þeirra fóstbræðra
um bækur og bókfræði sem ég
hafði ekki heyrt áður. Eftir að
Þorsteinn féll frá og kynni okkar
Páls urðu nánari sótti ég til hans
fræðslu og leiðbeiningar sem hafa
orðið mér ómetanlegur styrkur í
starfi. Bókasafn Páls er með því
fegursta sem ég hef augum litið og
geymir margan dýrgripinn sem
gaman var að sjá Pál handleika og
nema samtímis af vörum hans
fróðleik sem tengdist viðkomandi
verki.
Vinátta okkar Páls varð ekki til
við neina sprengingu. Hún kom
hægt og af sjálfri sér og varð gild-
ur þáttur í lífi fjölskyldu minnar.
Sé nafnið Páll nefnt innan fjöl-
skyldunnar, án þess að því fylgi
föðurnafn, þá vita allir við hvern
er átt. Þar er aðeins um einn Pál
að ræða. Vinátta okkar og kynni
hafa leitt til þess að við fórum í
margar ferðir saman, sérstaklega
um Reykjanesskagann, þótt fleiri
landshlutar hafi verið heimsóttir,
og er þá efst á blaði að minnast
sumardaganna að Hraunum í
Fljótum, en Hraunamalirnar,
Sauðadalurinn og Haganesvíkin
eru heimur út af fyrir sig, áfengur
og ilmandi af öllu því besta sem
íslensk náttúra geymir.
Það fylgdi því alltaf sama til-
hlökkunin að fara í gönguferð með
Páli. Einu gilti hvort við höfðum
tekið stefnuna á Selatanga, Krísu-
víkurberg, fjárborgina miklu á
Strandarheiði, Lækjarvelli við
Sveifluháls, gömlu póstleiðina á
Sauðadal, Skansinn á Álftanesi
eða bernskuslóðir okkar hjóna
heima í Viðey, alltaf opnaði hann
augu okkar fyrir ýmsu því í nátt-
úrunni sem ella hefði fram hjá
okkkur farið. Á það jafnt við um
fjöll sem víðfema firði, blómstóð á
lækjarbakka, burnirót í klettum,
sægrænt mosadý sem gægist
framundan bráðnandi fjallafönn,
sérkennilega lagaðan eða litan
stein, bugðóttan læk og blóðberg á
blásnum mel. Landið fékk annan
svip í samfylgd Páls og sagan ann-
að inntak og kom hógvær á móti
manni. Páll dró hana fram af lít-
illæti þess manns sem er hafsjór
af fróðleik en hefur löngum tamið
sér að láta lítið yfir sér og njóta
þess fyrst og fremst að vera til,
vera hann sjálfur og láta aðra um
að vera í sviðsljósinu.
Ég nefndi í upphafi þessara
stuttu eftirmæla að það var í
tengslum við fyrstu útgáfu að bók-
inni Landið Þitt sem kynni okkar
Páls hófust. Mér er einnig ljúft að
minnast þess, að við undirbúning
að endurútgáfu þessa ritverks sem
enn stendur yfir var Páll með í
ráðum, sem og raunar við fjölda
annarra útgáfuverka fyrirtækis-
ins. Þekking hans á landinu kom
þar að góðu gagni auk þess sem
myndir hans frá sögulegum og
sérkennilegum stöðum prýða það í
tuga eða hundraðavís. Þegar ég lít
til baka yfir samleið okkar Páls þá
er mér ljóst að landið tengdi okkur
sterkum böndum. Þar var hann
veitandinn en ég þiggjandinn.
Nú, þegar komið er að leiðarlok-
um, þakkar fjölskyldan honum
leiðsögnina og vináttuna. Minn-
ingin um Pál er minning um góðan
dreng og listfengan ljúfling sem
gott var að eiga samleið með.
Örlygur Hálfdanarson
Birting afmœlis- og
minningargreina
ATHYGLI skal vakin á því, að afmælis- og minn-
ingargreinar verða að berast blaðinu með góðum
fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í mið-
vikudagsblaði, að berast í síðasta lagi fyrir hádegi á
mánudag og hliðstætt með greinar aðra daga. í minn-
ingargreinum skal hinn látni ekki ávarpaður. Þess
skal einnig getið, af marggefnu tilefni, að frumort
ljóð um hinn látna eru ekki birt á minningarorðasíð-
um Morgunblaðsins. Handrit þurfa að vera vélrituð
og nieð góðu KníibUi-'
I . ■ lll II. . ■An**ll . ' Iii-» ■
I